Του Αποστόλη Ζώη
Μέχρι και 40 ευρώ ανά στρέμμα μείωση του κόστους παραγωγής μπορεί να προκύψει με την απευθείας σπορά των καλλιεργειών, τονίζει, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Δρ. Χ. Καβαλάρης, γεωργικός μηχανικός, μέλος του Εργαστηρίου Γεωργικής Μηχανολογίας της Γεωπονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Με αφορμή τις εργασίες σποράς που έχουν ξεκινήσει στον θεσσαλικό κάμπο, τονίζει ότι το "φανερό" κόστος της κατεργασίας του εδάφους για την εγκατάσταση των καλλιεργειών κυμαίνεται από 5-7 ευρώ το στρέμμα για το σιτάρι, όπου η προετοιμασία είναι εύκολη και συνήθως αρκούν ένας ή δύο καλλιεργητές και φτάνει μέχρι τα 13-15 ευρώ το στρέμμα για το βαμβάκι ή το καλαμπόκι, όπου η προετοιμασία είναι σχολαστική και που εκτός από όργωμα απαιτούνται αρκετές επεμβάσεις με ελαφρύτερα μηχανήματα για την τελική προετοιμασία της σποροκλίνης. Το φανερό ή αλλιώς "μεταβλητό" κόστος περιλαμβάνει τα καύσιμα με τα λιπαντικά, την εργασία και τις τυχόν επισκευές ή συντήρηση, δηλαδή τις τρέχουσες δαπάνες χρήσης των μηχανημάτων. Εκτός όμως από το φανερό κόστος, κατά τη χρήση γεωργικού εξοπλισμού υπάρχει πάντα και ένα "κρυφό" κόστος, το οποίο τις περισσότερες φορές παραβλέπεται αν και μπορεί να υπερβαίνει ακόμη και αυτές τις φανερές δαπάνες.
Το κόστος αυτό, διευκρινίζει ο κ. Καβαλάρης, περιγράφεται ως "σταθερό" και αφορά κυρίως στην ετήσια απόσβεση του κεφαλαίου, μαζί με τους τόκους, που έχει επενδυθεί για την αγορά των απαραίτητων μηχανημάτων. Είναι γεγονός πως κάποια στιγμή τα μηχανήματα παλιώνουν και χρειάζονται αντικατάσταση. Ένα σημαντικό κομμάτι από το κέρδος που έχει προκύψει από τη χρησιμοποίησή τους θα πρέπει να επενδυθεί ξανά για την αγορά καινούργιων για να μπορέσει η γεωργική εκμετάλλευση να συνεχίσει να λειτουργεί. Όταν επομένως, σύμφωνα με τον ίδιο, ληφθούν υπόψη και οι σταθερές δαπάνες το κόστος της κατεργασίας ανέρχεται στα 16-20 ευρώ το στρέμμα για το σιτάρι και φτάνει μέχρι και τα 41-48 ευρώ το στρέμμα για το βαμβάκι, το καλαμπόκι ή τον ηλίανθο. Γίνεται κατανοητό επομένως ότι όλο αυτό το κόστος θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν υπήρχε η δυνατότητα να γίνει εγκατάσταση της νέας καλλιέργειας στο χωράφι δίχως να χρειάζεται προετοιμασία του εδάφους. Σήμερα τη δυνατότητα αυτή την παρέχουν ειδικές σπαρτικές μηχανές, οι οποίες ονομάζονται σπαρτικές για ακαλλιέργεια ή μηχανές απευθείας σποράς.
Σύμφωνα με τον ερευνητή, συνειρμικά ο όρος "ακαλλιέργεια" υποδηλώνει την απουσία καλλιέργειας από το χωράφι, κάτι που όμως δεν ισχύει. Πιο δόκιμοι κρίνονται οι όροι "μη-κατεργασία" (No-tillage) ή "μηδενική κατεργασία" (Zero tillage) που σημαίνουν ακριβώς την απουσία της κατεργασίας του εδάφους από τις προπαρασκευαστικές εργασίες για την εγκατάσταση μιας καλλιέργειας.
Εκτός από τα οικονομικά οφέλη, η μη κατεργασία του εδάφους προσφέρει μια σειρά από σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη, όπως είναι η σταδιακή βελτίωση της γονιμότητας των εδαφών μέσω της αύξησης της οργανικής ουσίας, η μείωση της συμπίεσης του εδάφους μέσω της δημιουργίας μιας σταθερότερης δομής, ο περιορισμός της διάβρωσης και της ερημοποίησης των επικλινών περιοχών μέσω της συγκράτησης του ανώτερου στρώματος του εδάφους από τα φυτικά υπολείμματα, η εξοικονόμηση νερού μέσω της βελτιωμένης συγκράτησής του στο έδαφος και άλλα. Τα οφέλη αυτά συμβάλλουν σε μια αειφόρο γεωργική παραγωγή που θα εξασφαλίσει την παραγωγικότητα των εδαφών και για τις επόμενες γενεές.
Ο κ. Καβαλάρης δηλώνει υπερήφανος που το Εργαστήριο Γεωργικής Μηχανολογίας, υπό την επίβλεψη του καθηγητού Θεοφάνη Γέμτου διενεργεί στο Αγρόκτημα του Π.Θ. τα πλέον μακρόχρονα (από το 1996) πειράματα κατεργασίας του εδάφους στην Ελλάδα. "Είναι αλήθεια" αναφέρει "ότι τα οφέλη από την εφαρμογή μεθόδων μη κατεργασίας αρχίζουν να εμφανίζονται μετά την πάροδο τριών με πέντε ετών, ενώ η κατάσταση στο έδαφος φαίνεται να σταθεροποιείται μετά τα δέκα έτη. Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε αποκομίσει μια τεράστια εμπειρία στην εφαρμογή αυτών των μεθόδων και έχουμε δοκιμάσει πολλές διαφορετικές καλλιέργειες και τεχνικές".
Πρόσφατα, το Εργαστήριο στο πλαίσιο ενός προγράμματος "ΘΑΛΗΣ" απέκτησε δύο σπαρτικές μηχανές για απευθείας σπορά, μία για σιτηρά και μία για σκαλιστικές καλλιέργειες. Η μηχανή των σιτηρών μάλιστα είναι η πρώτη του είδους που εισήχθη στην Ελλάδα.
Οι μηχανές απευθείας σποράς επιτυγχάνουν σπορά πάνω από τα φυτικά υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας ή μέσα από τα ζιζάνια. Τα ζιζάνια, όταν υπάρχουν, μπορούν να καταστραφούν, ακόμη και μετά τη σπορά (αλλά πριν από το φύτρωμα), με τη βοήθεια καθολικών ζιζανιοκτόνων, όπως το Roundap, του οποίου το κόστος εφαρμογής είναι μέχρι και το 1/10 του κόστους της κατεργασίας. Με την ορθή εφαρμογή αμειψισπορών, η χρήση του ζιζανιοκτόνου, μπορεί να γίνει περιττή.
Κύριο χαρακτηριστικό των μηχανών απευθείας σποράς είναι το ενισχυμένο τους βάρος έτσι ώστε οι σπαρτικές τους μονάδες να έχουν τη δύναμη να σχίσουν ένα αυλάκι στο ακατέργαστο έδαφος για να τοποθετήσουν μέσα το σπόρο. Οι μηχανισμοί διάνοιξης της αυλακιάς συνήθως αποτελούνται από διπλή σειρά δίσκων.
Μπροστά υπάρχει ένας μονός πτυχωτός δίσκος, ο οποίος σχίζει το έδαφος και κόβει τα φυτικά υπολείμματα. Ακριβώς πίσω του ακολουθεί ένα σύστημα διδύμων δίσκων με τροχούς για συγκράτηση του βάθους οι οποίοι ανοίγουν το αυλάκι και ρίχνουν μέσα τον σπόρο. Η αυλακιά κλείνει με την πίεση που εξασκούν δύο δίδυμοι ελαστικοί ή μεταλλικοί τροχοί που ακολουθούν στο τέλος. Άλλα βοηθητικά εξαρτήματα, όπως δακτυλιωτοί τροχοί στο μπροστινό της σπαρτικής μονάδας, βοηθούν στην απομάκρυνση των φυτικών υπολειμμάτων όταν αυτά είναι πάρα πολλά (π.χ. μετά από καλαμπόκι). Το σύστημα εξασφαλίζει τοποθέτηση και κάλυψη του σπόρου ακόμη και μέσα σε ξηρό συμπαγές έδαφος. Αυτό, τονίζει ακόμα ο ερευνητής, είναι ένα σημαντικό προτέρημα σε χρονιές με έλλειψη βροχών, όπως ήταν το φθινόπωρο του 2013, που δεν επιτρέπουν την προετοιμασία του εδάφους. Τη χρονιά που μας πέρασε οι παραγωγοί στη Θεσσαλία περίμεναν τουλάχιστον μέχρι τις 10 Νοεμβρίου για να ξεκινήσουν την προετοιμασία των χωραφιών τους για το σιτάρι. Σπορές, όμως, που έκανε το Εργαστήριο στις αρχές Νοέμβρη με τη μηχανή απευθείας σποράς κατόρθωσαν να δώσουν φυτεία στο χωράφι, όταν ακόμα οι παραγωγοί έκαναν προετοιμασία του εδάφους. Οι σπορές αυτές έγιναν σε χωράφια παραγωγών στο πλαίσιο ενός προγράμματος συνεργασίας που έχει το Εργαστήριο με την εταιρία Barilla με στόχο την αειφορική παραγωγή σιτηρών.
ΑΓΟΡΑ ΣΕ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΒΑΣΗ
Το κόστος προμήθειας μιας μηχανής απευθείας σποράς για σκαλιστικές καλλιέργειες (βαμβάκι καλαμπόκι, ντομάτα κ.λπ.) είναι λίγο υψηλότερο από αυτό των κοινών μηχανών και κυμαίνεται στα 20.000 με 25.000 ευρώ. Το κόστος αγοράς όμως για τις μηχανές σιτηρών είναι αρκετά υψηλό, "αγγίζοντας" τα 40.000-50.000 ευρώ, γεγονός που σημαίνει ότι για να υπάρχει απόσβεση, η αγορά θα πρέπει να γίνει σε συνεταιριστική η ομαδική βάση.
Είναι πολύ πιθανό όταν ένας παραγωγός στραφεί σε συστήματα μη κατεργασίας να έρθει αντιμέτωπος με μια μείωση της παραγωγής. Αυτό, όμως, σύμφωνα με τον κ. Καβαλάρη είναι κάτι που δεν θα πρέπει να τρομάζει τους παραγωγούς μιας και η απώλεια όποιου εισοδήματος μπορεί να αντισταθμίζεται και να υπερκεράζεται από τη μείωση του κόστους. Για παράδειγμα, με τις σημερινές τιμές του σιταριού μια μείωση της παραγωγής 75 κιλά το στρέμμα καλύπτεται από μια μείωση του κόστους κατά 15 ευρώ. Οποιαδήποτε απόκλιση κάτω από τα 75 κιλά θα παραμείνει ως κέρδος στην τσέπη του παραγωγού. Με την πάροδο των ετών, οι αποδόσεις αρχίζουν να βελτιώνονται καθώς εμφανίζονται τα ευεργετικά οφέλη στο έδαφος ενώ και ο ίδιος ο παραγωγός μαθαίνει να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες της μη-κατεργασίας. Το κλειδί της επιτυχίας, αναφέρει ο κ. Καβαλάρης, είναι ο παραγωγός να ξεχάσει σχεδόν όλα όσα γνωρίζει για τις τεχνικές μιας καλλιέργειας και να γνωρίσει τα χωράφια του πάλι από την αρχή.
Το ακατέργαστο έδαφος είναι ένα "άλλο" έδαφος που έχει ελάχιστα κοινά χαρακτηριστικά με ένα κατεργασμένο και ιδίως με ένα οργωμένο. Άλλος είναι ο βηματισμός μας όταν περπατάμε στο πεζοδρόμιο και αλλιώς βαδίζουμε στην άμμο. Ο παραγωγός λοιπόν θα πρέπει να αναπροσαρμόσει όλες τις καλλιεργητικές τεχνικές στις νέες συνθήκες. Για παράδειγμα, εξηγεί, δεν έχει νόημα πλέον η χρήση ζιζανιοκτόνων που χρειάζονται ενσωμάτωση αφού δεν επιτρέπεται η κατεργασία. Από την άλλη, όμως, τα ζιζάνια χρειάζονται ακόμη πιο συστηματική καταπολέμηση μιας και πλέον ο παραγωγός δεν μπορεί να επαναπαύεται στη κατεργασία.
Φαίνεται ότι τα συστήματα ακαλλιέργειας, μη κατεργασίας ή απευθείας σποράς θα διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο στη ελληνική γεωργία τα επόμενα έτη. Ιδιαίτερη ώθηση στη διάδοσή τους θα δώσει το "πρασίνισμα" που αποτελεί προϋπόθεση και έναν από τους βασικούς πυλώνες της νέας ΚΑΠ. Τα οφέλη από την υιοθέτησή τους είναι πολλαπλά περιλαμβάνοντας ζητήματα αειφορίας αλλά και οικονομικά. Η Πολιτεία, από την πλευρά της, οφείλει να δώσει κίνητρα και στήριξη στους παραγωγούς για να στραφούν προς αυτή την κατεύθυνση, καταλήγει ο ερευνητής.
