Της Παναγιώτας Φούντα
Γιορτή της δημοκρατίας ή ένα χαμένο σαββατοκύριακο; Ψήφος συνειδητής επιλογής ή αναποφάσιστη; Βιαστική πριν από την εξόρμηση στις παραλίες ή χαλαρή μετά την εκκλησία και πριν από το μεσημεριανό οικογενειακό γεύμα; Τα τελευταία χρόνια, μετά τη Μεταπολίτευση, η εκλογική διαδικασία μπορεί να παραμένει σε γενικές γραμμές ίδια, δεν ισχύει το ίδιο όμως και για τον τρόπο με τον οποίο οι εκλογείς αντιμετωπίζουν την κάλπη.
Οι εποχές που η μέρα της εκλογικής αναμέτρησης αποτελούσε μεγάλο – όχι απλώς πολιτικό – αλλά και κοινωνικό γεγονός έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Οι πολίτες φορούσαν τα καλά τους για να πάνε να ψηφίσουν, οι εσωτερικοί «μετανάστες» επέστρεφαν στις γενέτειρές τους για να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα, οι πολιτικές συζητήσεις και το κλίμα που επικρατούσε ήταν, στις περισσότερες των περιπτώσεων, γιορτινό. Ο ιδεολογικός και πολιτικός προσανατολισμός της οικογένειας αποτελούσε μια μορφή κατευθυντήριας γραμμής, που δύσκολα άλλαζε και η αποχή δεν υπήρχε ως προοπτική, εκτός κι αν συνέτρεχαν ειδικοί λόγοι. Σήμερα – και ειδικά για τους νεότερους – η Κυριακή των εκλογών «χαλάει» το Σαββατοκύριακο, η απόφαση για τους σταυρούς παίρνεται μέσα στο παραβάν, οι υποψήφιοι και όχι τα κόμματα παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στην απόφαση της ψήφου, η ιδέα μιας βουτιάς στη θάλασσα φαντάζει πολύ πιο ελκυστική και οι μετακινήσεις, ελλείψει κονδυλίων, έχουν σταματήσει. Όλες αυτές οι παράμετροι έχουν δημιουργήσει ένα νέο ρεύμα ψηφοφόρων, που δύσκολα ανιχνεύεται και κατατάσσεται σε κατηγορίες.
ΨΗΦΟΣ – ΙΕΡΟΤΕΛΕΣΤΙΑ
Η ψήφος για τους παλαιότερους αποτελούσε ιεροτελεστία. Το πρωί της Κυριακής το πρόγραμμα περιλάμβανε εκκλησία, μετά πέρασμα από τις κάλπες, καφέ και γλυκό σε κεντρικά ζαχαροπλαστεία και έπειτα οικογενειακό τραπέζι. Κάτι σαν γιορτή. Όλοι, ανεξαιρέτως, συμμετείχαν στη διαδικασία και η επιλογή του κόμματος ή του συνδυασμού συνήθως επιβαλλόταν από την ιδεολογική παράδοση της οικογένειας. Δεν είναι λίγες εκείνες οι περιπτώσεις που οικογένειες έρχονταν σε πλήρη ρήξη, εξαιτίας των διαφορετικών ή και ριζικά αντίθετων πολιτικών πεποιθήσεων των μελών τους ή της απόφασης κάποιου μέλους να μην ακολουθήσει τη γραμμή της οικογένειας.
«Κορίτσι μου εμείς μια ζωή ένα πράγμα ξέραμε να ψηφίσουμε» λέει η κ. Μαρίκα, που πλησιάζει τα 90, που ψήφιζε μέχρι και στις εκλογές του 2010. «Αυτό που μας έλεγαν οι άντρες μας και οι πατεράδες μας. Καλό ήταν, κακό ήταν, δεν ξέρω. Μια χαρά περάσαμε όλα τα χρόνια πάντως. Τώρα είναι τα πιο δύσκολα. Λίγο καλύτερα απ’ ό,τι ήταν στον πόλεμο» λέει με απογοήτευση αλλά συμβουλεύει τους νέους να ψηφίζουν, γιατί έτσι «θα φτιάξουν το μέλλον τους». Χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα του 77χρονου κ. Κώστα από τη Φαλάνη, ο οποίος πιστεύει εξίσου στη συμμετοχή. Σχεδόν 60 χρόνια είναι ψηφοφόρος και δεν έχει λείψει από καμία εκλογική διαδικασία. «Φυσικά και πάω να ψηφίσω. Όλα αυτά τα χρόνια τους ίδιους ψηφίζω, με μικρές αλλαγές» λέει. «Εγώ είμαι μεγάλος πια, έζησα τη ζωή μου, δούλεψα, δεν έχω παράπονα. Αλλά τώρα πια μας τα έχουν πάρει όλα. Μειώνονται οι συντάξεις, αυξάνονται οι φόροι. Ψηφίζω για τους επόμενους που έρχονται, να έχουν καλύτερο μέλλον. Είναι χρέος μου» σημειώνει.
Η ΨΗΦΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ
Στον αντίποδα της λογικής των πιο ηλικιωμένων ψηφοφόρων, βρίσκονται οι νέοι που διατηρούν μια σαφώς πιο απολιτίκ ή αδιάφορη στάση. Η μεγάλη αποχή των τελευταίων εκλογικών αναμετρήσεων, συνηγορεί προς αυτό το συμπέρασμα. Πολλοί είναι εκείνοι που προτιμούν να εκδράμουν, καιρού επιτρέποντος – όπως χθες, σε κοντινές παραλίες παρά να μείνουν στην πόλη για να ψηφίσουν. «Δεν με εμπνέει κανείς τους. Γιατί να χάσω τη μέρα μου στην παραλία; Ξέρω ότι θα μπορούσα να τα συνδυάσω, όπως και όλοι αυτοί που φέρουν τον καλό καιρό ως δικαιολογία για την αποχή τους. Αλλά αν το δούμε ρεαλιστικά, προφανώς δεν θέλω να ψηφίσω. Και να συμμετείχα, ακόμα και «ρίχνοντας» λευκό, θεωρώ ότι αυτό που λένε ότι με την ψήφο μου διαμορφώνω το αποτέλεσμα δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Για μένα, το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο» λέει η απαξιωτικά 30χρονη Έλενα. Φυσικά, υπάρχουν και εκείνοι που ζουν μακριά από τον τόπο, όπου έχουν τα εκλογικά τους δικαιώματα, και λόγω οικονομικής στενότητας αδυνατούν να μεταβούν στις πόλεις και τα χωριά τους για να ψηφίσουν. Όπως για παράδειγμα, η 28χρονη Δέσποινα. «Ζω στην Αθήνα. Παίρνω λιγότερα από 1000 ευρώ το μήνα. Για να ‘ρθω στη Λάρισα να ψηφίσω, δύο συναπτά Σαββατοκύριακα θα πρέπει να ξοδέψω περίπου 200 ευρώ. Μπορεί απέχοντας να αφήνω άλλους να αποφασίζουν για μένα και το μέλλον μου, αλλά ειλικρινά δεν μπορώ να διαθέσω το 20% του μισθού μου. Ήρθα αυτή τη δεύτερη Κυριακή γιατί βρήκα φίλους που ήθελαν κι εκείνοι να ψηφίσουν και μοιραστήκαμε τα έξοδα. Ελπίζω η κατάσταση να αλλάξει. Και είναι στο δικό μας χέρι να την αλλάξουμε» λέει με αισιοδοξία.
ΨΗΦΟΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ
Τα υψηλά ποσοστά της Χρυσής Αυγής στις προηγούμενες εθνικές εκλογές, εκτός από έκφραση εθνικιστικών τάσεων καταγράφηκαν και ως ψήφος διαμαρτυρίας μερίδας πολιτών που ενδεχομένως δεν ασπάζονται τον ιδεολογικό προσανατολισμό του κόμματος. Ωστόσο, προκειμένου να καταγγείλουν το παγιωμένο πολιτικό σκηνικό αρκετοί πολίτες λειτούργησαν αντανακλαστικά και έστειλαν ένα ηχηρό μήνυμα. Προς την ίδια κατεύθυνση, δείχνει και η ψήφος σε διάφορα μικρά κόμματα και λιγότερο «χρωματισμένα», όπως για παράδειγμα στους Οικολόγους Πράσινους ή στο Ποτάμι του Σταύρου Θεοδωράκη. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και αυτό της 38χρονης Αναστασίας, η οποία βρέθηκε στην κάλπη αναποφάσιστη και προβληματισμένη, σίγουρη ωστόσο ότι θα καταψήφιζε τα μεγάλα κόμματα. Όπως θα πει κριτήριό της ήταν η ανάδειξη νέων σχηματισμών αλλά και προσώπων, που πραγματικά αποπνέουν έναν αέρα αλλαγής.
ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ...
Μπορεί ο τρόπος της ψηφοφορίας με τον φάκελο, τα ψηφοδέλτια και τους σταυρούς να μην έχει αλλάξει τα τελευταία 40 χρόνια, όμως στα «σημεία» η εκλογική διαδικασία είναι αρκετά διαφορετική. Το σημαντικότερο είναι η υποχρεωτική ψήφος ή για την ακρίβεια, οι συνέπειες της αποχής. Παλαιότερα, οι πολίτες έπαιρναν μέρος στην ψηφοφορία επιδεικνύοντας το εκλογικό τους βιβλιάριο, στο οποίο επικυρωνόταν η συμμετοχή τους. Σε περίπτωση που κάποιος δεν μπορούσε να μεταβεί στο μέρος όπου είχε τα εκλογικά του δικαιώματα, λόγω απόστασης, έπρεπε να πάρει σχετικό πιστοποιητικό από την αστυνομία, ενώ αντιστοίχως σε περίπτωση ασθένειας, ο ασθενής έπρεπε να λάβει πιστοποιητικό από νοσοκομείο που να δηλώνει την αδυναμία του να εμφανιστεί σε εκλογικό κέντρο.
Όπως θα θυμούνται οι παλαιότεροι και θα έχουν δει σε εικόνες οι νεότεροι, σε περασμένες εποχές ο προεκλογικός αγώνας γινόταν στις πλατείες. Οι συγκεντρώσεις ήταν πολυπληθείς, και οι ψηφοφόροι του εκάστοτε κόμματος συνέρρεαν από κοντινές πόλεις και χωριά προκειμένου να ακούσουν από κοντά την ομιλία του υποψηφίου που υποστήριζαν. Και μάλιστα, αυτές οι συγκεντρώσεις λειτουργούσαν ως δημοσκοπήσεις και exit polls της εποχής. Χαρακτηριστική είναι και η ρήση του Γεώργιου Παπανδρέου, πριν από πολλές δεκαετίες, ότι «όποιος γεμίζει την κεντρική πλατεία της Λάρισας, βγαίνει πρωθυπουργός».
ΨΗΦΟΦΟΡΟΣ - ΟΠΑΔΟΣ
Ένα ακόμη στοιχείο που χαρακτήριζε τον ψηφοφόρο παλαιότερων ετών ήταν ότι ταυτόχρονα ήταν και οπαδός. Ειδικά οι νέοι, ήταν οργανωμένα μέλη κομμάτων και συμμετείχαν ενεργά στις κομματικές δομές. Πολλές φορές, κυρίως πριν τις εκλογικές αναμετρήσεις, δεν έλειπαν και οι καβγάδες και συμπλοκές ανάμεσα σε μέλη αντίπαλων παρατάξεων. Μάλιστα, προκειμένου να αποφευχθούν τέτοια σκηνικά την παραμονή των εκλογών απαγορευόταν η λειτουργία των καταστημάτων που σέρβιραν αλκοόλ. Όσο για τα αποτελέσματα; Οι ίδιοι οι υποψήφιοι, οι δημοσιογράφοι αλλά και ο απλός κόσμος συνέρρεαν στις κατά τόπους νομαρχίες, δημαρχεία ή κοινότητες για να ενημερωθούν για την έκβαση του «αγώνα». Βέβαια, οι πληροφορίες έφταναν με το σταγονόμετρο και τα τελικά αποτελέσματα μπορεί να γίνονται επισήμως γνωστά έως και δύο με τρεις μέρες αργότερα.
Ξεκινώντας από τις προεκλογικές συγκεντρώσεις, που πλέον γίνονται με ελάχιστους οπαδούς και την επιστράτευση ειδικών εφέ για να φαίνονται όσο το δυνατόν περισσότεροι ως την αποχή που έχει φτάσει στα ύψη, με το ποσοστό σε κάποιες περιπτώσεις να ξεπερνά και το 50%, σήμερα, το σκηνικό έχει αλλάξει άρδην, το ποσοστό των αναποφάσιστων είναι αρκετά υψηλό, όσο και εκείνων που επιλέγουν να μην ασκήσουν το δικαίωμά τους, αφού δεν υφίστανται κυρώσεις. Οι δημοσκοπήσεις αρκετό καιρό πριν δίνουν το στίγμα για το ποιος θα είναι ο νικητής, ενώ τα exit polls που ανακοινώνονται αμέσως μετά το κλείσιμο της κάλπης, δίνουν συνήθως μια ασφαλή πρόβλεψη του αποτελέσματος. Όσο για την επίσημη καταμέτρηση; Τα αποτελέσματα δημοσιεύονται μέσω διαδικτύου, από το Υπουργείο Εσωτερικών και τις περιφέρειες σχεδόν «ζωντανά» και οι περισσότεροι επιλέγουν να τα παρακολουθούν από την οθόνη της τηλεόρασης ή του υπολογιστή.
