Το κλίμα και πάλι στο κέντρο της συζήτησης, αφού το παραδέχονται πλέον (σχεδόν) όλοι ότι όσα συμβαίνουν τελευταία οφείλονται στις διαταραχές που προκάλεσε ο άνθρωπος λόγω της ανεύθυνης επέμβασής του στη φύση, στην περίοδο από την προβιομηχανική περίοδο μέχρι και σήμερα. Σε τι κατάσταση βρισκόμαστε σήμερα και ποιοι οι κίνδυνοι στο άμεσο και απώτερο μέλλον; Οι πληροφορίες προέρχονται κυρίως από την πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΡΑ) (βλ. αναφορά).
ΠΩΣ ΕΞΕΛΙΣΣΕΤΑΙ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Θερμοκρασία αέρα: Αυξάνεται με διπλάσιο ρυθμό -και σε ορισμένες περιοχές περισσότερο- σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσο όρο, όντας η Ευρώπη η ταχύτερα θερμαινόμενη ήπειρος στον κόσμο. Στα έτη 2018-2022 η αύξηση της θερμοκρασίας ήταν 2.2oC, όταν σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν 1.48oC. Το 2024 ήταν θερμότερο μέχρι σήμερα. Οι καύσωνες είναι πιο συχνοί, μεγαλύτερης διάρκειας και θερμότεροι.Βροχοπτώσεις και ξηρασία: Συνολικά στην Ευρώπη οι βροχοπτώσεις αυξάνονται, αλλά αυτό συμβαίνει κυρίως στις βόρειες χώρες, ενώ οι νότιες γίνονται όλο και πιο ξηρές. Η συχνότητα έντονων βροχοπτώσεων αυξάνεται, καθώς και οι πλημμύρες των ποταμών. Παράλληλα, στη Νότια Ευρώπη εξελίσσεται μια έντονη τάση αύξηση των ξηρασιών. Το 2022 ήταν η πιο ξηρή χρονιά για ολόκληρη την Ευρώπη. Από το 2015 τα επτά από τα οκτώ χρόνια μέχρι το 2023 η ροή των ποταμών ήταν μικρότερη. Το 63% των ποταμών όλης της Ευρώπης το 2022 είχε χαμηλότερη στάθμη. Τουλάχιστον 12 χώρες το 2023 δοκιμάστηκαν από ακραίες πλημμύρες, όπως η Ιταλία (τον Μάιο), η Νορβηγία, η Σουηδία, η Σλοβενία (Αύγουστος), η Ελλάδα (Σεπτέμβριος), η Αγγλία και η Ιρλανδία (Νοέμβριος).Χιόνι και πάγος: Τα τελευταία 20 χρόνια έχει καταγραφεί μεγάλη μείωση πάγων στην Κεντρική Ευρώπη. Τα έτη 2022-2023 το νερό των πάγων μειώθηκε κατά 50% σε σύγκριση με τον ιστορικό μέσο όρο. Το 2022 σε πολλές από τις χώρες της Κεντρικής και Νότιας Ευρώπης οι ημέρες με χιόνι ήταν πολύ λιγότερες από τον μέσο όρο και σε ορισμένες περιπτώσεις λιγότερες κατά 50 ημέρες.Κατάσταση στις θάλασσες και στις λίμνες: Η θερμοκρασία των θαλασσών της Ευρώπης αυξήθηκε την περίοδο 2018-2022 κατά 1.1oC σε σύγκριση με το 1980, όταν η αντίστοιχη μέση αύξηση σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν 0.5oC. Στη Μεσόγειο η αύξηση αυτή έφθασε και στους 4.6oC. Η θερμοκρασία των λιμναίων υδάτων αυξάνεται με έναν ρυθμό 0.33oC ανά δεκαετία, όταν σε παγκόσμιο επίπεδο η αύξηση αυτή είναι 0.23oC. Η αύξηση της στάθμης της θάλασσας ήταν την περίοδο 1901-2018 20 cm, με τον ρυθμό να είναι ταχύτερος τον 20ό αιώνα, σε σύγκριση με οποιονδήποτε προηγούμενο αιώνα τις τελευταίες τρεις χιλιετίες.Δυστυχώς, οι προβλέψεις είναι ανησυχητικές, αφού αναμένεται για το άμεσο μέλλον (2021-2040) να συνεχιστεί η τάση αύξησης των δεικτών θερμοκρασίας, που θα συνεχισθεί εντονότερα στο μεσοπρόθεσμο μέλλον (2041-2060), με μεγαλύτερη ένταση ιδίως στις χώρες του νότου, στις οποίες, επίσης, θα συνεχίζεται η μείωση των βροχοπτώσεων, ενώ η εμφάνιση ακραίων βροχοπτώσεων φαίνεται πιο πιθανή στη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ
Η κλιματική αλλαγή (Κ.Α.) δημιουργεί κινδύνους σε όλους τους τομείς. Ιδιαίτερα σχολιάζονται εδώ οι κίνδυνοι για την ασφάλεια του νερού και της παραγωγής τροφίμων. Η συνεχής μείωση του διαθέσιμου νερού με ταυτόχρονη αύξηση της ζήτησης μεγεθύνει το πρόβλημα σε βαθμό που να θέτει σε άμεσο κίνδυνο την εξυπηρέτηση της γεωργίας στο άμεσο και την υδροδότηση των πόλεων στο απώτερο μέλλον. Στην Ευρώπη το 2016 μόνο το 6% της γεωργίας αρδεύτηκε, ενώ εκτιμάται ότι 52 εκατ. άνθρωποι βρίσκονται σε κίνδυνο έλλειψης νερού. Αυτά σε συνδυασμό με τις καταστροφές που προκαλούν στα εδάφη οι έντονες βροχοπτώσεις (το 2021 12 εκατ. εκτάρια υποβαθμίστηκαν έντονα από διάβρωση με νερό) οδηγεί σε δραματική μείωση της παραγωγικότητας με σοβαρές επιπτώσεις στην αγροτική και εθνική οικονομία.
ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Δυστυχώς η χώρα μας εμφανίζεται συχνά στην έκθεση του ΕΡΑ, με εστίαση στην ευαλωτότητα και στους σοβαρούς κινδύνους που αντιμετωπίζει λόγω της επιδείνωσης της Κ.Α., οι οποίοι προέρχονται από:
Πλημμύρες (η χώρα μας εμφανίζεται μεταξύ των χωρών που υπέστησαν πολύ σοβαρές απώλειες σε ζωές ανθρώπων, υποδομές στη Θεσσαλία από την κακοκαιρία «Daniel», όπως στο Βέλγιο το 2021 (με 200 νεκρούς και 44 δισ. ευρώ οικονομική ζημία) και στη Σλοβενία το 2023 (με ζημίες ίσες με το 16% του ΑΕΠ της χώρας).
Χαμηλή ροή των ποταμών τόσο μεσοπρόθεσμα (2041-2060) όσο και μακροπρόθεσμα (2081-2100).
Λειψυδρία, που θέτει σε κίνδυνο τη γεωργική παραγωγή και την υδροδότηση στο μακροπρόθεσμο μέλλον.
Υψηλή θέρμανση (γίνεται αναφορά στους καύσωνες του 2022 και ότι προβλέπεται να αυξηθούν κατά 20 ημέρες σε σύγκριση με το 2000).
Ασθένειες, όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου, η λεϊσμανίαση, η λεπτοσπορίαση λόγω της υποβάθμισης της ποιότητας των νερών, ασθένειες που προκαλούνται από τους καύσωνες (εκτιμάται ότι θα αυξηθούν κατά 40 φορές).
Απώλεια εργατικής δύναμης λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην αύξηση των κινδύνων πυρκαγιάς (το 2023 κάηκαν 1.75 εκατ. στρ.).
Στην έκθεση σημειώνεται ότι σε χώρες με οικονομικά προβλήματα, όπως η Ελλάδα, οι επιπτώσεις θα είναι βαρύτερες και οι δυνατότητες προσαρμογής μειωμένες. Νομοτελειακό συμπέρασμα η ανάγκη άμεσης εφαρμογής των μέτρων προσαρμογής (ΕΣΠΚΑ, ΠεΣΠΚΑ), που, όπως αναφέραμε, πολλές φορές δεν απασχολούν καθόλου τη χώρα μας, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο.Αναφορά: Environmental Protection Agency. 2024. European Climate Risk Assessment. EEA Report 01/2024.
