Του Φερνάντο Βαγεσπίν
Τι είναι πιο πολιτικά απρεπές, ο σεξισμός ή η ξενοφοβία; Υποθέτει κανείς, και τα δύο. Όπως είδαμε όμως, ο λαϊκιστής Ντόναλντ Τραμπ άρχισε να έχει προβλήματα με την υποψηφιότητά του για την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών όταν έκανε μισογυνικά σχόλια. Όσο επετίθετο στους Μεξικανούς μετανάστες, η δημοτικότητά του ανέβαινε. Τι συνέβη;
Κατά την άποψή μου, η ηθική αρχή που μας υποχρεώνει να αντιμετωπίζουμε ισότιμα όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως καταγωγής, φυλής ή άλλης κατάστασης, έχει πάψει να αποτελεί ταμπού στη Δύση. Δεν υπάρχει πρόβλημα με την απαξίωση του άλλου, εκείνου που μένει πέρα από το τείχος που θέλεις να χτίσεις. Το σεξιστικό σου σχόλιο, αντίθετα, επηρεάζει και τους δικούς μας -«τις δικές μας» σ' αυτή την περίπτωση-, γεγονός απαράδεκτο. Η ηθική ισχύει μόνο γι' αυτούς που βρίσκονται από την εδώ πλευρά των συνόρων.
Φοβάμαι ότι κάτι αντίστοιχο ζούμε τώρα στην Ευρώπη, η οποία μοιάζει να έχει πέσει σε μια πραγματική παράνοια με τα σύνορα. Η ταυτότητά της, πολύ μακρινή από εκείνη που ενέπνεε τις ιδρυτικές της αρχές, είναι όλο και πιο κοντά σε μια αυξανόμενη αίσθηση αποκλεισμού του άλλου, του μη Ευρωπαίου. Το να είσαι Ευρωπαίος, σημαίνει να κατοικείς σε ένα φρούριο και να εμποδίζεις την είσοδο των άλλων σ' αυτό. Μετατρεπόμαστε σε μια gated community (περίφρακτη κοινότητα), όπως αυτές στις οποίες ζουν οι πλούσιοι στις αναπτυσσόμενες χώρες. Επιτρέπουμε την είσοδο σε όσους κάνουν τις δουλειές που δεν είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε εμείς. Και στους τουρίστες, φυσικά. Οι υπόλοιποι, έξω.
Υπάρχουν και μερικοί επιβαρυντικοί παράγοντες. Η ανασύσταση κλασικών συνόρων μεταξύ χωρών- μελών (αρκεί να δούμε τι γίνεται στο Καλαί). Η δημιουργία άλλων (Σκωτία, Καταλονία). Η διεύρυνση του χάσματος μεταξύ πιστωτών και δανειοληπτών. Για να μη μιλήσουμε γι' αυτό που με ανησυχεί περισσότερο, δηλαδή για τα εσωτερικά σύνορα σε διάφορες ευρωπαϊκές κοινωνίες, που χωρίζουν τους αυτόχθονες από τους «ξένους». Με άλλα λόγια, όπως θα έλεγε ο Μπόρχες, δεν μας ενώνει η αγάπη, αλλά ο φόβος ότι θα δεχθούμε εισβολή και θα μολυνθούμε.
Το ανησυχητικό είναι ότι ο πορώδης χαρακτήρας των εξωτερικών συνόρων χρησιμεύει για την ενίσχυση των εσωτερικών συνόρων, σαν να πρόκειται για συγκοινωνούντα δοχεία. Όσο μεγαλύτερη είναι η δυνατότητα εισόδου, τόσο περισσότερο ενισχύεται η εθνική και εθνοτική ταυτότητα και τόσο λιγότερο ικανοποιούνται οι ανάγκες εκπλήρωσης αυτού του νέου πολιτισμικού πλουραλισμού. Και η ειρωνεία είναι ότι οι Βρυξέλλες αντιμετωπίζουν αυτό το θέμα ως πρόβλημα διαχείρισης και όχι ως μια ανθρωπιστική κρίση που απαιτεί τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων. Αρκεί να δει κανείς τις δηλώσεις του Κάμερον για το Καλαί, που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τα σχόλια της Μαρίν Λεπέν. Όχι, οι σημερινοί ηγέτες δεν ηγούνται, απλώς προσαρμόζονται σε αυτό που θεωρούν ότι είναι η άποψη της πλειοψηφίας.
Πριν από αρκετό καιρό, η Αμερικανίδα κοινωνιολόγος Σάσκια Σάσεν προέβη σε μια εκτίμηση που επαληθεύεται πλήρως. Προέβλεψε ότι όσο αναπτύσσεται η παγκοσμιοποίηση, τόσο θα ενισχύονται τα σύνορα. Ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, αλλά ταυτόχρονα ζούμε σε απομονωμένες νησίδες. Η παγκοσμιοποίηση δεν ισοδυναμεί λοιπόν, με κοσμοπολιτισμό. Κι όμως, αυτή θα έπρεπε να είναι η κυρίαρχη ιδεολογία, για εκείνους τουλάχιστον που πιστεύουν στη δημοκρατία.
Είναι αλήθεια πως δεν υπάρχει δημοκρατία που να μην κάνει διάκριση ανάμεσα στους πολίτες και τους μετοίκους. Μια δημοκρατία, όμως, πρέπει να αναγνωρίζει τα βασικά δικαιώματα ενός ατόμου, πέρα από τον αυστηρά πολιτικό τους χαρακτήρα. Κατά τον ίδιο τρόπο, παρόλο που δεν υπάρχει κράτος χωρίς σύνορα, τα σύνορα αυτά πρέπει να είναι ανοιχτά για όσους διαφεύγουν από τις διώξεις ή τη φτώχεια. Είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να δεχθούμε όλους εκείνους που θα το ήθελαν. Πρέπει όμως να εγκαταλείψουμε την αμυντική μας στάση και να αναζητήσουμε τα αίτια αυτής της κρίσης. Πιστεύει κανείς στ' αλήθεια ότι τα τείχη χρησιμεύουν σε οτιδήποτε;
*Ο Φερνάντο Βαγεσπίν είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.
(Πηγή: El Pais)
