Οι διαταραχές λόγου και ομιλίας, όπως επίσης και οι μαθησιακές δυσκολίες, είναι καταστάσεις που μόλις τα τελευταία χρόνια έχουν αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα και σε ρεαλιστική βάση, όχι δηλαδή ως δυσεπίλυτα προβλήματα που σχετίζονται με την πνευματική ικανότητα του παιδιού. Με τη βοήθεια ειδικών, όπως λογοθεραπευτών και ψυχολόγων, τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν και να ξεπεράσουν τέτοιου είδους δυσκολίες και να αναπτύξουν στο έπακρο τις πνευματικές και κοινωνικές δεξιότητές τους. Αν, λοιπόν, το παιδί σας εμφανίζει κάποια σημάδια που σας ανησυχούν, σχετικά με την ανάπτυξή της ομιλίας του ή της γραφής, καλό είναι να επισκεφθείτε έγκαιρα έναν ειδικό που θα εκτιμήσει την κατάσταση και θα σας δώσει τις κατάλληλες οδηγίες αντιμετώπισης.
Επιμέλεια: Παναγιώτα Φούντα
Διαταραχές λόγου - Αναγνωρίστε τα σημάδια
Όπως είναι φυσικό, το κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό ανάπτυξης, όμως οι ειδικοί έχουν θέσει κάποιες γενικές αρχές για τις «ικανότητες» στην ομιλία του και τον λόγο του, ανάλογα με την ηλικία. Αν το παιδί αποκλίνει αρκετά από το τυπικό μοντέλο ανάπτυξης καλό είναι να συμβουλευτείτε κάποιον ειδικό.
1 έτους
Μπορεί να πει «μαμά» και «μπαμπά», κατανοεί απλές εντολές, γυρίζει όταν το φωνάζετε.
2 ετών
Σε αυτή την ηλικία μπορεί να πει περίπου 30 λέξεις, ενώ έχει την ικανότητα να σχηματίζει προτάσεις με δύο λέξεις, όπως «μαμά μαμ/νερό». Επίσης, μπορεί να κατανοήσει απλές οδηγίες και ερωτήσεις και να απαντήσει, μονολεκτικά.
3 ετών
Λέει περίπου 300 λέξεις και μπορεί να σχηματίσει προτάσεις με 4-5 λέξεις. Χρησιμοποιεί σωστά τον πληθυντικό, τα άρθρα και τις καταλήξεις, μπορεί να κάνει μικρούς διαλόγους, αρκετές ερωτήσεις, ενώ η ομιλία του είναι αρκετά κατανοητή.
4 ετών
Είναι η φάση που λέει έως και 500 λέξεις καθαρά, χωρίς να παραλείπει και να επαναλαμβάνει, ενώ οι προτάσεις του είναι μεγάλες, με 10 περίπου λέξεις και δεν κάνει σοβαρά λάθη. Μπορεί να εκφράσει τις σκέψεις και τα αισθήματά του και να προφέρει όλα τα σύμφωνα, με κάποιες εξαιρέσεις όπως το «ρ».
5 ετών
Το λεξιλόγιό του είναι πλούσιο και φτάνει τις 1000 λέξεις, σχηματίζει μεγάλες προτάσεις και προφέρει καθαρά σύμφωνα και φθόγγους. Προφέρει όλα τα σύμφωνα και τους φθόγγους καθαρά, σχηματίζει μεγάλες προτάσεις, διηγείται ιστορίες, κάνει σωστή χρήση των χρόνων.
Συνήθη αίτια
• Οι κακές συνήθειες στην εγκυμοσύνη όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, το έντονο στρες, κάποια σοβαρή κατάσταση υγείας π.χ. ένας τραυματισμός ή μια σοβαρή λοίμωξη, μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη του μωρού οδηγώντας ενδεχομένως σε γλωσσική ή κινητική καθυστέρηση.
• Η κληρονομικότητα.
• Τα ελλιπή ερεθίσματα του περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνει το παιδί.
• Τα ανατομικά προβλήματα ρινικής-στοματικής κοιλότητας.
• Οι οδοντικές ανωμαλίες. Τα ορθοδοντικά προβλήματα, η παρατεταμένη χρήση πιπίλας ή τα σιδεράκια.
• Κάποιες πολύ σοβαρές αρρώστιες τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού ή κάποια ψυχολογικά προβλήματα.
• Οι παθολογικές καταστάσεις (π.χ. βαρηκοΐα) ή αναπτυξιακές διαταραχές (π.χ. αυτισμός) μπορεί να «απαιτούν» λογοθεραπεία.
Αντιμετωπίστε το πρόβλημα τώρα
Η έγκαιρη αντιμετώπιση είναι η πιο πολύτιμη βοήθεια που μπορείτε να προσφέρετε στο παιδί. Αρκετοί γονείς είτε δε θέλουν να αναγνωρίσουν το πρόβλημα, είτε πιστεύουν ότι το παιδί θα το ξεπεράσει μόνο του ή με «μεθόδους» που «κάπου διάβασαν» και εξασκούν σε αυτό οι ίδιοι. Δυστυχώς, αυτές οι πρακτικές μπορεί να οδηγήσουν σε επιδείνωση της κατάστασης και σε εμφάνιση περαιτέρω προβλημάτων, όπως:
• η δυσκολία προσαρμογής στο περιβάλλον (π.χ. σχολείο)
• η εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών
• η δυσκολία στην επικοινωνία και στην έκφραση ιδεών, συναισθημάτων ή σκέψεων.
Φυσικά, αυτές οι καταστάσεις είναι πιθανό να προκαλέσουν στο παιδί αίσθημα μειονεξίας, ξεσπάσματα θυμού ή επιθετικότητας και ενδεχομένως, ανάγκη για απομόνωση. Άρα, όσο πιο νωρίς αντιμετωπίσετε τις δυσκολίες που εμφανίζει το παιδί σας, τόσο πιο ομαλή θα είναι η επίλυσή τους αλλά και η ανάπτυξη του παιδιού.
Με τη βοήθεια των γονιών
Ο ρόλος των γονιών είναι σημαντικός εκτός των συνεδριών, στις οποίες δεν πρέπει να παρεμβαίνουν. Στόχος είναι εκείνοι να περνούν ποιοτικό χρόνο με το παιδί και να το βοηθούν στο να εξασκεί όσα μαθαίνει, ακολουθώντας τις οδηγίες του θεραπευτή. Οι γονείς πρέπει να αγκαλιάζουν την όποια «διαφορετικότητα» του παιδιού και να μην το κάνουν να νιώθει μειονεκτικά, ούτε να νιώθουν και οι ίδιοι απέναντι σε άλλους γονείς. Παράλληλα, το παιδί πρέπει να μεγαλώνει σε ένα ήρεμο περιβάλλον χωρίς εντάσεις, διότι αυτό του προκαλεί ακόμα μεγαλύτερο άγχος και αναστάτωση.
Δυσλεξία
Ακόμη και σήμερα γύρω από την έννοια της δυσλεξίας επικρατεί σύγχυση. Πολλοί νομίζουν ότι είναι πρόβλημα στην ομιλία, ενώ άλλοι δυσκολεύονται να την αναγνωρίσουν, μεταφράζοντάς τη σε τεμπελιά, έλλειψη προσπάθειας ή νοητικής ικανότητας. Κι όμως η δυσλεξία αποτελεί μια μαθησιακή δυσκολία, που δεν έχει να κάνει με το πόσο έξυπνο είναι ένα άτομο, αλλά μεταφράζεται ως η εξελικτική διαταραχή των ακαδημαϊκών δεξιοτήτων, όπως η ανάγνωση, η γραφή και η αντίληψη μαθηματικών.
Παλαιότερα γινόταν διάκριση σε οπτική, ακουστική και ειδική δυσλεξία. Σήμερα γίνεται λόγος για φωνολογική δυσλεξία και δυσλεξία εικόνας των λέξεων (οπτική) και παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:
Φωνολογική δυσλεξία
- Αδυναμία ακουστικής σύλληψης και διάκρισης φθόγγων.
- Τα παιδιά δε μπορούν να συλλάβουν και να διακρίνουν τις λεπτές εκείνες αποχρώσεις που υπάρχουν στους φθόγγους.
Δυσλεξία εικόνας των λέξεων (οπτική)
- Αδυναμία οπτικής αντίληψης και μνήμης καθώς και αδυναμία παρατηρητικότητας των μορφών.
- Τα παιδιά δε μπορούν να διακρίνουν και να συγκρατήσουν στη μνήμη τους τις λεπτές διαφορές μεταξύ γραμμάτων, αριθμών, μορφών ή σχημάτων.
Τα πρώτα σημάδια στο νηπιαγωγείο
Σύγχρονες μελέτες και έρευνες έχουν δείξει, ότι σημαντικοί δείκτες ετοιμότητας των παιδιών, για την μετέπειτα αναγνωστική τους ικανότητα, υπάρχουν ήδη από την μικρή ηλικία πριν δηλαδή το παιδί φοιτήσει στην πρώτη τάξη του σχολείου και ενώ φοιτά στο νήπιο. Παρ’ όλα αυτά μόνο μετά την ηλικία των 8,5-9 ετών μιλάμε με βεβαιότητα για το σύνδρομο της δυσλεξίας. Πως θα καταλάβετε αν το παιδί αντιμετωπίζει πρόβλημα δυσλεξίας:
Δυσκολεύεται να περιγράψει ένα γεγονός ή να πει μια μικρή ιστορία με τη σειρά που έγινε.
Έχει δυσκολία στο να αποστηθίσει τραγουδάκια ή ποιήματα.
Έχει περιορισμένο λεξιλόγιο και ανώριμο λόγο τόσο από συντακτικής όσο και από γραμματικής πλευράς.
Έχει δυσκολία να καταλάβει χωροχρονικές έννοιες.
Στις ασκήσεις προγραφής και αργότερα της γραφής πολλές φορές χρησιμοποιεί πότε το δεξί, πότε το αριστερό χέρι.
Εμφανίζει πρόβλημα στη λεπτή κινητικότητα (να περάσει χάντρες, να ζωγραφίσει, να κόψει με ψαλίδι στη χαρτοκοπτική).
Μπορεί να υπάρχει πρόβλημα και στην αδρή κινητικότητα (στις μεγάλες κινήσεις, τρέξιμο, πήδημα, χορός κλπ.) ιδίως όταν συνοδεύει την κίνηση, μουσική και ρυθμός.
Δυσκολεύεται να γράψει γράμματα με τη σωστή κατεύθυνση και σειρά και παρουσιάζει κάποιες ενδείξεις καθρεπτικής γραφής (3, ε, ω).
Παρουσιάζει διάσπαση προσοχής όταν του μιλάνε ή όταν κάνει μια δραστηριότητα στο νηπιαγωγείο, που μπορεί να συνοδεύεται και από κινητική υπερδραστηριότητα π.χ. δεν κάθεται στη θέση του, κλπ.
Εμφανίζει προβλήματα αλληλοδιαδοχής, όπως βραδύτερη μάθηση της αυτόματης εκτέλεσης διάφορων αλληλοδιαδοχικών κινήσεων - ενεργειών (ντύσιμο, δέσιμο κορδονιών).
