Όπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, η Ελληνική Ομάδα Διάσωσης επιλέχθηκε «για τις ακατάπαυστες προσπάθειές της να σώζει πρόσφυγες σε κατάσταση κινδύνου στη θάλασσα» και η Έφη Λατσούδη «για τη συμπόνια και τη φροντίδα προς τους πλέον ευάλωτους πρόσφυγες που φτάνουν στη Λέσβο».
Το βραβείο Νάνσεν, που θεσπίστηκε το 1954 στη μνήμη του Νορβηγού εξερευνητή της Αρκτικής και πρώτου Ύπατου Αρμοστή για τους Πρόσφυγες το 1921, Φρίντγιοφ Νάνσεν, απονέμεται κάθε χρόνο σε ένα άτομο ή οργανισμό για το εξαιρετικό έργο τους για τους πρόσφυγες. Σκοπός του βραβείου είναι να επιστήσει την προσοχή στις δοκιμασίες που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και να ενθαρρύνει τη διεθνή βοήθεια και συνεργασία για το σκοπό αυτό.
Πρώτη τιμώμενη με το βραβείο ήταν η πρώην πρώτη κυρία των ΗΠΑ, Έλινορ Ρούσβελτ, και ακολούθησαν μεταξύ άλλων το Διεθνές Κίνημα του Ερυθρού Σταυρού, οι «Γιατροί Χωρίς Σύνορα», ο τενόρος Λουτσιάνο Παβαρότι, ο γερουσιαστής Τεντ Κένεντι, η φωτορεπόρτερ Αλιξάντρα Φαζίνα και το κολομβιανό δίκτυο γυναικών «Πεταλούδες», που βοηθά τις γυναίκες που πέφτουν θύματα βίας. Πέρυσι το ίδιο βραβείο είχε απονεμηθεί στη δασκάλα Ακίλα Ασίφι, πρόσφυγα από το Αφγανιστάν, η οποία έχει αφιερώσει τη ζωή της στην εκπαίδευση των κοριτσιών προσφύγων στο Πακιστάν.
Κ. Μητράγκας: «Ζήσαμε πρωτόγνωρες καταστάσεις»
Περισσότεροι από 2.000 εθελοντές απαρτίζουν την Ελληνική Ομάδα Διάσωσης (ΕΟΔ), μια οργάνωση που με σημείο εκκίνησης τα 33 παραρτήματά της σε όλη την Ελλάδα έχει ως στόχο της να διασώζει ανθρώπους σε θάλασσες και βουνά από το 1979. Η Ομάδα δεν δρα μόνο σε ελληνικό έδαφος, καθώς έχει κάνει αποστολές μεταξύ άλλων στο Αφγανιστάν, τη Σερβία, την Αλγερία, την Τουρκία και την Αϊτή. Στην τελευταία χώρα ήταν που σημείωσε και μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της, την ανάσυρση του 24χρονου Γουίσμοντ Εξάντους, ο οποίος έμεινε δώδεκα ημέρες παγιδευμένος στα ερείπια ξενοδοχείου και χάρη στην Ομάδα βγήκε ζωντανός.
Μόνο το 2014 και το 2015 κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων διάσωσης για τους πρόσφυγες στη Λέσβο, τη Σάμο και την Κω τα μέλη της ΕΟΔ πραγματοποίησαν περισσότερες από 800 επιχειρήσεις διάσωσης, σώζοντας 2.000 ανθρώπους και βοηθώντας να φτάσουν με ασφάλεια στην ακτή πάνω από 7.000 άτομα.
«Γράψαμε μια νέα σελίδα στο κεφάλαιο μαζική διάσωση με πρωτόγνωρες καταστάσεις ακόμα και για εμάς. Είχαμε να διασώσουμε νύχτα, ταυτόχρονα 70 ανθρώπους που επέβαιναν σε μια πλαστική βάρκα, χωρίς να φορούν σωσίβια» εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο γενικός γραμματέας της ΕΟΔ, Κωνσταντίνος Μητράγκας.
Μέχρι να χτυπήσει την πόρτα της χώρας η μεγάλη προσφυγική κρίση, η Ελληνική Ομάδα Διάσωσης είχε λίγα προγράμματα διάσωσης στη θάλασσα με τη συμμετοχή των εθελοντών διασωστών της από τα παραρτήματα των νησιών. «Η Ελληνική Ομάδα Διάσωσης σέβεται τον άνθρωπο και δεν βλέπει πρόσφυγες ή Έλληνες. Από τη στιγμή που το πρόβλημα ήταν μέσα στα χωρικά μας ύδατα δεν ήταν δυνατόν να μην βοηθήσουμε», εξηγεί ο Βαγγέλης Συμβουλίδης, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της ΕΟΔ. Την περίοδο των μεγάλων προσφυγικών ροών η ΕΟΔ έθεσε σε λειτουργία το πρόγραμμα «Αιγέας» και ενεργοποίησε την άμεση μεταφορά σκαφών και εθελοντών από όλα τα παραρτήματά της προς τη Λέσβο, την Κω και τη Σάμο.
Στα τρία αυτά νησιά οι διασώστες έζησαν έντονες στιγμές. «Όλες οι διασώσεις είναι δύσκολες. Όμως πάντα το πιο δύσκολο είναι όταν έχεις νεκρούς και φυσικά όταν έχεις να κάνεις με παιδιά. Είναι δύσκολο να δεχτείς το γιατί να χαθεί ένας άνθρωπος. Έχεις να παλέψεις με το συναίσθημα γιατί να μην προλάβω να είμαι εκεί στην ώρα μου ή γιατί να μην κάνω ακόμα περισσότερα από αυτά που έκανα για να βοηθήσω όσους περισσότερους μπορώ», εξομολογείται ο Κωνσταντίνος Μητράγκας.
Η διάσωση των προσφύγων είχε άλλη μία δυσκολία για την ΕΟΔ, την παρ'ολίγο καταστροφή της Ομάδας σε οικονομικό επίπεδο, όπως λένε οι δύο εκπρόσωποί της. «Το κόστος ήταν πολύ μεγάλο και δεν είναι εύκολο να βρεις χορηγούς σε αυτά τα μεγέθη. Αλλά για εμάς ήταν μονόδρομος να είμαστε εκεί όπου κινδυνεύει η ανθρώπινη ζωή. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι λιγότερο από αυτό». Πρόσφατα, η Ομάδα πήρε χορηγία από το υπουργείο Εξωτερικών της Νορβηγίας ύψους ενός εκατομμυρίου ευρώ για την κατασκευή τεσσάρων νέων διασωστικών σκαφών μαζί με καύσιμα, εκπαίδευση και εξοπλισμό. Επίσης, οι πέντε μεγάλοι διασωστικοί οργανισμοί της Ευρώπης, από την Νορβηγία, την Αγγλία, τη Γερμανία, την Ολλανδία και τη Σουηδία, τους παρείχαν πέρυσι κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης σκάφη, εκπαίδευση και ανθρώπινο δυναμικό.
Ως επιστέγασμα της τριαντακονταετούς δράσης της Ελληνικής Ομάδας Διάσωσης, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες αποφάσισε να την τιμήσει με το βραβείο Νάνσεν, τη μεγαλύτερη διάκριση στην ιστορία της ΕΟΔ, όπως τονίζουν οι δύο εθελοντές της. «Το βραβείο αυτό μας δίνει ένα πολύ καλό χαρτί για να μπορέσουμε να κινητοποιήσουμε και άλλους εθελοντές ή να δώσουμε κουράγιο και δύναμη στους υπάρχοντες», δηλώνει ο Κωνσταντίνος Μητράγκας.
«Η μεγαλύτερη επιβράβευση για εμάς δεν είναι τα χρήματα. Είναι η ματιά του ανθρώπου που έχεις βοηθήσει, όταν σώζεις τη ζωή του. Η ματιά και το ευχαριστώ» προσθέτει ο Βαγγέλης Συμβουλίδης.
Ε. Λατσούδη: «Το πραγματικό βραβείο είναι να σταματήσουν να πνίγονται οι πρόσφυγες»
Η ψυχολόγος, Έφη Λατσούδη, έχει συνδέσει το όνομά της με την εθελοντική υποστήριξη ευάλωτων προσφύγων στο χώρο των πρώην κατασκηνώσεων του ΠΙΚΠΑ στη Λέσβο. Τη ρωτάμε ποια ήταν η πιο έντονη στιγμή που έζησε όλο αυτό το διάστημα. «Προσπαθήσαμε να σταθούμε αλληλέγγυοι σε μια πολύ δύσκολη στιγμή. Και νομίζω ότι η κατάσταση ήταν δραματική τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για τους αλληλέγγυους που ανέπτυσσαν δράσεις. Στο ΠΙΚΠΑ ήρθαν μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων που έχασαν δικούς τους στη θάλασσα και νομίζω ότι τραυματιστήκαμε όλοι, βγήκαμε όλοι από αυτή την ιστορία με βαθιές πληγές», απαντά. Θυμάται έντονα μια μητέρα που έχασε σε ναυάγιο τρία από τα τέσσερα παιδιά της, το ένα από τα οποία ήταν έξι μηνών. «Νομίζω ότι την εικόνα της δεν θα την ξεχάσω ποτέ», σπεύδει να συμπληρώσει.
Στο άκουσμα του Βραβείου Νάνσεν η εθελόντρια, μέλος της ομάδας που δημιούργησε το κέντρο φιλοξενίας προσφύγων στο ΠΙΚΠΑ, δηλώνει: «Για μένα το πραγματικό βραβείο είναι να σταματήσουν να πνίγονται στα σύνορα οι πρόσφυγες, να δημιουργηθούν ασφαλή περάσματα, να δοθούν λύσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, να προχωρήσει η οικογενειακή επανένωση, ώστε να σταματήσουν να διαχωρίζονται με τραγικό τρόπο οι οικογένειες που τώρα βρίσκονται διασκορπισμένες σε διαφορετικές χώρες, και τέλος να γίνουν δομές φιλοξενίας και υποστήριξης των προσφύγων».
Συγχρόνως τονίζει ότι το βραβείο αυτό αποτελεί αναγνώριση της συλλογικής προσπάθειας «που έγινε τόσα χρόνια από πολλούς ανθρώπους για να αλλάξει κάτι σε τοπικό επίπεδο». Ένα στοίχημα κερδήθηκε, το στοίχημα να συσπειρωθούν «τόσοι άνθρωποι, ντόπιοι, μέσα στην οικονομική κρίση που περνούσαμε, οι οποίοι κατάφεραν να αναζητήσουν κάτι διαφορετικό και να το πετύχουν».
Η ιστορία του κέντρου φιλοξενίας ξεκινά το 2012, όταν μια ομάδα εθελοντών, τοπικών οργανώσεων και ΜΚΟ υπό την ονομασία «Το Χωριό του Όλοι Μαζί» αποφάσισε να δημιουργήσει ένα δίκτυο αλληλεγγύης που αφορούσε σε Έλληνες και πρόσφυγες. «Ένα βασικό θέμα που είχαμε θέσει είναι ότι όσο αφήνουμε απροστάτευτους πρόσφυγες και ντόπιους, αυτοί είναι εύκολα θύματα της Χρυσής Αυγής και ταυτόχρονα αφήνουμε να ανεβαίνουν τα ποσοστά της», εξηγεί η κ. Λατσούδη.
Σύντομα οι αυξημένες ανάγκες στην υποστήριξη προσφύγων έστρεψαν το βλέμμα τους στο προσφυγικό και οι εθελοντές ζήτησαν από τις τοπικές αρχές τη διαχείριση των πρώην παιδικών εγκαταστάσεων του ΠΙΚΠΑ, που ήταν εγκαταλειμμένες. «Θέλαμε ένα χώρο ανοιχτό σε συνεργασία με την τοπική κοινωνία, ούτως ώστε να αποφύγουμε την κράτηση των προσφύγων και ταυτόχρονα όλοι μαζί να βοηθήσουμε να μείνουν οι πρόσφυγες σε καλύτερες συνθήκες», επισημαίνει η ίδια.
Η λειτουργία του κέντρου φιλοξενίας στο πρώην ΠΙΚΠΑ άρχισε τον Νοέμβριο του 2012. Η βασική φιλοσοφία πίσω από τη λειτουργία του ήταν «να παλέψουμε για να μην δημιουργηθούν κέντρα κράτησης, να δώσουμε μια απτή απόδειξη ότι οι πρόσφυγες μπορούν να ζήσουν σε ανοιχτούς χώρους μέσα στην κοινωνία, ότι δεν χρειαζόμαστε κρατητήρια, και ταυτόχρονα να δείξουμε ότι όσο οι τοπικές κοινωνίες και οι πολίτες συμμετέχουν μπορούμε να έχουμε καλύτερες συνθήκες», τονίζει η Έφη Λατσούδη.
Στην πορεία οι εθελοντές δεν πέτυχαν να καλύψουν μόνο τις βασικές ανάγκες των προσφύγων. Όπως εξηγεί η κ. Λατσούδη, «πετύχαμε να δημιουργηθεί ένα μέτωπο από την κοινωνία που ήταν μαζί με τους πρόσφυγες, που φρόντισε τους πρόσφυγες, που μάθαινε για τους πρόσφυγες και στην πράξη βελτίωνε τις συνθήκες τους. Πολλές φορές στο ΠΙΚΠΑ έγιναν εκδηλώσεις και δράσεις, όπου συμμετείχε η γειτονιά. Μοιράστηκαν μαζί χαρές, δυσάρεστες καταστάσεις, σημαντικά γεγονότα και νομίζω ότι αυτό άφησε κάτι. Τώρα συζητάμε για την ένταξη των παιδιών στα σχολεία αλλά τότε σε εμάς όλα τα παιδιά του ΠΙΚΠΑ πήγαιναν στο δημόσιο σχολείο».
Το 2015 πέρασαν από το ΠΙΚΠΑ περίπου 20.000 πρόσφυγες, ενώ συνολικά από το 2012 ως σήμερα οι πρόσφυγες που έχουν φιλοξενηθεί στο χώρο ανέρχονται σε 30.000. Βαρύτητα δίνεται στους ευάλωτους πρόσφυγες: ιατρικά περιστατικά, ανάπηρους, έγκυες, νεογέννητα, ανθρώπους που είχαν χάσει δικούς τους σε ναυάγια.
Παρά το γεγονός ότι με βάση τη Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας όλοι οι νεοαφιχθέντες πρόσφυγες κρατούνται στη Μόρια και ενώ το κέντρο φιλοξενίας του ΠΙΚΠΑ κινδύνευσε να κλείσει εξαιτίας του παραπάνω γεγονότος, σύντομα φάνηκε η μεγάλη ανάγκη που υπήρχε σε χώρους φιλοξενίας ευάλωτων περιστατικών. «Μέχρι σήμερα τουλάχιστον οι ανάγκες είναι πολύ μεγάλες και το ΠΙΚΠΑ συνεχίζει να παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Σήμερα φιλοξενούνται σε εμάς 100 άτομα, όλοι ευάλωτες περιπτώσεις, οι οποίοι παραπέμπονται από το νοσοκομείο ή από τις οργανώσεις που είναι στη Μόρια».
Δίπλα στους πρόσφυγες στάθηκαν πολλές χιλιάδες εθελοντές, που συμπορεύτηκαν με το όραμα της ομάδας του ΠΙΚΠΑ. Κατά την περσινή κορύφωση της προσφυγικής κρίσης, καθημερινά στο κέντρο φιλοξενίας συνεισέφεραν περίπου 80-100 εθελοντές. «Η εθελοντική προσφορά σε ένα τόσο δύσκολο τομέα έχει απίστευτη δύναμη, αλλά κάποιες στιγμές έχει όρια, τα όρια της προστασίας του κάθε ανθρώπου, της προσωπικής του ζωής και της ισορροπίας του. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι σε μια τέτοια κρίση και να μπορείς να στέκεσαι στα πόδια σου», εξομολογείται η κ. Λατσούδη.
Επόμενο στοίχημα της ομάδας είναι η ενίσχυση των εκπαιδευτικών δράσεων για τους πρόσφυγες. Ήδη έχει δημιουργηθεί ένα κέντρο υποστήριξης προσφύγων στην πόλη της Μυτιλήνης, όπου οργανώνονται μαθήματα, εργαστήρια και συνεδρίες ψυχολογικής και νομικής υποστήριξη.
Η τελετή απονομής του Βραβείου Νάνσεν στην Έφη Λατσούδη και την Ελληνική Ομάδα Διάσωσης θα διεξαχθεί στις 3 Οκτωβρίου στη Γενεύη. Το βραβείο περιλαμβάνει ένα αναμνηστικό μετάλλιο και χρηματικό έπαθλο 100.000 δολαρίων. Τα χρήματα θα διατεθούν σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ σε δράσεις ενίσχυσης των προσφύγων της ΕΟΔ και του πρώην ΠΙΚΠΑ.
Εκδήλωση για τους τιμώμενους θα διεξαχθεί από το ελληνικό γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ και σήμερα το απόγευμα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στην Αθήνα.
