η οποία θα αρχίσει να εφαρμόζεται από το 2023, με τις πρώτες πληρωμές δράσεων και προγραμμάτων να τοποθετούνται τον Οκτώβριο του 2023. Κι ενώ το ελληνικό Στρατηγικό Σχέδιο (Σ.Σ.) εγκρίθηκε από την Ε.Ε. στις 21 Νοεμβρίου και το ΥΠΑΑΤ ξεκίνησε τις ενημερωτικές εκδηλώσεις (π.χ. στη Νίκαια στις 2 Δεκεμβρίου), ωστόσο οι περισσότεροι παραγωγοί δηλώνουν ανενημέρωτοι. Ευτυχώς, Λαρισαίοι μελετητές γεωπόνοι, οι οποίοι διάβασαν αναλυτικά (ή όσο μπόρεσαν) το νέο Σ.Σ. έχουν μιλήσει σε διάφορες ενημερωτικές εκδηλώσεις. Κάποιοι εξ αυτών «περιοδεύουν» σε όλη την Ελλάδα, αποδεικνύοντας την εξωστρέφεια, τη δυναμική και την εμπειρία που διαθέτουν ανά την επικράτεια.
Καλώς ή κακώς, η αρχική συζήτηση που γίνεται για τη νέα προγραμματική περίοδο επικεντρώνεται στις ενισχύσεις (συνδεδεμένες και πρασίνισμα), ωστόσο κάποιοι γεωργικοί σύμβουλοι ζητούν η συζήτηση να επικεντρωθεί όχι στα μεσοπρόθεσμα, αλλά στα μακροπρόθεσμα αναπτυξιακά προγράμματα και μέτρα και να υπάρξει σωστή ενημέρωση για τις αλλαγές που επέρχονται σε Ομάδες Παραγωγών και Συνεταιρισμούς, στην αναδιάρθρωση καλλιεργειών και πώς αυτή επιδοτείται, στην πιστοποίηση των προϊόντων κι αλλού. Σίγουρα το ΥΠΑΑΤ πρέπει άμεσα να εκδώσει τις εφαρμοστικές αποφάσεις, βάσει των οποίων θα υλοποιηθούν οι δράσεις της ΚΑΠ. Όσο καθυστερούν αυτές (κι όπως λένε έμπειροι μελετητές, αυτές δεν είναι εύκολο να εκδοθούν), τόσο θα αυξηθεί η πίεση από τους αγρότες που θέλουν να κάνουν έγκαιρο προγραμματισμό των εαρινών σπορών κι άλλο τόσο θα αυξάνονται οι φωνές που θα ζητούν παράταση ενός έτους στην έναρξη εφαρμογής της νέας περιόδου.
Όσον αφορά τη φιλοσοφία της νέας ΚΑΠ, η καινούργια πρόκλησή της είναι να συμβάλει στην «πράσινη συμφωνία» για την προστασία του περιβάλλοντος και στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, η οποία ορίζει ότι μέχρι το 2030 θα πρέπει να έχουν μειωθεί αρκετά οι εκπομπές αερίου του θερμοκηπίου και μέχρι το 2050 αυτές να έχουν ισοσκελιστεί. Επίσης, ξεχωρίζει το λεγόμενο «green deal» («Πράσινη συμφωνία») και το «from farm to fork» ( η συμφωνία για την υγιεινή και ασφάλεια των τροφίμων).
Η «πράσινη συμφωνία» αναλύεται σε 9 ειδικές στρατηγικές, με 2 εξ αυτών να έχουν αμιγώς αγροτικό χαρακτήρα. Πρόκειται για τη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και τη στρατηγική για τη «Βιοποικιλότητα», οι οποίες έχουν συγκεκριμένους στόχους και οδηγίες που οφείλει κάθε κράτος-μέλος να τις ενσωματώσει με παρεμβάσεις είτε στον «Πυλώνα 1» είτε στον «Πυλώνα 2» στο στρατηγικό του σχέδιο.
Η «Πράσινη Συμφωνία» θέτει και συγκεκριμένους στόχους:
α) Μέχρι το 2030 το 25% της καλλιεργούμενης γεωργικής έκτασης της Ευρώπης θα πρέπει να χρησιμοποιείται για βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία.
β) Μείωση κατά 50% της χρήσης φυτοφαρμάκων.
γ) Μείωση κατά 50% της χρήσης αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία.
δ) Μείωση κατά 50% της χρήσης επικίνδυνων χημικών.
ε) Μείωση κατά 50% της απώλειας θρεπτικών στοιχείων και ιδιαίτερα αζώτου και φωσφόρου.
Ζ) Αύξηση κατά 30% των προστατευόμενων περιοχών σε στεριά και θάλασσα.
Η) Αύξηση κατά 10% αυστηρά προστατευόμενων περιοχών,
Θ) Το 10% της καλλιεργούμενης έκτασης κάθε κράτους-μέλους να αφιερώνεται στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.
Αυτές οι φιλοπεριβαλλοντικές στρατηγικές εξειδικεύονται με νούμερα και στους δύο πυλώνες, τα οποία το κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να τα ενσωματώσει στο Εθνικό του Στρατηγικό του Σχέδιο.
Αγρότες και γεωπόνοι θα εισπράττουν μόνο το 60% των χρημάτων από την ενιαία ενίσχυση, η οποία σταδιακά μέχρι το 2026 θα περιοριστεί στα 21,5 ευρώ το στρέμμα στις αροτραίες καλλιέργειες στα 27,5 ευρώ το στρέμμα για τις δενδρώδεις και στα 17,5 ευρώ για τα βοσκοτόπια. Το υπόλοιπο 40% θα προκύπτει από τα λεγόμενα οικολογικά σχήματα. Με μια πρώτη προσέγγιση από τους χαμένους της νέας Περιόδου, εμφανίζονται οι κτηνοτρόφοι και οι δενδροκαλλιεργητές, καθώς τα περιθώρια να αναπληρώσουν το εισόδημά τους από την περικοπή των ενισχύσεων, μέσω των οικολογικών σχημάτων, είναι περιορισμένα. Ο περιορισμός των δραστικών, επίσης, έχει φέρει αναστάτωση στους αγρότες και της Ελλάδας, όπως και σε όλο τον Μεσογειακό νότο. Μελέτη του ΕΣΥΦ δείχνει πως αν περιοριστούν τα εντομοκτόνα, τότε θα έχουμε απώλεια της παραγωγής σε βαμβάκι, καλαμπόκι, μηλοειδή, αμπέλια και ελιά από 30 έως και 60%. Υπάρχουν οικολογικά σκευάσματα που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν ασθένειες, ζιζάνια και προσβολές από έντομα στις φυτείες, ενώ και το κομφούζιο, η σεξουαλική σύγχυση δηλαδή των εντόμων και οι βιοδιεγέρτες μπορούν να «δουλέψουν», αλλά σε χώρες με μεγαλύτερο και όχι κατακερματισμένο κλήρο, όπως συμβαίνει με την Ελλάδα. Απαιτείται συνεπώς χρόνος προσαρμογής και έρευνα και φυσικά κεφάλαια από τις πολυεθνικές της βιοτεχνολογίας για να αναπτυχθούν τα βιολογικά σκευάσματα και να αναπτυχθούν στις συνθήκες της ελληνικής γεωργίας. Στον «Πυλώνα 1», που αφορά τις άμεσες ενισχύσεις, το 25% των κονδυλίων θα πρέπει να αφιερωθεί στη σύσταση οικολογικών σχημάτων. Στη χώρα μας που έχει 2,1 δισ. τον χρόνο και συνολικά 14,5 δισ. την επταετία, το 25% αντιστοιχεί σε 460 εκατ. τον χρόνο. Μετά τη μεταβατική διετία αν δεν δηλωθούν τα χρήματα χάνονται. Ουσιαστικά πρόκειται για τη μετεξέλιξη του «πρασινίσματος» που γίνονται μέσω των δηλώσεων ΟΣΔΕ του ΟΠΕΚΕΠΕ. Στον «Πυλώνα 2», που αφορά τα επενδυτικά μέτρα, σχέδια βελτίωσης, μεταποίησης κ.ά., το 35% των δαπανών θα πρέπει να αφιερωθούν σε δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, όπως διαχείριση αποβλήτων, επαναχρησιμοποίηση αποβλήτων, μείωση των συσκευασιών, καινοτομία, ενημέρωση του καταναλωτή κ.ά. Αυτοί οι όροι θα πρέπει να ενταχθούν στα επόμενα σχέδια βελτίωσης του 2023-2025 και να είναι επιλέξιμες δαπάνες με τους αγρότες να είναι υποχρεωμένοι να τους τηρήσουν. Δεύτερο σημαντικό στοιχείο της νέας ΚΑΠ είναι ότι αλλάζει το μοντέλο ελέγχου. Από το μοντέλο της συμμόρφωσης έρχεται το μοντέλο της επίδοσης με αξιολόγηση του κόστους. Σε περίπτωση που οι όροι δεν τηρούνται θα υπάρχουν «πέναλτι» με οριζόντιες μειώσεις. Για τους ελέγχους θα χρησιμοποιούνται οι νέες τεχνολογίες, όπου με τη βοήθεια δορυφόρων και του συστήματος «Κοπέρνικος» θα ανιχνεύονται, για παράδειγμα, πόσα στρέμματα σπάρθηκαν (monitoring, το οποίο εφαρμόστηκε πιλοτικά στον Ν. Καρδίτσας).
ΔΡΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΙΜΑ
Η δράση για το κλίμα αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, η οποία υπηρετείται από στοχευμένο προϋπολογισμό και ειδικά καθεστώτα και εργαλεία στήριξης. Η Δράση της Ε.Ε. για το κλίμα εδράζεται σε δύο στρατηγικές στο μετριασμό (πρόληψη, περιορισμό εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου) και στην προσαρμογή στην τρέχουσα και μελλοντική κλιματική αλλαγή και στις επιπτώσεις της. Στην ΚΑΠ 2014-2020 η δράση για το κλίμα αποτελούσε έναν από τους εννέα ειδικούς στόχους για την υλοποίησή της. Όσον αφορά τη νέα ΚΑΠ 2023- 27, η πολιτική για το κλίμα εστιάζεται στη λεγόμενη «πράσινη συμφωνία», η οποία έχει ως στόχο να μειώσει έως και 55% τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ως το 2030 και να καταστήσει κλιματικά ουδέτερη την Ε.Ε. ως το 2050. Τα εργαλεία της ΚΑΠ για την επίτευξη του στόχου είναι η ενισχυμένη αιρεσιμότητα, τα οικολογικά καθεστώτα (με προϋπολογισμό 425 εκατ. ευρώ), η αξιοποίηση των υπηρεσιών παροχής Γεωργικών Συμβούλων και τα γεωργοπεριβαλλοντικά κλιματικά μέτρα και επενδύσεις. Ουσιαστικά το 40% του συνολικού προϋπολογισμού της ΚΑΠ 23-27 σε επίπεδο Ε.Ε. θα τεθεί στην υπηρεσία της δράσης για το κλίμα, ενώ κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να διαθέσει το 25% των πόρων του «Πυλώνα» 1 και 35% των πόρων του «Πυλώνα 2» σε σχετικά μέτρα.
