Της Μαρίνας Αποστολοπούλου
Ένα μοναδικό μνημείο όπου η θρησκευτική παράδοση συναντά την τέχνη «κρύβεται» μέσα στην καταπράσινη φύση λίγο έξω από την Αγιά Λάρισας.
Πρόκειται για την Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονα, ένα από τα σπουδαιότερα μοναστήρια της Θεσσαλίας, χάρη στην εξαιρετική αρχιτεκτονική του- αποτελεί σημαντικό κτίσμα του 16ου αιώνα- που έχει κηρυχθεί ως Ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείου Πολιτισμού. Ενώ τα τελευταία χρόνια στεγάζει μια δραστήρια αδελφότητα με πλούσιο πνευματικό έργο στην περιοχή.
Όπως είναι γνωστό, τα μνημεία της ελληνικής ορθοδοξίας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής κληρονομιάς και πόλο έλξης επισκεπτών. Ιδιαίτερα δε, οι παλαιοχριστιανικές, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες με την εντυπωσιακή αγιογράφηση, τα ψηφιδωτά, τις σπάνιες εικόνες και τα ιερατικά κειμήλια που μαρτυρούν τη διάδοση του χριστιανισμού αποτελούν προϋποθέσεις ανάπτυξης του θρησκευτικού τουρισμού. Με την έννοια αυτή, η συντήρηση τέτοιων μνημείων τέχνης, πέραν του ότι αποτελεί «υποχρέωση» των νεότερων, απέναντι στην ίδια την ιστορία και τη θρησκευτική παράδοση, αποτελεί και «εργαλείο» ανάπτυξης για τους τόπους που έχουν την τύχη να τα φιλοξενούν.
Ο συγκεκριμένος Ναός είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος αθωνίτικου τύπου με τρούλο, που τοιχογραφήθηκε στην τελευταία ανακαίνισή του, στα 1724 από τον Πελοποννήσιο μοναχό Γαβριήλ.
Στο πέρασμα των αιώνων η Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονα «παραδόθηκε» στη φθορά του χρόνου και οι εξαιρετικές του τοιχογραφίες, «ξεθώριασαν». Είναι η πρώτη φορά τώρα, που επιχειρείται μεθοδευμένα η αποκατάσταση του χώρου. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του καθολικού συντηρείται τα τελευταία δύο χρόνια από πολυμελές συνεργείο της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, όπως ανέφερε στην «Ε» η η προϊσταμένη της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Ρούλα Σδρόλια. Μάλιστα, εφαρμόζονται όλες οι σύγχρονες επιστημονικές μέθοδοι και τελευταία έγινε υπεριώδης φωτογράφηση από ειδικό συνεργείο, υπό την επίβλεψη της Βασιλικής Τούλη, για να ερευνηθούν οι παλιότερες ζωγραφικές φάσεις.
Το μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον της Μονής δε, κέντρισε το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων στο βυζαντινό σεμινάριο, που οργανώθηκε πρόσφατα από τον Δήμο Αγιάς στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος Grundtvig- Διά Βίου Μάθησης. Διότι, όπως παρατηρεί η κ. Σδρόλια, έγινε φανερό σε όλους ότι σε ένα τόπο που διαθέτει πάνω από 20 βυζαντινά μνημεία και άλλα τόσα που περιμένουν τη σειρά τους να ανασκαφούν, η μονή Παντελεήμονα αποτελεί έναν μοναδικό τόπο πολιτισμού, που συγκεντρώνει μερικές από τις καλύτερες μορφές της βυζαντινής τέχνης.
ΟΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Συγκεκριμένα, το έργο αφορά σε εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης της στέγης και συντήρησης των τοιχογραφιών του καθολικού του Ναού, το εσωτερικό του οποίου είναι πραγματικά μοναδικό, καθώς η τέχνη δένει με την ατμόσφαιρα του χώρου που υποβάλλει τον επισκέπτη σε μία κατανυκτική και εικαστική ταυτόχρονα εμπειρία.
Ο προϋπολογισμός του συνόλου των παρεμβάσεων ανέρχεται στις 500 χιλ. ευρώ και το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.
Οι επεμβάσεις που προβλέπεται να γίνουν, συντελούν στη συντήρηση και ανάδειξη της Ιεράς Μονής και θα επιτρέψουν να λειτουργήσει το μνημείο και πάλι με ασφάλεια. Στόχος του έργου είναι να δημιουργηθεί ένας επισκέψιμος χώρος με ιδιαίτερο ιστορικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον και παράλληλα να αναβαθμιστεί η ευρύτερη περιοχή. Η υλοποίησή του δε, προχωρά με ικανοποιητικούς ρυθμούς καθώς έχει ολοκληρωθεί πάνω από το 50% του φυσικού αντικειμένου.
Μετά την ολοκλήρωση του έργου θα γίνει η πλήρης αποκατάσταση της στέγης του καθολικού της μονής, καθώς επίσης και η συντήρηση των τοιχογραφιών στο εσωτερικό του καθολικού της μονής.
Η εξυπηρέτηση των επισκεπτών του μνημείου θα είναι πλήρης αφού ήδη υπάρχουν χώροι υγιεινής, θα δημιουργηθούν wc-ΑμεΑ, θα υπάρχει χώρος πληροφόρησης για στάση και ενημέρωση, ενώ στην είσοδο της μονής θα δημιουργηθεί ράμπα ΑμεΑ, η οποία θα εξυπηρετεί την περιήγηση των επισκεπτών στον αύλειο χώρο του μνημείου και στην ολοκληρωμένη εποπτεία του ναού.
Όπως επισήμανε ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Κώστας Αγοραστός, αναφερόμενος στο έργο «η Περιφέρεια Θεσσαλίας, θεωρεί την πολιτιστική κληρονομιά «κομβικό σημείο» της ιστορικής μας συνέχειας ως έθνος και για τον λόγο αυτό συνεχίσουμε να στηρίζουμε έργα που συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση».
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Όπως ανέφερε στην «Ε» η προϊσταμένη της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Σταυρούλα Σδρόλια σχετικά με το ιστορικό της μονής, το καθολικό, αγιορείτικου τύπου με τρούλο, είναι ένας ναός Παλαιολόγειων χρόνων, που ανακαινίστηκε τον 16ο αιώνα, όπως και οι περισσότεροι ναοί της Αγιάς αλλά διατηρεί τις καλύτερες μορφές της βυζαντινής τέχνης. Η ανακαίνιση συμπληρώνεται τον Νοέμβριο του 1580, όταν αφιερώνεται το ζωγραφιστό τέμπλο από τον τοπικό άρχοντα Ιωάννη, προφανώς για να εγκαινιαστεί στη γιορτή των Εισοδίων. Το τέμπλο αυτό είναι καταστόλιστο, με σπάνια τεχνική, και πετυχαίνει, με τα διακοσμητικά μέσα της εποχής του να αποδώσει τον πλούσιο συμβολισμό της γιορτής των Εισοδίων της Θεοτόκου, φανερώνοντας έτσι τον δυναμισμό των τοπικών εργαστηρίων.
Αργότερα το μοναστήρι ανακαινίζεται και πάλι και τοιχογραφείται στα 1724 από τον Πελοποννήσιο μοναχό Γαβριήλ. Την εποχή εκείνη φέρει επίσης την επωνυμία Παναγία η Κλαδιώτισσα, πιθανόν από κάποια θαυματουργή εικόνα, όπως μαρτυρείται στις σωζόμενες επιγραφές. Το πλούσιο εικονογραφικό πρόγραμμα, με τους θεομητορικούς ύμνους σε πρώτο πλάνο, αποτελεί σταθμό για την περιοχή, όπου ανθεί ιδιαίτερα η αγιογραφική τέχνη. Στην ίδια τη μονή σώζονται άλλα δύο ζωγραφικά σύνολα, ένα στο παρεκκλήσι του πύργου και ένα στην τράπεζα, που χρονολογούνται στις αρχές του 17ου αιώνα.
