Του Δημήτρη Βάλλα
Για αρχαιοκάπηλους και αρχαιοκαπηλία πολλά κατά καιρούς έχουν ακουστεί και πάμπολλα περιστατικά μέσω των αστυνομικών δελτίων έχουν απασχολήσει συχνά –πυκνά όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Το θέμα της τυμβωρυχίας, της σύλησης δηλαδή τάφων και μνημείων, επανήλθε έντονα ξανά στο προσκήνιο με αφορμή τις ανασκαφές στην περιοχή της Αμφίπολης.
Η αρχή όμως της τυμβωρυχίας θεωρείται σύμφυτη με τις απαρχές του αρχαίου πολιτισμού και δεν είναι κάτι το καινούργιο, καθώς συνέβαινε κατά κόρον και στην αρχαιότητα.
Επίτιμος διευθυντής Αρχαιοτήτων και μετέχοντας ο ίδιος σε σημαντικές ανασκαφές στον χώρο της Δυτικής Θεσσαλίας, ο κ. Λεωνίδας Χατζηαγγελάκης μιλώντας στην «Ε», μας ξεναγεί σήμερα στους αρχαιοκάπηλους άλλων καιρών, τότε που έσκαβαν νύχτα με... λυχνάρια και έβαζαν στους τάφους ακόμα και μικρά παιδιά ή και εκπαιδευμένες... μαϊμούδες για να μαζέψουν τα κτερίσματα.
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΛΛΩΝ ΕΠΟΧΩΝ
Οι αρχαιοκάπηλοι και οι τυμβωρύχοι, θα μας πει ο κ. Χατζηαγγελάκης, υπήρχαν ακόμα από τα ιστορικά χρόνια, τουλάχιστον από τον 8ο αιώνα π.Χ. Εντόπιζαν τους τάφους από επιγραφές, αγγεία κ.λπ. και προχωρούσαν στην διαρπαγή των κτερισμάτων. Ενδιαφερόταν περισσότερο για τα μεταλλικά σκεύη, τα διάφορα όπλα, ασπίδες, κράνη αλλά και για κοσμήματα, καθρέπτες, πόρπες, αιχμές ακοντίων από σίδερο, χαλκό, άργυρο και χρυσό.
Αυτά τα κρατούσαν είτε για δική τους χρήση, είτε τα προωθούσαν κυρίως σε υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της εποχής.
Η δουλειά του τυμβωρύχου της αρχαίας εποχής ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς γινόταν με λυχνάρια τη νύχτα και με υποτυπώδη σκαπτικά εργαλεία. Κυρίως άνοιγαν μικρές τρύπες και έσπρωχναν μέσα στους τάφους μικρόσωμα παιδιά που χωρούσαν, ακόμα και ειδικά εκπαιδευμένες μαϊμούδες!
Το... επάγγελμα όμως είχε και τους κινδύνους του και έχουν επίσης εντοπιστεί και νεκροί αρχαιοκάπηλοι που είτε καταπλακώθηκαν από τα χώματα, είτε δηλητηριάστηκαν από τις αναθυμιάσεις.
Η μέριμνα για την προστασία των αρχαιοτήτων της Ελλάδας, κινητών και ακινήτων, εκδηλώθηκε πριν ακόμη συσταθεί το ελληνικό κράτος. Οι Έλληνες, παρά την απαιδευσία που τους μάστιζε, τα ευρύτερα τουλάχιστον στρώματα του λαού, είχαν συναίσθηση της αξίας των αρχαίων για την ιστορία τους και τα θεωρούσαν ιερά κειμήλια. Οι σπουδαγμένοι, οι δάσκαλοι βάσιζαν εξάλλου τον σεβασμό τους για τα μνημεία στη γνώση που είχαν του αρχαίου κόσμου από τη μελέτη των αρχαίων συγγραφέων.
Η αγάπη για τα προγονικά λείψανα είναι ακόμη παλαιότερη. Είναι γνωστός, από τον Παυσανία κυρίως ο σεβασμός που έδειχναν οι αρχαίοι για τα παλιά σεβάσμια αγάλματα, π.χ. τα δαιδαλικά έργα, και τις ιδιαίτερες τιμές που απέδιδαν σ’ αυτά.
Σε ιερό νόμο σχετικό με το ιερό του θεού Απόλλωνα Ερασιθέου, διαπιστώνεται πως οι αρχαίοι ενδιαφέρονταν έμπρακτα για τη διατήρηση της φυτείας που στόλιζε το ιερό του θεού.
Ο Στράβωνας, ο αρχαίος γεωγράφος, αναφέρεται στη συστηματική αρχαιοκαπηλία από τους Ρωμαίους στην αρχαία Κόρινθο, «πολλοί ευπορίσαντες των τοιούτων και διατιθέμενοι πολλού Νεκροκορινθίων επλήρωσαν (δηλ. γέμισαν) την Ρώμην. Ούτω γαρ εκάλουν τα εκ των τάφων ληφθέντα, και μάλιστα τα οστράκινα (δηλ. τα κεραμικά)».
ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΕΥΤΡΑΠΕΛΑ
Οι στόχοι των τυμβωρύχων ήταν βέβαια, πρώτα τα μνημεία με τύμβο.
Αφαιρούσαν μία πέτρα της καμάρας και έμπαιναν από εκεί, με σκάλες. Και όχι μόνο μία φορά. Η επόμενη γενιά δεν ήξερε ότι ο τάφος αυτός έχει συληθεί και έμπαινε ξανά και ξανά. Συνήθως οι αρχαιολόγοι ήταν μάλλον οι τελευταίοι...»
Χαρακτηριστικό είναι και δημοσίευμα που αφορά σε ένα περιστατικό που πέρα από την τραγικότητά του έχει και την εύθυμή του διάσταση:
«Συνάδελφος αρχαιολόγος είχε ανασκάψει έναν τάφο στην Πέλλα. Κατεβήκαμε στο μνημείο, από την είσοδο πια, ο τάφος ήταν άδειος, αλλά στον τοίχο υπήρχαν τρεις διαδοχικές επιγραφές καταπληκτικές, ελληνιστικές, του 3ου αιώνα π.Χ. Οι οποίες μαρτυρούσαν την εξής ιστορία. Μπήκε ένας τυμβωρύχος μέσα, βρήκε τον τάφο άδειο. Δεν ήξερε βεβαίως, ποιος τον είχε συλήσει, αλλά έτσι όπως ήταν θυμωμένος, έγραψε στον τοίχο μία βρισιά: «Θα σε πυγίσω». «Πυγίζω τον τάδε που έκλεψε τον τάφο πριν από μένα». Για την ερμηνεία της λέξης, σας παραπέμπω στην Καλλίπυγο Αφροδίτη με τα ωραία οπίσθια... Μετά από δέκα, είκοσι, χρόνια, δεν ξέρω ακριβώς πόσα, μπαίνει ένας δεύτερος τυμβωρύχος, βλέπει τον τάφο άδειο, βλέπει και την πρώτη επιγραφή και τους... πληρώνει με το ίδιο νόμισμα. Θα πυγίσω τον τάδε και τον τάδε που κλπ. Μπορεί να ακούγεται ως ένα εξαιρετικό ανέκδοτο, αλλά για εμάς είναι ένα ιστορικό ντοκουμέντο, χρονολογημένο, ενδεικτικό μίας κατάστασης που ήταν κοινός τόπος...».
Η ΚΑΤΑΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΙΧΝΗ
«Βρήκα ο ίδιος μία σαρκοφάγο ρωμαϊκή στη Θεσσαλονίκη, που είχε δύο επιγραφές και μία κατάρα -με μεγάλα γράμματα-, που σε ελεύθερη μετάφραση, έλεγε, όποιος ανοίξει αυτόν τον τάφο, να πάει στον διάολο. Η επιγραφή λειτουργούσε αποτρεπτικά. Έτσι ώστε, ο τυμβωρύχος να φοβηθεί... Υπήρχαν όμως και μέτρα ασφαλείας, όπως η καμάρα που δέχεται πιέσεις, αλλά δεν καταρρέει, όσο χώμα και αν συγκεντρωθεί, η πέτρινη «πόρτα», η οποία ασφάλιζε με ένα καταπληκτικό σύστημα από μέσα και δεν μπορούσες να την ανοίξεις –έπρεπε να μπει κάποιος από επάνω... Βεβαίως, οι τυμβωρύχοι τα κατάφερναν, αλλά άρπαζαν επιλεκτικά. Δεν τους ενδιέφεραν οι λίθινες κατασκευές, τα πήλινα, οι κλίνες, οι θρόνοι. Ήταν ένα κυνήγι θησαυρού, ήθελαν αυτό που θα μπορούσε να τους θαμπώσει. Όμως, τα ίχνη τους υπάρχουν. Όπως εργαλεία, πιθανώς επειδή γινόταν κάποια κατολίσθηση και έφευγαν εσπευσμένα...».
Ενδιαφέρουσες ιστορίες, έστω και... παρατατικών προγόνων που έχουν τη δική τους αξία και υπενθυμίζουν ότι παρά το πέρασμα των αιώνων ανθρώπινες νοοτροπίες και πρακτικές δύσκολα αλλάζουν
