Πολλοί είναι οι παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν τον εθισμό, όπως το κάπνισμα, τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, το διαδίκτυο και άλλα. Αποτέλεσμα έχει να γίνεται τρόπος ζωής. Ο εθισμός στο διαδίκτυο (internet addiction) ανήκει στους λεγόμενους συμπεριφορικούς εθισμούς. Είναι ευρύς όρος και αναδεικνύεται όταν έχει δυσάρεστη αίσθηση τη στιγμή που δεν ασκεί τη συγκεκριμένη συμπεριφορά και αισθάνεται καλά μόνο όταν την ασκεί, η συμπεριφορά προκαλεί συγκρούσεις με τα υπόλοιπα μέλη του κοινωνικού του περίγυρου και κυριαρχεί στη σκέψη και στις πράξεις του. Αν και εως σήμερα δεν εντάσσεται σε κάποια από τις επίσημες κατηγορίες, στα εγχειρίδια των ψυχικών διαταραχών.
Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1996 στο Αμερικάνικο Συνέδριο Ψυχολογίας, από τον Ivan Goldberg, ψυχίατρο στη Ν. Υόρκη, και εξαπλώνεται με γρήγορους ρυθμούς και ιδιαίτερα ανάμεσα στους εφήβους και στους νέους. Σύμφωνα με τους Caplan και Sadock, για να διαπιστωθεί η διαταραχή πρέπει να ισχύουν μια σειρά από κριτήρια όπως είναι «η παραμονή online για όλο και περισσότερο χρόνο και μάλιστα περισσότερο από το προτιθέμενο χρονικό διάστημα, η αποτυχία διαχείρισης του επερχόμενου αισθήματος διέγερσης ή και κατάθλιψης, ο κίνδυνος απώλειας σχέσης ή ευκαιρίας εξαιτίας της χρήσης, τα ψεύδη προκειμένου να καλυφθεί η αληθής έκταση της χρήσης και τέλος η χρήση προκειμένου να ελεγχθούν τα αρνητικά συναισθήματα».
Τη χρήση του διαδικτύου οφείλουμε να τη διακρίνουμε στην τυπική χρήση, δηλαδή σε αυτή που αφορά εργασιακό περιβάλλον και άλλοτε αναψυχής και στην εξάρτηση, η οποία συνδέεται με την καταχρηστική χρήση του διαδικτύου και οδηγεί στην απώλεια του ελέγχου και τη συνεχιζόμενη χρήση παρά τις όποιες συνέπειες εμφανίζονται. Τύποι τέτοιου εθισμού, μεταξύ των άλλων, είναι ο εθισμός στις διαδικτυακές σχέσεις, ο εθισμός στον υπολογιστή και η υπερφόρτωση πληροφοριών.
Σε παλαιότερη έρευνα με θέμα «The world unplugged» (όπως παρουσιάσθηκε στις 23-9-2013 στην εφημερίδα Καθημερινή) ζητήθηκε από 1000 φοιτητές από όλο τον κόσμο να μην χρησιμοποιήσουν τις συσκευές τους για μια ημέρα, με αποτέλεσμα να παραμείνουν μακριά από κάθε πηγή ενημέρωσης και επικοινωνίας. Οι φοιτητές ήταν από 12 Πανεπιστήμια σε 9 χώρες του κόσμου. Η συμμετοχή ήταν εθελοντική και μετά το πέρας των 24 ωρών ήταν υποχρεωμένοι να συντάξουν έκθεση σχετικά με τις εμπειρίες τους. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν το πείραμα, είχαν την αίσθηση ότι το κινητό και οι υπόλοιπες συσκευές αποτελεί μέρος του σώματος τους, η μη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ανέδειξε τη μοναξιά, δεν μπορούσαν να ανακαλύψουν νέες δραστηριότητες ώστε να καλύψουν τον χρόνο τους, δεν ενδιαφέρονται για τις κλασικές ειδήσεις αλλά για νέα των φίλων τους και πολλά άλλα.
Σύμφωνα με το τεύχος της 9ης Ιουλίου 2012 του περιοδικού Newsweek παρόμοιο πείραμα πραγματοποιήθηκε και στο Πανεπιστήμιο του Maryland, το 2010, στο οποίο συμμετείχαν 200 φοιτητές και σύμφωνα με τα αποτελέσματα οι φοιτητές δεν επιθυμούν να απέχουν από τη νέα τεχνολογία και δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς αυτή.
Στην Ελλάδα η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη. Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Καθημερινής (13/6/2015) οι λογαριασμοί στο facebook ξεπερνούν τα 6,5 εκατομμύρια, οι Έλληνες αφιερώνουν τουλάχιστον 80 λεπτά την ημέρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι περισσότεροι από τους μισούς διαθέτουν λογαριασμό σε αυτά.
ΠΕΙΡΑΜΑ
Σε συνέχεια όλων αυτών τον Οκτώβριο του 2016 επιχειρήθηκε το ίδιο πείραμα στο πλαίσιο του μαθήματος «Επιχειρησιακές Επικοινωνίες» (Γ΄ εξάμηνο σπουδών) στο τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του ΤΕΙ Θεσσαλίας. Ζητήθηκε από τους φοιτητές που παρακολουθούσαν σε τακτική βάση το μάθημα να παραμείνουν μακριά από κάθε μέσο κοινωνικής δικτύωσης για δύο ημέρες. Μετά το πέρας του 48ωρου όφειλαν να στείλουν ένα σύντομο κείμενο στο οποίο θα ανέφεραν για πόσο χρονικό διάστημα έμειναν μακριά από το διαδίκτυο, τι ένιωσαν και τον τρόπο με τον οποίο προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τη στέρηση αυτή.
Στη συνέχεια παραθέτουμε τα κυριότερα συμπεράσματα της έρευνας. Φοιτητής έγραψε ότι «έσπασα την πρόκληση για να διώξω μια μικρή μοναξιά που άρχισε να με κυριεύει». Επίσης, έντονη ήταν, σύμφωνα με τις απαντήσεις, η έλλειψη επικοινωνίας τα βράδια, λόγω της μοναξιάς. Φοιτήτρια, η οποία άντεξε ελάχιστες ώρες, ανέφερε ότι «τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με τα χρόνια μπήκαν στη ζωή μου και στην καθημερινότητά μου όπως συμβαίνει με τους περισσότερους. Και για να πω την αλήθεια δεν θα ήθελα να τα αποχωριστώ». Άλλη φοιτήτρια ανέφερε ότι «κρατήθηκα, αν και μπήκα στον πειρασμό κάποιες φορές». Φοιτητής ανέφερε ότι «μου έλειπε η επαφή με τους πραγματικά κοντινούς μου ανθρώπους. Καθημερινή επαφή που έχω συνηθίσει τόσα χρόνια και καταφέρνει να νικήσει τα χιλιόμετρα που μας χωρίζουν». Άλλος φοιτητής δήλωσε ότι «δεν άντεξα διότι ήθελα να επικοινωνώ με τους φίλους μου». Φοιτήτρια δήλωσε ότι «τα συναισθήματά μου ήταν ανάμεικτα από αυτήν την αποχή. Στην αρχή αισθάνθηκα μια απομόνωση και έναν αποκλεισμό από την επικοινωνία μετά καθώς περνούσαν οι ώρες το συνήθισα και ασχολήθηκα με άλλα πράγματα. Αυτό που παρατήρησα ήταν ότι ασχολούμαι περισσότερο με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όταν είμαι σπίτι παρά όταν είμαι έξω και έχω διάφορες δραστηριότητες».
Στην πιο ακραία περίπτωση φοιτήτρια δήλωσε ότι «αυτό που μας ζητήθηκε μόλις το άκουσα μου φάνηκε πολύ δύσκολο και όταν προσπάθησα να το κάνω πράξη το επιβεβαίωσα. Στο μυαλό μου συνέχεια ήταν πότε θα πιάσω το κινητό στο χέρι να μπω στο facebook ή οπουδήποτε αλλού, συνεχώς είχα νεύρα, μου έφταιγαν τα πάντα και δεν ήθελα να κάνω τίποτα άλλο εκτός από αυτό που δεν έπρεπε. Εν κατακλείδι, δυστυχώς άντεξα μόνο μια ώρα. Μετά από αυτό κατάλαβα ότι τελικά η εξάρτησή μου είναι μεγάλη».
Αρκετοί φοιτητές δήλωσαν ότι «η χρήση τους, που πολλές φορές φτάνει την υπερβολή, γίνεται λόγω συνήθειας και συρμού». Χαρακτηριστικά φοιτητής ανέφερε ότι «το μόνο δυσάρεστο ήταν ότι το βράδυ που γύρισα μετά τη βόλτα ήταν δύσκολο αρχικά να κοιμηθώ, διότι όπως διαπίστωσα, η έλλειψη αυτού του κοινωνικού μέσου δικτύωσης ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής και δεν ήμουν χαλαρός, εν αντιθέσει με τα υπόλοιπα βράδια». Η πιο ενδιαφέρουσα και ίσως εναλλακτική, άποψη για την εκτεταμένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ανέφερε ότι «δεν θα το χαρακτήριζα τόσο ως εθισμό αλλά ως ενδιαφέρον και για το τι γίνεται στον κόσμο».
Ικανός αριθμός φοιτητών δήλωσαν ότι δεν μπόρεσαν να ανταπεξέλθουν στο διήμερο, η έλλειψή των μέσων κοινωνικής δικτύωση ήταν αισθητή όπως και η επιθυμία να τα χρησιμοποιήσουν, διότι μέσω αυτών οι φοιτητές εκφράζονται και ενημερώνουν για το που βρίσκονται. Γενικά, η πλειονότητα των φοιτητών δεν ολοκλήρωσε το πείραμα, διότι «δεν άντεξαν γιατί ήθελαν να επικοινωνούν με τους φίλους τους». Κάποιοι ήταν υπερήφανοι διότι άντεξαν για τρεις ώρες «άλλωστε δεν άντεξα παραπάνω από τρεις ώρες». Αρκετοί ήταν αυτοί που δεν συμμετείχαν και μάλιστα το είχαν δηλώσει εκ των προτέρων, γνωρίζοντας την αδυναμία τους να παραμείνουν μακριά από τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης.
Σύμφωνα με τις απαντήσεις οι κυριότερες δραστηριότητες μέσω των οποίων προσπάθησαν να υποκαταστήσουν τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ήταν το διάβασμα, οι αθλητικές δραστηριότητες, οι εργασίες στο σπίτι, είδαν ταινίες, ξεκουράστηκαν, έστειλαν βιογραφικά σημειώματα για εξεύρεση εργασίας, η τηλεόραση, οι πανεπιστημιακές εργασίες και τέλος μια σύντομη έξοδος.
Το διαδίκτυο είναι η τεχνολογική επανάσταση της εποχής μας. Μας προσφέρει απίστευτες δυνατότητες και μας εισάγει στην πληροφορία, στην ενημέρωση, στην ψυχαγωγία. Αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο και μάλιστα διαδραστικό το οποίο με λογική χρήση διευκολύνει την καθημερινότητά μας. Η χρήση των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης και ειδικά από τη νέα γενιά πρέπει να πραγματοποιείται με φειδώ ώστε να μην δημιουργούνται ακραίες συμπεριφορές από τη χρήση του. Και ειδικά σε περίοδο οικονομικής κρίσης, όπου η επικοινωνία με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί ένα φτηνό και άμεσο τρόπο επικοινωνίας και υποκαθιστά και τη διασκέδαση.
Γενικά, «ήταν ένα ωραίο πείραμα, γιατί είδαμε και πόσοι μας έψαξαν λόγω αυτής της αποχής» και τελικά «ίσως όλα είναι μια ιδέα», όπως έγραψε μια φοιτήτρια.
* Ο Γ. Μ. Ασπρίδης, είναι αναπληρωτής καθηγητής, στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, του ΤΕΙ Θεσσαλίας aspridis@teilar.gr.
* Ο Ν. Μπλάνας, είναι αναπληρωτής καθηγητής, στον Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, του ΤΕΙ Θεσσαλίας.
* Ο Δ. Τσέλιος, είναι καθηγητής Εφαρμογών, στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, ΤΕΙ Θεσσαλίας tselios@teilar.gr.
