Γκδουνάδις και μπλούκια*

ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Είναι γεγονός ότι κατά τις παλαιότερες εποχές στον χώρο των Καραγκούνηδων της Θεσσαλίας ο εορτασμός των διαφόρων γεγονότων και μεγάλων καθιερωμένων θρησκευτικών εορτών είχε διαφορετική μορφή έως και χαρακτήρα με σχεδόν καθολική συμμετοχή.

Δηλαδή στην τοπική κοινωνία σε επίπεδο χωριού, γειτονιάς, οικογένειας έως και ατόμου ελάμβαναν χώρα ενέργειες (έθιμα), μέσα από τελετουργικές διαδικασίες, δοξαστικές, λατρευτικές, προληπτικές, κ.λπ. που έλκουν τις ρίζες τους από την αρχαιότητα. Σκοπός όλων αυτών ήταν η προστασία και εύνοια των ανωτέρων δυνάμεων για ασφαλέστερη ζωή και αύξηση στις σοδειές τους όπως και στον πολλαπλασιασμό των ζώων, συνδυασμένος πάντα με τον απώτερο σκοπό της απόλαυσης και διασκέδασης.
Αυτό λοιπόν συμβαίνει και στον εορτασμό της Αποκριάς που από αρχαιοτάτων μέχρι νεοτέρων χρόνων, όπως λέει στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων ο πρόεδρος του Λαογραφικού Συλλόγου Τρικάλων «ΟΙ ΘΕΡΙΣΤΑΔΕΣ», Αντώνης Παπαμιχαήλ, διατηρεί στοιχεία διονυσιακού χαρακτήρα συνδυασμένα και ενσωματωμένα στα σημερινά δεδομένα σύμφωνα με τις αντιλήψεις της ορθοδόξου χριστιανικής εκκλησίας μας.
Σήμερα στους Καραγκούνηδες ο εορτασμός των Αποκριών έχει αποκτήσει σε ένα μεγάλο ποσοστό, σύμφωνα με τον ίδιο, εκδρομικό χαρακτήρα που καταλήγει σε κεντρικά σημεία (κοντινά χωριά και πόλεις ή και μακρινά διαμερίσματα της πατρίδας μας) που λαμβάνουν χώρα καρναβαλικές εκδηλώσεις. Αυτές είναι οργανωμένες συνήθως από αρμόδιους τοπικούς φορείς και σπανιότερα με αυθόρμητη ατομική οργάνωση σε μια συνάντηση που διέπεται από τους άγραφους εθιμικούς - παραδοσιακούς νόμους της κάθε τοπικής κοινωνίας. Εκεί είτε συμμετέχουν οι ίδιοι μεταμφιεσμένοι ή μη, είτε παρακολουθούν θεάματα που τους προσφέρουν οι υπόλοιποι. Οι κύριοι λόγοι στους οποίους τούτο οφείλεται είναι οι εξής:
1) Οι άνθρωποι των παλαιότερων εποχών διακατέχονταν από πολύ πιο έντονο θρησκευτικό συναίσθημα από ό,τι σήμερα.
2) Οι φυσικές αποστάσεις που χώριζαν τους κατοίκους των τοπικών κοινοτήτων και περιοχών θεωρούνταν μεγάλες λόγω των πενιχρών μέσων μεταφοράς και μετάβασής τους σε τέτοιους προορισμούς(π.χ. με τα ζώα ή και με τα πόδια τους). Οπότε οι επιλογές διασκέδασης τέτοιων ημερών ήταν περιορισμένες, πράγμα που ωθούσε όλο και περισσότερα μέλη της κοινότητας σε μια μαζική-καθολική συμμετοχή.
3) Η υποτυπώδη τεχνολογία δεν παρείχε σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και ανταλλαγής ιδεών και πληροφοριών όπως σήμερα (τηλέφωνο, τηλεόραση, internet, και λοιπά μέσα κοινωνικής δικτύωσης).
Αποκορύφωμα της Αποκριάς πάντα η Καθαρά Δευτέρα. Σήμερα λειτουργούν τρεις κεντρικές εκδηλώσεις, που μπορεί να χαρακτηριστούν ως σημεία αναφοράς στον χώρο των Καραγκούνηδων για την Καθαρά Δευτέρα.
Στο Αγναντερό Καρδίτσας. Ένα έθιμο που ξεπερνάει τις προσδοκίες του κάθε επισκέπτη. Ένα τελετουργικό που συνεχίζει να βιώνει πάρα πολλά χρόνια χωρίς καμιά διακοπή. Ένα έθιμο που τελείται βασιζόμενο στην ατομική οργάνωση του καθενός συμμετέχοντος που ενωμένος με το σύνολο ενεργεί και κινείται με πειθαρχία κάτω από τους άγραφους νόμους όπως επιτάσσει το έθιμο του χωριού. Ακόμα και οι σύλλογοι και λοιποί φορείς του χωριού εντάσσονται ως απλοί στρατιώτες στην ομάδα(μπουλούκι όπως λέγεται) των φημισμένων κουδουνάδων των δρώμενων της ημέρας.
Ένα διαφορετικό συναίσθημα βιώνουν εδώ και αιώνες οι κάτοικοι του Αγναντερού και συνεχίζουν μια παράδοση που περνάει από γενιά σε γενιά. Τα δρώμενα ξεκινούν από την Κυριακή για να αποκορυφωθούν τη Δευτέρα. Την Καθαρά Δευτέρα από το πρωί, «ο μαγικός αυλός», ο αγαπημένος και βαθιά χαραγμένος ήχος των κουδουνιών, στο υποσυνείδητο κάθε χωριανού αντηχεί διαδοχικά σε κάθε γειτονιά του χωριού. Ομάδες φοβερών μασκοφόρων κάθε ηλικίας που είναι ντυμένοι με προβιές και ζωσμένοι με κουδούνια (γκδουνάδις= κουδουνάδες), αφού σηκώσουν στην κυριολεξία το χωριό στο πόδι, εμφανίζονται στην πλατεία του χωριού από διαφορετικές κατευθύνσεις η κάθε ομάδα, για να δώσουν το «παρών» συμμετοχής στην κεντρική γενική ομάδα (μπλούκ’=μπουλούκι). Στο μπουλούκι εκτός από τους γκδουνάδις που αποτελούν τον μεγαλύτερο όγκο και τη δύναμη κρούσης συμπεριλαμβάνονται και πρόσωπα που υποδύονται ρόλους του παραδοσιακού Καραγκούνικου γάμου (νύφη, γαμπρός, πεθερά, κ.λπ. Όλοι άνδρες). Όλοι μαζί περιφέρονται στο χωριό αναπαριστώντας στιγμιότυπα του γάμου, ενώ παράλληλα οι κουδουνάνες σείουν τη γη με τον ήχο των κουδουνιών. Είναι ένα είδος επίκλησης (φοβέρα) στη μητέρα γη και στη φύση να ανθοφορήσει και να καρπίσει. Μια προαναγγελία του ερχομού της άνοιξης. Εξ ου και το ζεύγος των νεόνυμφων ως σύμβολο γονιμότητας και ευκαρπίας. Στον ιδιότυπο αυτό θίασο συμπεριλαμβάνονται ακόμα και οι ρόλοι του παπά, των συμπέθερων, του χωροφύλακα, του γιατρού και όλων εκείνων που έδιναν το «παρών» σε τέτοιες στιγμές! Μια παραδοσιακή ορχήστρα τους περιμένει στην πλατεία όπου καταλήγουν νωρίς το μεσημέρι και στήνεται ένας μεγάλος χορός των μεταμφιεσμένων με τη συνοδεία της και μέσα σε μια πανδαισία ήχων θορύβων και φωνών των ίδιων αλλά και του πλήθους που παρακολουθεί. Παράλληλα σερβίρεται στους παρευρισκόμενους φασολάδα και άφθονο κρασί. Κάποια στιγμή και ενώ το γλέντι έχει ανάψει για τα καλά, οι κουδουνάδες εξαφανίζονται για μικρό χρονικό διάστημα και επιστρέφουν στον χορό τρέχοντας, με τον ήχο τον κουδουνιών να τραντάζει την πλατεία φέρνοντας μαζί τους τον αρκουδιάρη και την αρκούδα!
Στα Μεγάλα Καλύβια, του νομού Τρικάλων, κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα γίνεται αναπαράσταση του παραδοσιακού καραγκούνικου γάμου. Παρουσιάζεται με σατιρικό τρόπο όλη η ιεροτελεστία ενός παραδοσιακού γάμου όπως αυτός γινόταν μέχρι και τη δεκαετία του 1960 στο χωριό. Στην πλατεία του χωριού γίνονται τα στέφανα και ακολουθεί ο παραδοσιακός γαμήλιος χορός. Όλους τους ρόλους υποδύονται άνδρες διαφόρων ηλικιών. Η όλη διαδικασία των αρραβώνων και του γάμου διακωμωδείται με διάφορες ατάκες και κινήσεις, (πολλές φορές ακατάλληλες για το ευρύ κοινό) με σκοπό να προκαλέσουν γέλιο στους θεατές. Επ’ αυτού ιδιαιτερότητα αποτελεί ο παπάς με την παπαδιά. Με το πέρας αυτής της διαδικασίας καταλήγουν όλοι σε ένα μεγάλο χορό όπου λαμβάνουν μέρος και όσοι από τους παρευρισκόμενους επιθυμούν. Στη διάρκεια των τεκταινόμενων σερβίρεται και η καθιερωμένη φασολάδα.
Στον Παλαμά Καρδίτσας την Καθαρά Δευτέρα, όπως αναφέρει ο κ. Παπαμιχαήλ, πραγματοποιούνται τα «μουχουρλούκια» (κούλουμα) και καρναβάλι με χορούς και τραγούδια όπου ομάδα μασκαρεμένων πλέκουν το γαϊτανάκι. Συνεχίζονται οι χοροί με τη συνοδεία παραδοσιακής ορχήστρας ενώ παράλληλα διανέμεται φασολάδα και λαγάνες. Όλα αυτά λαμβάνουν μέρος στον χώρο του πάρκου «Αστέριον». Την ίδια ημέρα οι παλαμιώτες μεταβαίνουν για το πέταγμα του χαρταετού στον λόφο του κοντινού χωριού Μεταμόρφωση, κοντά στο εξωκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος που βρίσκεται δίπλα στο ομώνυμο χωριό.
* Κουδουνάδες και μπουλούκια