«Η μετακινούμενη κτηνοτροφία αφορά πολυάριθμες οικογένειες και επιχειρήσεις σε ολόκληρη τη χώρα. Το σύστημα της μετακινούμενης κτηνοτροφίας δεν είναι παρωχημένο, έχει καλές οικονομικές απολαβές και είναι βιώσιμο, ενώ οι επιδοτήσεις στηρίζουν την οικονομικότητά του. Συμβάλλει στην περιβαλλοντική προστασία και στη διαχείριση της βιοποικιλότητας και η τάση των κτηνοτρόφων να υιοθετούν καινοτομίες – αν και με αργό ρυθμό – δείχνει την προσαρμογή του στις νέες συνθήκες. Ακόμη παράγει ποιοτικά προϊόντα που έχουν θέση σε ανταγωνιστικές αγορές».
Αυτά ήταν μερικά από τα πολλά χρήσιμα συμπεράσματα που προέκυψαν από την πρόσφατη ημερίδα με τίτλο: «Η μετακινούμενη αιγοπροβατοτροφία στην Ελλάδα», που διοργάνωσε η Περιφέρεια Θεσσαλίας με τo Ερευνητικό Πρόγραμμα «ΘΑΛΗΣ» στη Λάρισα, με την υπεύθυνη του προγράμματος «ΘΑΛΗΣ» κ. Λάγκα, και τον καθηγητή Ζωικής Παραγωγής κ. Θανάση Ράγκο.
Τα χαρακτηριστικά της μετακινούμενης κτηνοτροφίας
Στη συμβολή της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στην ενίσχυση της υπαίθρου, στον πολιτισμό και στο περιβάλλον αναφέρθηκε στην εισήγησή του ο Θανάσης Ράγκος, ενώ ανέλυσε τα χαρακτηριστικά της με βάση τη γεωγραφική προέλευση των κτηνοτρόφων αλλά και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η λεγόμενη «νομαδική κτηνοτροφία».
Σύμφωνα με τον κ. Ράγκο «η μετακίνηση του κοπαδιού αφορά στην παραμονή του για κάποιους μήνες σε ορεινό βοσκότοπο, ανεξάρτητα από το μέσο μετακίνησης, την απόσταση μετακίνησης και την καταγωγή του κτηνοτρόφου. Συνήθως η οικογένεια έχει την ιδιοκτησία και τον διαχειριστικό έλεγχο της εκμετάλλευσης, καταβάλλει εργασία στην εκμετάλλευση και την τροφοδοτεί με κεφάλαιο και ζει στην περιοχή, όπου βρίσκεται η εκμετάλλευση. Στη μετακινούμενη κτηνοτροφία, υπάρχουν οι μικρές τοπικές μετακινήσεις συνήθως στα νησιά (Θάσος, Χίος, Λήμνος, Ικαρία), οι μικρές μετακινήσεις έως και 50km συνήθως στη Θράκη (Πομάκοι), από την Αιτωλοακαρνανία προς την Ευρυτανία και τη Φωκίδα και από τη Λακωνία-Μεσσηνία, με κοπάδια που μετακινούνται προς την Αρκαδία. Οι μέτριας εμβέλειας μετακινήσεις (51-100km), μεταξύ Θεσπρωτίας και Ιωαννίνων, από Αιτωλοακαρνανία προς την Ευρυτανία, την Άρτα και τα Ιωάννινα, στην Κρήτη προς τα ορεινά (κυρίως προς τον Ψηλορείτη και το Λασίθι) και από την Αττική, την Τροιζηνία και την Ηλεία προς τον Φενεό Κορινθίας. Οι μεγάλες μετακινήσεις (101-200km), από τη Λάρισα προς τα Γρεβενά, από την Αιτωλοακαρνανία και την Πρέβεζα προς τα ορεινά των Ιωαννίνων, από τη Φθιώτιδα στα ορεινά της Καλαμπάκας και οι πολύ μεγάλες μετακινήσεις, άνω των 200km, από Μαγνησία και Θεσπρωτία προς Καστοριά, Κοζάνη και Ιωάννινα, από τη Σιθωνία προς τη Δυτική Μακεδονία, από την Αττική προς τη Φωκίδα. Η μετακινούμενη κτηνοτροφία συνιστά μια σημαντική γεωργική πολιτιστική κληρονομιά, καθώς υπάρχει ένα σύνολο πολιτιστικών στοιχείων (μουσική, χοροί, συνθήκες και έθιμα), που έχουν διαμορφώσει την πολιτιστική ταυτότητα ορεινών και πεδινών περιοχών. Οι νέοι αντιλαμβάνονται τις ευκαιρίες του συστήματος και ακολουθούν την οικογενειακή παράδοση, ενώ η μετακίνηση συνεχίζει να είναι επίκαιρη ως προς τον πολιτιστικό της ρόλο.
Η μετακινούμενη κτηνοτροφία συμβάλει ακόμη στην ανάπτυξη ορεινών και μειονεκτικών αγροτικών περιοχών, ακόμα και σε ορεινές κοινότητες, στις οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί άλλοι τομείς της οικονομίας (π.χ. ορεινό όγκος Γρεβενών και ορεινή Αρκαδία) και αυτή συνεχίζει να αποτελεί κύρια πηγή εισοδήματος. Ακόμη η μετακινούμενη κτηνοτροφία έχει και περιβαλλοντική διάσταση, καθώς αξιοποιούνται οι ορεινοί βοσκότοποι και οι οριακές εκτάσεις, προστατεύεται η γενετική ποικιλότητα και ενισχύεται η διατήρηση αυτόχθονων φυλών.
Όσον αφορά στα προβλήματα της μετακινούμενης κτηνοτροφίας, αυτά εντοπίζονται στον προσδιορισμό των χρήσεων γης, στο ασαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς των βοσκοτόπων και στα ιδιαίτερα των ορεινών. Ακόμη ο ανταγωνισμός με τα μετακινούμενα βοοειδή στα ορεινά (π.χ. ορεινά Τρικάλων και Ευρυτανία) και με γεωργικές καλλιέργειες στα πεδινά (π.χ. λαχανοκομία και μποστανικά στην Ηλεία), αυξάνει σημαντικά το κόστος ενοικίασης των βοσκοτόπων. Πρόβλημα συνιστά επίσης η εγκατάσταση αιολικών πάρκων σε περιοχές που χρησιμοποιούνται από μετακινούμενα κοπάδια, η έλλειψη ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης ορεινών βοσκοτόπων, ενώ υπάρχουν και ειδικά προβλήματα για προστατευόμενες και περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές, αρχαιολογικούς χώρους, δασικές εκτάσεις, λόγω ανεπαρκούς προσδιοριστικού πλαισίου. Παρατηρούνται ακόμη προβλήματα σχετικά με την έλλειψη επαρκών υποδομών, με τους κακής ποιότητας δασικούς δρόμους και επαρχιακές οδοί, τις αναξιοποίητες και ελλειμματικές υποδομές για τα κοπάδια και τις κτηνοτροφικές οικογένειες (π.χ. καλύβες, στέγαστρα για τα ζώα κ.ά.) και με την έλλειψη υποδομών καθημερινής διαβίωσης στις ορεινές κοινότητες.
Όσον αφορά στα οικονομικά μεγέθη της μετακινούμενης κτηνοτροφίας, συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων, το 22% των προσόδων στην Πελοπόννησο προέρχεται από επιδοτήσεις και 12% περίπου στη Θεσσαλία. Παρατηρείται ακόμη υψηλή συνεισφορά της εργασίας στις συνολικές δαπάνες σε Πελοπόννησο (36,6%) και Κρήτη έναντι περίπου 26,1% στη Θεσσαλία, ενώ το κεφάλαιο συνεισφέρει κατά περίπου 56%. Οι δαπάνες διατροφής ανά θηλυκό ανέρχονται σε 68,26 ευρώ/θηλυκό (έναντι είναι 70,2 ευρώ/θηλυκό στη Θεσσαλία) – Λιγότερες από το ήμισυ εντατικών συστημάτων, ενώ οι τιμές των ζωοτροφών διαφοροποιούν τη σημασία της βόσκησης σε κάθε περιοχή.
Τα προβλήματα που σχετίζονται με τον ανθρώπινο παράγοντα αφορούν στο πολύ χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ειδικά των μεγαλύτερης ηλικίας κτηνοτρόφων, αν και αυτό το χαρακτηριστικό διαφοροποιείται μεταξύ περιοχών, στην αδυναμία πολλών κτηνοτρόφων να αντεπεξέλθουν σε συνήθεις διαδικασίες οικονομικής και γραφειοκρατικής διαχείρισης (ενημέρωση μητρώων, τήρηση οικονομικών στοιχείων), στο περιορισμένο κοινωνικό κεφάλαιο, έλλειψη συνεργασίας και εμπιστοσύνης και στα προβλήματα γραφειοκρατικής φύσης. Ακόμη στα βουνά υπάρχει χαμηλή διείσδυση της ευρυζωνικότητας, αν και οι νέοι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι είναι χρήστες του διαδικτύου, περιορισμένη πρόσβαση σε πληροφόρηση (εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο), ανεπαρκής επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών και έλλειψη κοινού forum επικοινωνίας και χαμηλή ενημέρωση για τη δυνατότητα συστηματικής ανάπτυξης εξωγεωργικών δραστηριοτήτων όπως ο οικοτουρισμός, ο αγροτουρισμός, οι υπηρεσίες εστίασης και οικοτεχνίας, η μεταποίηση.
ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Από την πλευρά της η επιστημονικά υπεύθυνη τoυ Ερευνητικού Προγράμματος «ΘΑΛΗΣ», Βασιλική Λάγκα ανέλυσε το σύστημα της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στο παρελθόν και στο παρόν, ενώ προσδιόρισε τους στόχους του μέλλοντος. «Στο χθες η νομαδική κτηνοτροφία άνθισε ιδιαίτερα επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, όταν γινόταν ελεύθερη μετακίνηση των κοπαδιών μεταξύ βοσκοτόπων. Βάση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας ήταν το «τσελιγκάτο». Μέχρι το 1956 ο μετακινούμενος πληθυσμός αιγοπροβάτων στην Ελλάδα αντιπροσώπευε το 30% περίπου του συνολικού πληθυσμού. Η κουλτούρα της μετακίνησης αποτέλεσε παράγοντα διαμόρφωσης της διαδικασίας κοινωνικοοικονομικής εξέλιξης των αγροτικών περιοχών της χώρας. Σήμερα η μετακινούμενη Κτηνοτροφία απαντάται σήμερα στην Ελλάδα και σε ορισμένες άλλες ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Γαλλία, Ισπανία, Βαλκάνια). Στην Ελλάδα ο πληθυσμός είναι περίπου 8% του συνολικού».
«Οι στόχοι για το μέλλον –σύμφωνα πάντα με την κ. Λάγκα- πρέπει να είναι η βελτίωση της εικόνας του κτηνοτρόφου και της αναγνωρισιμότητάς του, να προκύψουν δυναμικοί και σύγχρονοι κτηνοτρόφοι, θετικοί στην καινοτομία. Απαιτείται ακόμη υψηλό επίπεδο κατάρτισης, βελτίωση της αυτοπεποίθησης των παραγωγών και συνεργασία με διοικητικούς φορείς, επιστημονικά ιδρύματα και άλλους ενδιαφερόμενούς ακόμα κι εκτός των περιοχών, όπου υπάρχει μετακινούμενη κτηνοτροφία».
Γ. Ρούστας
