Για πρώτη φορά στην ιστορία του Οθωμανικού λουτρού, που χρονολογείται τον 16ο αιώνα, μπαίνουν οι βάσεις της αποκάλυψής του, με κινητήρια δύναμη αυτής της πορείας την έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού για απαλλοτρίωση των καταστημάτων, τα οποία λειτουργούν μέσα στην έκτασή του από το 1881 μέχρι σήμερα.
Αυτό αποτελεί μια κατάκτηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, η οποία παρουσιάστηκε αναλυτικά χθες, στην πρώτη ειδική επίσημη παρουσίαση της ιστορίας του Οθωμανικού Λουτρού, που έγινε μέσα σε τμήμα του, το οποίο λειτουργεί ως καφέ-μπαρ με το όνομα «Χαμάμ» και είναι ίσως το μόνο στο οποίο οι ιδιοκτήτες του έχουν πραγματοποιήσει εργασίες συντήρησης των αρχιτεκτονικών στοιχείων του μνημείου.
Η εκδήλωση, που οργανώθηκε από το Περιβαλλοντικό Σωματείο «ΔΡΥΑΣ» Λάρισας σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας, έτυχε μεγάλης ανταπόκρισης από τους Λαρισαίους που κατέκλυσαν τους χώρους του μνημείου για να ακούσουν άγνωστες πτυχές της ιστορίας του από την προϊσταμένη αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας κ. Σταυρούλα Σδρόλια, τον φιλόλογο-αρχαιολόγο, ιστορικό κ. Θόδωρο Παλιούγκα και την πρόεδρο του Σωματείου «ΔΡΥΑΣ» κ. Κατερίνα Κόσσυβα.
«Σήμερα το λουτρό είναι εγκλωβισμένο μέσα σε εμπορικά καταστήματα, κατάσταση που διαμορφώθηκε σταδιακά από τα τέλη του 19ου αιώνα, μετά την απελευθέρωση» ανάφερε η κ. Σδρόλια, η οποία τόνισε επίσης ότι: «Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας συνέταξε πριν λίγο καιρό μελέτη ανάδειξης και στερέωσης του μνημείου, μετά και από αιτήματα των ιδιοκτητών για την υγρασία που έβαζαν οι θόλοι. Στη διάρκεια σύνταξης της μελέτης έγιναν ακριβείς αποτυπώσεις και διαπιστώθηκε ότι σώζονται όλοι οι χώροι του λουτρού, ακόμη και στα καταστήματα όπου είναι παντελώς καλυμμένοι με γυψοσανίδες και ακόμη ότι η κάτοψη του μνημείου αποκλίνει από την κατεύθυνση της σημερινής οδού Βενιζέλου και οι βιτρίνες των καταστημάτων βρίσκονται στον εξωτερικό του χώρο. Ετσι, φαίνεται ότι θα μπορέσουν να στερεωθούν και να αναδειχθούν οι αρχικοί τοίχοι μετά την απομάκρυνση των πρόσθετων κατασκευών.
Το δάπεδο του λουτρού βρισκόταν στους σημερινούς υπόγειους χώρους των καταστημάτων, όπου έγιναν κατά καιρούς μεγάλες στερεωτικές επεμβάσεις και είναι πιθανόν ότι δεν σώζεται. Η διατήρηση ωστόσο των βάσεων των πεσσών κάτω από τον μικρό θόλο, μας κάνει να αισιοδοξούμε ότι μπορεί να βρεθούν οι αντίστοιχες στο κεντρικό τμήμα μετά τις εργασίες.
Η σημασία του μνημείου για την πόλη της Λάρισας είναι μεγάλη και αυξάνει ακόμη περισσότερο καθώς βρίσκεται στο κέντρο, απέναντι από το Αρχαίο Θέατρο και είναι ενταγμένο στη διαδρομή των ιστορικών μνημείων της πόλης, στην οποία σύντομα πρόκειται να αρχίσουν εργασίες ενοποίησης».
ΤΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΛΟΥΤΡΟΥ
Αρχιτεκτονικά στοιχεία του Οθωμανικού λουτρού καθώς και πληροφορίες για τη χρήση του ανά τους αιώνες, παρουσίασε στην ομιλία του ο κ. Παλιούγκας επισημαίνοντας μεταξύ άλλων: «Το Μπουγιούκ Χαμάμ ή Μεγάλο Λουτρό αποτελεί ένα από τα λιγοστά δημόσια κτίρια της Τουρκοκρατίας, τα οποία διατηρούνται έως σήμερα στη Λάρισα, σε άμεση και λειτουργική σχέση με την παλιά αγορά, το μεγάλο Ταρσί.
Ο ιδρυτής του μας είναι άγνωστος, ενώ από αρχειακές πηγές του τέλους του 19ου αι. Γνωρίζουμε ότι ανήκε στο βακούφι του τεκέ του Σεΐντ Χαμεβή Καντρή. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς έπαψε να λειτουργεί ως λουτρό. Μετά την απελευθέρωση (1881), πάντως, στο εσωτερικό του λειτουργούσαν καταστήματα και εργαστήρια. Έκτοτε, δέχτηκε πολλές μετασκευές και προσθήκες, οι οποίες αλλοίωσαν σημαντικά τις όψεις του.
Το Μεγάλο Λουτρό είναι ένα επίμηκες κτίσμα με τρία τμήματα, τα οποία διατάσσονται γραμμικά κατά μήκος του άξονα ανατολής - δύσης. Στο ανατολικό άκρο βρίσκεται η τετράγωνη αίθουσα αποδυτηρίων, η οποία καλύπτεται από ημισφαιρικό τρούλο διαμέτρου 13 μ., με οκταγωνικό φεγγίτη στο κέντρο του. Ακολουθεί επιμήκης καμαροσκεπής χώρος, ο οποίος αποτελούσε το μεταβατικό, χλιαρό τμήμα του λουτρού. Στα δυτικά, και στο βάθος του σημερινού club, διατηρείται ο ζεστός χώρος του λουτρού, παρουσιάζει σταυροειδή διάταξη, με μία τετράγωνη αίθουσα στην οποία ανοίγονται τρεις πλευρικές κόγχες, ενώ στις γωνίες της διαμορφώνονται τέσσερα ατομικά δωμάτια. Ο κύριος χώρος καλύπτεται από ημισφαιρικό τρούλο, ο οποίος φέρει υαλόφρακτες οπές φωτισμού. Τέλος, δυτικότερα, ένας μικρός καμαροσκεπής χώρος αποτελούσε, πιθανότατα, τμήμα του θερμαντικού κέντρου του λουτρού».
ΝΑ ΞΑΝΑΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ ΩΣ ΛΟΥΤΡΟ
«Πιθανόν μια νέα κοινωνική κατασκευή με χωρική υπόσταση, με αίτημα τη συλλογική ζωή και την ελευθερία στην ύπαρξη, να γίνει ενδεχομένως καθοριστική νέων κοινωνικών συνθηκών.
Ένα σύγχρονο δημόσιο λουτρό, που συλλογικοποιεί και κοινωνικοποιεί τη διαδικασία του σωματικού καθαρισμού, ένας χώρος σωματικής αποκάλυψης μέσα στον αστικό ιστό, μπορεί να γίνει το πεδίο κοινωνικής επανασύνδεσης, επανανοηματοδότησης εννοιών και παραγωγής νέων κοινωνικών διεκδικήσεων», πρότεινε η κ. Κόσσυβα κατά την ομιλία της μεταφέροντας την άποψη της διπλωματικής εργασίας που έκανε για το μνημείο η κ. Δανάη Πανσέληνα.
Σχολιάζοντας αυτήν την πρόταση υποστήριξε ότι: «Αυτά τα αιτήματα και οι διεκδικήσεις αποτελούν την πιο δημοκρατική και ριζοσπαστική άποψη και πρόταση για την πόλη και τους πολίτες που έχω ακούσει τον τελευταίο καιρό από τους νέους τους χαρακτηριζόμενους «απολιτικούς» και αξίζει τον θαυμασμό, τον σεβασμό και φυσικά το χειροκρότημά μας».
Η κ. Κόσσυβα ανέλυσε επίσης τον ρόλο των δημόσιων λουτρών από την αρχαία Ελλάδα μέχρι και σήμερα, αναφέροντας: « Η αρχαιοελληνική πρακτική του λουτρού θα εξελιχθεί στους Ρωμαϊκούς και τους Βυζαντινούς χρόνους σε θεσμό υψηλού επιπέδου και σε πολύπλευρη, κοινωνική εκδήλωση. Γύρω από το αίθριο των Θερμών εκτός από τις λουτρικές εγκαταστάσεις παρατάσσονται χώροι ατομικής ή συλλογικής χαλάρωσης, χώροι εστίασης και μουσικής ακρόασης, οίκοι ανοχής, βιβλιοθήκη με αναγνωστήρια, εκθεσιακοί χώροι, θέατρα κ.λπ.
Τα οθωμανικά λουτρά, τα χαμάμ, αποτελούν τη μετεξέλιξη του δημόσιου λουτρού μέσα από μια άλλη πολιτισμική σκοπιά και διασπείρονται σε ολόκληρη την οθωμανική επικράτεια. Τα χαμάμ λειτουργούν παρόμοια με τα λουτρά του παρελθόντος…».
Η εκδήλωση έκλεισε με την εμφάνιση της ορχήστρας παραδοσιακής μουσικής του κ. Γιώργου Δεληγιάννη και τα τραγούδια ερμήνευσε η Μαρία Δεληγιάννη.
ΛΕΝΑ ΚΙΣΣΑΒΟΥ
