Της Σοφίας Ορφανιώτη
Ανησυχητικές διαστάσεις έχει λάβει τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού ή school bullying, όπως είναι διεθνώς γνωστός ο όρος.
Γονείς αλλά και εκπαιδευτικοί έρχονται αντιμέτωποι όλο και πιο συχνά με περιστατικά εκφοβισμού, καθώς ο αριθμός των παιδιών που παραπονιούνται ότι έχουν πέσει κατά καιρούς θύματα εκφοβισμού αυξάνεται διαρκώς.
Η βία μεταξύ των παιδιών δεν είναι ένα φαινόμενο της εποχής μας.
Μπορούμε να ανατρέξουμε ακόμη και στην παγκόσμια λογοτεχνία, όπου θα διακρίνουμε φαινόμενα σχολικής βίας σε πολύ γνωστά λογοτεχνικά έργα, όπως είναι «Οι περιπέτειες του Τόμας Μπράουν» και ο «Όλιβερ Τουίστ».
Υπάρχουν επιστημονικές θέσεις άλλωστε που υποστηρίζουν ότι η σχολική επιθετικότητα, αποτελεί μια φυσική διαδικασία κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού και ένα είδος προετοιμασίας για τη ζωή, ιδιαίτερα για τα αγόρια.
Αλήθεια τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός ακριβώς;
Όπως εξηγεί στην «Ε» η ψυχολόγος – ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεύτρια – επιστημονική συνεργάτης του Ινστιτούτου Ψυχοκοινωνικής Ανάπτυξης κ. Γεωργία Ζαβράκα, είναι ένας επαναλαμβανόμενος ή και χρόνιος τύπος επιθετικής συμπεριφοράς, που σκοπό έχει τη διατήρηση ενός καθεστώτος άνισης κατανομής της εξουσίας.
«Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε τον εκφοβισμό από τον καβγά, επειδή ο καβγάς αποτελεί στην πραγματικότητα κλιμάκωση μιας σύγκρουσης και είναι φυσιολογικός. Τα παιδιά καβγαδίζουν και φωνάζουν το ένα το άλλο, χωρίς πρόθεση εκφοβισμού. Ο εκφοβισμός από την άλλη πλευρά δεν αποβλέπει στην επίλυση ενός προβλήματος και δεν αφορά ισοδύναμους αντιπάλους.
Το κύριο χαρακτηριστικό του εκφοβισμού είναι η ανισορροπία της δύναμης.
Ο σχολικός εκφοβισμός, θεωρείται ένα πολυδιάστατο φαινόμενο και μπορεί να λάβει διάφορες μορφές, άμεσες ή έμμεσες. Στις μορφές αυτές συμπεριλαμβάνονται η σωματική, η λεκτική, η συναισθηματική, η σεξουαλική και η ηλεκτρονική βία» συμπληρώνει η κ. Ζαβράκα.
Πώς όμως εκδηλώνεται στα σχολεία το φαινόμενο του εκφοβισμού;
Η κ. Ζαβράκα επισημαίνει ότι «Παρά το γεγονός ότι σε πολλές χώρες παγκοσμίως εδώ και πολλά χρόνια έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα σχολικής βίας, στη χώρα μας σημειώνεται ένας «σκοτεινός» αριθμός περιστατικών.
Πέρα από τα γεγονότα που έχουν καταγραφεί, ο αριθμός των περιστατικών που δεν έχουν διερευνηθεί, δεν επιτρέπει τη διαμόρφωση μιας συγκεκριμένης και ρεαλιστικής εικόνας του φαινομένου και την ορθότερη αξιολόγηση των αιτιών του. Υπάρχουν, ωστόσο, έρευνες, μελέτες και αναφορές που παρέχουν σημαντικά στοιχεία και αξιόλογη γνώση, βοηθώντας στην εκτίμηση και δημιουργία μιας εικόνας για τις παραμέτρους του φαινομένου στη χώρα μας».
Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν αρκετές έρευνες, των οποίων τα αποτελέσματα έδωσαν αρκετά περιγραφικά στοιχεία για τη σχολική βία.
Πολλές φορές όμως τα περιστατικά βίας δεν γνωστοποιούνται, επειδή στιγματίζουν «θύτες» – νταήδες και θύματα και υποβαθμίζουν το «κύρος» του σχολείου.
Σύμφωνα με στοιχεία διάφορων ερευνών το 10% του συνόλου των μαθητών γίνεται θύμα εκφοβισμού, ενώ το ποσοστό των θυτών ανέρχεται στο 5%, με τους τελευταίους να είναι στην πλειονότητά τους αγόρια.
Στην Ελλάδα διάφορες έρευνες, συμπληρώνει η κ. Ζαβράκα καταδεικνύουν ότι ο σχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται μέσω καταστροφών του σχολικού εξοπλισμού, βανδαλισμών, λεκτικής βίας, εκφοβισμού μέσω διάδοσης φημών, αποκλεισμού από τις παρέες αλλά και ξυλοδαρμών. Οι επιπτώσεις που επιφέρει ο σχολικός εκφοβισμός στα παιδιά ποικίλλουν.
ΠΑΙΔΙΑ «ΘΥΜΑΤΑ»
Πολλοί ενήλικες παραδέχονται πως ο σχολικός εκφοβισμός τους σημάδεψε για μια ζωή. Εξαιτίας του φαινομένου αυτού, υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις στον ψυχισμό και την κοινωνική λειτουργικότητα των εμπλεκομένων.
Σύμφωνα με την κ. Ζαβράκα τα παιδιά – θύματα επηρεάζονται κυρίως με:
Μείωση της αυτοεκτίμησής τους, δυσκολία στη σύναψη φιλικών σχέσεων, πτώση της σχολικής επίδοσης ή και εγκατάλειψη του σχολείου. Ακόμη έχουν αισθήματα πικρίας, θυμού και εκδικητικότητας απέναντι στο «θύτη», αλλά και προβλήματα στη σωματική τους υγεία.
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ «ΘΥΤΕΣ»
Τα παιδιά «θύτες» από την αντίθετη πλευρά, αν αφεθούν και συνεχίσουν αυτή τη συμπεριφορά, ενδέχεται να εξελιχθούν στην πορεία σε ενήλικες – θύτες και σύμφωνα με στατιστικές έρευνες, έχουν τέσσερις φορές μεγαλύτερες πιθανότητες, από τα υπόλοιπα παιδιά να έχουν παραβατική συμπεριφορά και να εμπλακούν με το νόμο.
«Η αποδοχή της βίας ή η χρήση της, είτε ως κώδικα επικοινωνίας, είτε ως μέσο επίλυσης των συγκρούσεων και των διαφορών, επιδρά στην κοινωνικοποίηση των παιδιών και των ενηλίκων, συμπληρώνει η ψυχολόγος κ. Ζαβράκα.
Μάλιστα ο εκφοβισμός που λαμβάνει χώρα στο σχολείο, μπορεί να έχει αντίκτυπο στο κοινωνικό περιβάλλον αυτού. Δημιουργεί ένα κλίμα φόβου μεταξύ των μαθητών, εμποδίζοντας την ικανότητά τους να μάθουν και οδηγώντας τους σε αντικοινωνικές συμπεριφορές.
Τι μπορεί να γίνει όμως σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης;
Στην ερώτηση αυτή η κ. Ζαβράκα σημειώνει ότι «Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού μπορεί να λαμβάνει χώρα στο σχολείο, αλλά χρειάζεται να αντιμετωπιστεί ολιστικά με τη βοήθεια τόσο του σχολείου όσο και των γονέων.
Σε σχολικό επίπεδο μπορούν να δημιουργηθούν ομάδες συνομήλικων στις οποίες θα γίνουν συζητήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη φιλία, την αποδοχή, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τη διαχείριση συγκρούσεων, κ.ά., Επίσης, μπορούν να δημιουργηθούν ομάδες συζήτησης με τους εκπαιδευτικούς, με στόχο την αναζήτηση τρόπων αντιμετώπισης του φαινόμενου του εκφοβισμού.
Οι γονείς μέσα από τις σχολές γονέων, μπορούν να αναζητήσουν τρόπους επικοινωνίας με τα παιδιά τους».
Η αναγκαιότητα υποστήριξης της μαθητικής κοινότητας από ειδικούς για την αντιμετώπιση του φαινομένου κρίνεται κάτι παραπάνω από αναγκαία στις μέρες μας.
Επιπρόσθετα, είναι σημαντική η ενίσχυση του σχολικού προγράμματος με διαδραστικές εκδηλώσεις, που στοχεύουν στην πρόληψη συμπεριφορών που σχετίζονται με το σχολικό εκφοβισμό.
Οι γονείς προσθέτει η κ. Ζαβράκα παρατηρώντας και συζητώντας με τα παιδιά τους για τη σχολική καθημερινότητα, μπορούν να ανακαλύψουν συμπεριφορές που σχετίζονται με τον σχολικό εκφοβισμό.
Αν παρατηρηθούν αλλαγές σε καθημερινές συνήθειες, όπως να μη θέλει το παιδί να πηγαίνει μόνο του στο σχολείο ενώ το συνήθιζε, να μην επιθυμεί να πηγαίνει σε σχολικές συγκεντρώσεις, ενώ το έκανε ή αλλαγές στη σχολική επίδοση, αποτελούν ενδείξεις σχολικού εκφοβισμού.
Σε αυτές τις περιπτώσεις καλό θα ήταν να μιλήσουν με το σχολείο και με κάποιον ειδικό για να δουν τι συμβαίνει ακριβώς.
Πάντως ένα είναι βέβαιο ότι όταν το σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον φροντίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών του, μακροπρόθεσμα θα τις βοηθήσει να βελτιωθούν, και έτσι τα ίδια τα μέλη θα νιώθουν ασφάλεια, αυτοπεποίθηση και θα μάθουν να αποδέχονται το διαφορετικό.
