Μια από τα ίδια στη διεθνή Διάσκεψη για την αντιμετώπιση της ξηρασίας COP16

Γράφει ο Χρ. Τσαντήλας,

γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: [e-mail]).

Στο διάστημα από 2 έως 13 Δεκεμβρίου στο Ριάντ, πρωτεύουσα της Σαουδικής Αραβίας, πραγματοποιήθηκε η 16η Ανώτατη Σύνοδος του ΟΗΕ (COP16) στο πλαίσιο της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (UNCCD).

Ως γνωστόν, η UNCCD θεσπίσθηκε το 1994 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και υπογράφεται από 197 χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Η Σύμβαση αυτή είναι η μόνη νομικά δεσμευτική διεθνής συμφωνία για την ορθή διαχείριση της γης. Μέσω συμπράξεων, τα 197 μέρη της Σύμβασης συνεργάζονται για τη δημιουργία ισχυρών συστημάτων για την προληπτική διαχείριση των κινδύνων ξηρασίας συμβάλλοντας μέσω της ορθής διαχείρισης της γης για την επιτάχυνση της επίτευξης των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης, την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή και την αποτροπή της απώλειας της βιοποικιλότητας.
Η σημερινή κατάσταση του πλανήτη σε ό,τι αφορά την ξηρασία και την ερημοποίηση είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ (βλ. αναφ. 1), οι ξηρές περιοχές (συμπεριλαμβανομένης της Μεσογείου) αυξήθηκαν σε ποσοστό που να καλύπτουν σχεδόν τη μισή χερσαία γη (41%), επηρεάζοντας σοβαρά τη ζωή 2,3 δισ. ανθρώπων, δηλαδή σχεδόν το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι επιπτώσεις της αυξανόμενης ξηρασίας στη φτώχεια, τη λειψυδρία, την υποβάθμιση της γης και την ανεπάρκεια παραγωγής τροφίμων συνδέονται στενά με την αύξηση των ποσοστών ασθενειών και θανάτων -ιδιαίτερα μεταξύ των παιδιών και γυναικών σε όλον τον κόσμο- είναι βασική αιτία της αύξησης της ανθρώπινης μετανάστευσης και ο μεγαλύτερος παράγοντας παγκοσμίως που υποβαθμίζει τα γεωργικά συστήματα, επηρεάζοντας το 40% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της Γης και δημιουργώντας κινδύνους επισιτιστικής ανασφάλειας στον πλανήτη.
Ποια ήταν, όμως, τα αποτελέσματα της Συνόδου; Όπως αναφέρουν οι «Financial Times», η δήλωση του εκτελεστικού γραμματέα της UNCCD, Ibrahim Thiaw, στο τέλος της Συνόδου ότι: «Τα μέρη χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να συμφωνήσουν σχετικά με το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση του κρίσιμου ζητήματος της ξηρασίας» δείχνει με καλυμμένο τρόπο την πλήρη αποτυχία. Στην ίδια δήλωση αναφέρεται ότι στις συνομιλίες «προέκυψαν εντάσεις λόγω της άρνησης της Σαουδικής Αραβίας να συμπεριλάβει οποιαδήποτε αναφορά στο κλίμα στη συμφωνία». Τελικά, αποφασίστηκε να ξανασυζητηθεί το θέμα της ξηρασίας στην επόμενη Σύνοδο Κορυφής. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Jes Weigelt, μέλους του ευρωπαϊκού think tank για το κλίμα TMG Research, ο οποίος παρακολούθησε τη Σύνοδο, ότι «φοβάμαι ότι η COP 16 της UNCCD είχε την ίδια μοίρα με τις φετινές COP για τη βιοποικιλότητα και το κλίμα. Απέτυχε να φέρει αποτελέσματα».
Η τελική έκθεση που έδωσαν οι διοργανωτές της Συνόδου (αναφ. 2), στην οποία συμμετείχαν 20.000 αντιπρόσωποι από 200 χώρες περιέχονται 19 σημεία, στα οποία ύστερα από βαρύγδουπες διαπιστώσεις για τη μεγάλη ανησυχία για τις σημαντικές απειλές και τις παγκόσμιες αρνητικές τάσεις στην ερημοποίηση, την υποβάθμιση της γης και υπενθυμίζοντας ότι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της ερημοποίησης (UNCCD) αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο των παγκόσμιων προσπαθειών για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης, της υποβάθμισης της γης και της ξηρασίας, δίνοντας χαρακτηριστικά στοιχεία για την έκταση της υποβάθμισης της γης και τις οικονομικο-κοινωνικές συνέπειές της, προβαίνει μόνο σε επισημάνσεις (noting), αναγνωρίσεις (recognizing), παραδοχές (acknowledging), υπογραμμίσεις (emphasizing), επαναβεβαιώσεις (reaffirming) και τελικά μόνο «ενθαρρύνει» (encouraging), ή καλεί (invites), ή παροτρύνει (urges), ή υπενθυμίζει (recalls), ή προτείνει (recommends) στους εταίρους της σύμβασης σε διάφορες αποφάσεις και δράσεις, χωρίς, όμως, καμία δέσμευση (commitment) για καμία από αυτές, καθιστώντας τις αποφάσεις της Συνόδου ένα ευχολόγιο, το οποίο από ό,τι φαίνεται θα επαναληφθεί το 2026 στην επόμενη COP17.
Το πιο εμφατικό σημείο που αποκαλύπτει την υποκρισία των ανεπτυγμένων χωρών είναι αυτό που σχετίζεται με τη χρηματοδότηση των δράσεων για την αντιμετώπιση της ξηρασίας και της ερημοποίησης. Ενώ οι σχετικές αναλύσεις της ίδιας της UNCCD αναφέρουν ότι το κόστος μέχρι το 2030 για την αποκατάσταση 1 και πλέον δισ. εκταρίων υποβαθμισμένης γης που ισοδυναμεί σε 1 δισ. ημερησίως, οι δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν μόλις 12,5 δισ. δολαρίων για τη στήριξη 80 από τις πιο ευάλωτες χώρες του κόσμου.
Ας έρθουμε, όμως, και στα δικά μας. Φέτος ίσως για πρώτη φορά η χώρα μας συμμετείχε στη Σύνοδο της UNCCD, κάτι που θεωρείται θετικό. Θα έλεγε κανείς ότι επί τέλους κάτι αλλάζει. Όμως, το πόσο σημαντικό είναι αυτό το στοιχείο για να αρχίσουμε να αισθανόμαστε κάποια ικανοποίηση θα φανεί από τα επόμενα που τα επισημάναμε πολλές φορές μέχρι σήμερα. Επειδή για πολλά χρόνια τώρα, ενώ επισημαίνουμε τις τεράστιες ευθύνες για την αδιαφορία των αρμόδιων και τη μη εφαρμογή διεθνών υποχρεώσεων της χώρας χωρίς να έχει αλλάξει το παραμικρό, αντί να επαναλάβουμε με άλλα λόγια τα ίδια πράγματα, αναδημοσιεύουμε απόσπασμα προηγούμενου άρθρου μας (βλ. «Ε», 17-6-22), παραπέμποντας και σε σχετική ανάλυσή μας (αναφ. 3). «...Λόγω της τεράστιας σημασίας της ερημοποίησης, η Ελλάδα αποφάσισε να συμμετέχει στη Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης του ΟΗΕ που ψηφίσθηκε το 1994 υπογράφοντάς την το 1997 και αναλαμβάνοντας δεσμεύσεις σχετικά με την παρακολούθηση του φαινομένου. Μία από τις δεσμεύσεις αυτές ήταν η σύσταση Εθνικής Επιτροπής για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης (ΕΕΚΕ), η οποία δημιουργήθηκε το 2001 με βασική αποστολή την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης και τη σύνταξη Εθνικού Σχεδίου για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (ΕΣΚΕ), το οποίο συνέταξε και παρέδωσε έγκαιρα. Το σχέδιο αυτό είναι ένα ολοκληρωμένο πόνημα με πολύ σοβαρή ανάλυση του φαινομένου της ερημοποίησης στην Ελλάδα και προτάσεις μέτρων για την αντιμετώπισή του. Μάλιστα, ένα πιλοτικό πρόγραμμα προτείνεται να εφαρμοστεί στη Θεσσαλία. Τι κατάληξη είχε αυτή η προσπάθεια; Ύστερα από περισσότερα από 20 χρόνια, η ΕΕΚΕ σταδιακά αδρανοποιήθηκε και το ΕΣΚΕ είχε την τύχη των έργων εκτροπής του Αχελώου, παραμένοντας ένα ωραίο κείμενο σε κάποια γραφεία του ΥΠΑΑΤ. Πέρυσι, μάλιστα, με επικοινωνιακή υπερβολή, το Υπουργείο Γεωργίας, ύστερα από πιέσεις τοπικού βουλευτή, όρισε νέα ΕΕΚΕ, της οποίας η θητεία έχει ήδη λήξει, χωρίς να έχει δοθεί μέχρι στιγμής στη δημοσιότητα το πόρισμά της. Και το πιο εντυπωσιακό: Η Ελλάδα ενώ υπέγραψε και συμμετέχει στη Σύμβαση για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης του ΟΗΕ, περισσότερα από 20 χρόνια μετά δε φρόντισε καν να καταβάλει τις ετήσιες συνδρομές της (25.000 ευρώ/έτος), ενώ δε συμμετέχει στις σχετικές δραστηριότητες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η απουσία της χώρας από την τελευταία Συνέλευση COP 15 που έγινε στις 9-20 Μαΐου 2022 στην Abidjan της Ακτής του Ελεφαντοστού. Χρειάζονται περισσότερα για να καταδειχθεί το μέγεθος της απερίγραπτης ανευθυνότητας, αδιαφορίας, άγνοιας κινδύνου της χώρας μας; Διαλέξτε». Το μόνο σημείο που άλλαξε φέτος ήταν η συμμετοχή της ελληνικής αντιπροσωπείας στην COP16. Δυστυχώς, όμως, η παρέμβασή της δεν αφορούσε τα μέτρα που πρέπει να λάβει η χώρα για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης και της ξηρασίας. Οι παρεμβάσεις των αντιπροσώπων της Ελλάδας (8/12/24) ήταν στο κεφάλαιο «Ανθρώπινα δικαιώματα: Επιτροπή για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων».Αναφορές: 1. Vicente-Serrano, et al. (2024). The Global Threat of Drying Lands: Regional and global aridity trends and future projections. A Report of the Science-Policy Interface. United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD). Bonn, Germany. 2. Draft report of the Conference of the Parties on its sixteenth session, held in Riyadh, Saudi Arabia, from 2 to 13 December 2024. 3. Τσαντήλας, Χ. 2021. Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η περίπτωση των ακραίων ξηρασιών. Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης, Ινστ. Εναλλακτικών Πολιτικών «ΕΝΑ».