Σπάνια δείγματα αρχιτεκτονικής σπιτιών και διαμόρφωσης εσωτερικών χώρων τους, που κάλυπταν ανάγκες των κατοίκων εκείνης της εποχής, και συγκεκριμένα μιας ταραγμένης εποχής με συχνές επιδρομές ληστών και Τούρκων για πλιάτσικο, αναδεικνύονται μέσα από την αγάπη και το πάθος για την ιστορία κάποιων ανθρώπων της Τσαριτσάνης, που επιθυμούν να διατηρηθούν οι μνήμες.
Οι συνταξιούχοι εκπαιδευτικοί κ. Θάνος Βαθράκης (μέλος του δραστήριου Εξωραϊστικού Συλλόγου Τσαριτσάνης) και κ. Γιάννης Σπυράκης, ανοίγουν τα σκοτεινά λαγούμια και μας ξεναγούν στο παρελθόν, με στοιχεία από μαρτυρίες που διαδόθηκαν από στόμα σε στόμα.
«Τα περισσότερα σπίτια της Τσαριτσάνης, επί τουρκοκρατίας, είχαν «κρυψάνες», κρυφές υπόγειες στοές, για διαφυγή των κατοίκων, στην περίπτωση επιδρομών από ληστές και Τούρκους, που ήθελαν να αρπάξουν τον πλούτο που διέθεταν.
Έκρυβαν εκεί τα πολύτιμα υπάρχοντά τους και μάλιστα αρκετές από αυτές φιλοξενούσαν ως φυλακτήρια και περιουσίες κατοίκων άλλων χωριών. Οι υπόγειες στοές κατέληγαν είτε σε μικρή απόσταση από τα σπίτια είτε μακριά από την αφετηρία τους, ενώ κάποιες συνδέονταν μεταξύ τους. Μία από αυτές που σώζονται και σήμερα καταλήγει στο προαύλιο του ιερού ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ενώ μία άλλη καταλήγει στο πηγάδι του ιερού ναού Αγίου Δημητρίου.
Η Τσαριτσάνη, εκείνη την περίοδο ήταν αρχοντοχώρι με 7.000 κατοίκους και οι περισσότεροι κάτοικοί της είχαν πλούτο, που ήθελαν να τον διαφυλάξουν…», μας ενημερώνει ο κ. Βαθράκης.
Μια υπόγεια στοά που σώζεται μέχρι σήμερα, βρίσκεται σε ακατοίκητο σπίτι των αδελφών Μπέλτσιου και μια άλλη στην οικία του Γιάννη Σπυράκη. Ελάχιστες έχουν απομείνει ακόμη στην Τσαριτσάνη, καθώς πολλά σπίτια ανακατασκευάστηκαν και τις έκλεισαν μια για πάντα.
Πολλές χρησιμοποιήθηκαν και κατά την περίοδο της κατοχής, και σύμφωνα με μαρτυρίες έχουν σώσει πολλές ζωές ανθρώπων από τα χέρια των Ιταλών.
«Οι είσοδοι των στοών ήταν καλά κρυμμένες, στα σπίτια. Μέσα σε ντουλάπες, μέσα στο τζάκι…, σφραγισμένες με πλάκες. Η κατασκευή τους δε, ήταν πολύ γερή, καθώς χτίζονταν με πέτρες που κολλούσαν μεταξύ τους με ένα μείγμα από τριμμένη κεραμίδα, ασβέστη και άμμο, από ντόπιους τεχνίτες» υποστηρίζει ο κ. Βαθράκης.
Οι προύχοντες της Τσαριτσάνης, στην τουρκοκρατία, αντίστοιχα για την προστασία τους, έχτιζαν απόρθητους πύργους, που χρησίμευαν και ως φυλάκια. Σήμερα σώζεται ο πύργος Μάμτζιου και ερείπια του πύργου Κουραζάχου, ενώ υπήρχε και ένας τρίτος, ο πύργος του Ραματά.
Σύμφωνα με τον κ. Βαθράκη, έχει διατεθεί δωρεάν στον Εξωραϊστικό Σύλλογο Τσαριτσάνης, μελέτη συντήρησης του πύργου Μάμτζιου, ο οποίος με τη σειρά του την παρέδωσε στην τοπική κοινότητα, για να την προωθήσει στον Δήμο Ελασσόνας, ώστε να ενταχθεί σε κάποιο έργο ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς, για να γίνει επισκέψιμος.
Ο ΠΥΡΓΟΣ ΜΑΜΤΖΙΟΥ
Για τον πύργο Μάμτζιου, αναφέρονται τα εξής στοιχεία: «χτίστηκε γύρω στο 1770, σύμφωνα με την επιγραφή μιας μαρμάρινης πλάκας που βρέθηκε λίγο πιο πέρα από τον πύργο. Πρόκειται για ένα τετράγωνο τριώροφο κτίσμα ύψους 15 μέτρων και η επικοινωνία μεταξύ των ορόφων γίνεται με ξύλινη σκάλα. Διέθετε επιπλέον και ημιυπόγειο με βάθος 1,8μ.
Απόδειξη της αμυντικής του λειτουργίας, αποτελούν οι 71 συνολικά πολεμίστρες του και οι «καταχύστρες» στις εξωτερικές πλευρές του πύργου, από τις οποίες οι αμυνόμενοι έριχναν καυτό λάδι στους εισβολείς. Στο υπόγειο του πυργόσπιτου του Μάμτζιου υπάρχουν 10 πολεμίστρες, στο ισόγειο 15, στον πρώτο όροφο 20, στον δεύτερο 14 και στον τρίτο 12, σύνολο 71. Επίσης, για την προστασία των αμυνόμενων σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν γύρω και κάτω από τον πύργο στοές, οι οποίες ονομάζονται από τους ντόπιους «λαγούμια», τα οποία χρησιμοποιούσαν να κρυφτούν και για τη διαφυγή τους.
Ο στοές αυτές επικοινωνούν μεταξύ τους, δημιουργώντας ένα υπόγειο δίκτυο κάτω από το χωριό, το οποίο σήμερα είναι ανεξερεύνητο. Είναι γνωστό, ότι το δίκτυο αυτό των υπόγειων στοών της Τσαριτσάνης έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά τον Μακεδονικό αγώνα. Μέρος του δικτύου ήταν και οι «κρυψάνες», κάτι σαν κρυφά δωμάτια».
Της Λένας Κισσάβου
Φωτογραφίες: Λεωνίδας Τζέκας
