Σε παγκόσμιο επίπεδο οι επιπτώσεις αυτές έχουν μελετηθεί με διαφορετικά συμπεράσματα. Ορισμένες παλαιότερες έρευνες δείχνουν ότι δε δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα από την εγκατάσταση των ΦΒΣ (αναφ. 1), ενώ οι περισσότερες νεότερες και πιο εμπεριστατωμένες δείχνουν ότι δημιουργούνται σοβαρές αρνητικές συνέπειες στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον (αναφ. 2). Στο άρθρο αυτό θα συνοψιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις, που στην περίπτωση της χώρας μας που βρίσκεται στη Μεσόγειο, περιοχή που θεωρείται hotspot για την κλιματική αλλαγή, και κάτω από πολύ δύσκολες οικονομικο-κοινωνικές συνθήκες, πρέπει να βρίσκονται σε προτεραιότητα σε ό,τι αφορά το ενδιαφέρον μας. Ποιες είναι, λοιπόν, οι σημαντικότερες συνέπειες από την εγκατάσταση των ΦΒΣ μεγάλης κλίμακας;
ΑΠΩΛΕΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΓΗΣ
Είναι η πρώτη σοβαρή συνέπεια, δεδομένου ότι αδρανοποιούμε τον βασικότερο παράγοντα της γεωργικής παραγωγής, τη γη, και επομένως μειώνουμε τη γεωργική παραγωγή. Με βάση τη νομοθεσία, για κάθε 1 MW δεσμεύονται 14 στρ. γεωργικής γης, τα οποία αποψιλώνονται, ισοπεδώνονται, ανοίγονται τάφροι για τις καλωδιώσεις κ.λπ. και στην ουσία καταστρέφονται ως παραγωγικά εδάφη τα οποία δε θα ξανακαλλιεργηθούν για τα επόμενα 20-30 χρόνια. Σημειώνεται ότι η έκταση αυτή των 14 στρ. δεν αιτιολογείται επαρκώς στις σχετικές αποφάσεις, δεδομένου ότι σε άλλες χώρες η έκταση αυτή είναι πολύ μεγαλύτερη, όπως π.χ. στη Βραζιλία που είναι 40 στρ. ανά 1 MW.
ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΕΔΑΦΟΥΣ
Οι επεμβάσεις που πραγματοποιούνται για την εγκατάσταση των ΦΒΣ σε περιοχές με κάποια κλίση αυξάνουν έντονα την ευαισθησία των εδαφών στη διάβρωση με νερό, με αποτέλεσμα τη μη αντιστρεπτή ζημία που προκαλείται. Υπενθυμίζεται ότι η δημιουργία 1 cm εδάφους απαιτεί από 500-1.000 χρόνια, ανάλογα με το μητρικό υλικό στο οποίο αναπτύσσονται τα εδάφη. Επιπλέον, πρέπει να αναφερθεί ότι τα ιζήματα εδάφους μεταφερόμενα σε ποταμούς ή λίμνες δημιουργούν προβλήματα με τη συσσώρευσή τους ή τον ευτροφισμό λόγω των θρεπτικών στοιχείων που μεταφέρουν, αυξάνοντας ταυτόχρονα τον κίνδυνο πλημμυρών.
ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑΤΟΣ
Πρόσφατη μελέτη πεδίου στην Αριζόνα (αναφ. 3) αναφέρει ότι τα ΦΒΣ προκαλούν «θερμικές νησίδες» («heatislands»), αυξάνοντας τη θερμοκρασία του αέρα κατά 3-4°C. Αυτό αποδίδεται στο γεγονός ότι στις περιοχές που εγκαθίστανται ΦΒΣ μεγάλης κλίμακας μεταβάλλεται ο τρόπος με τον οποίο η εισερχόμενη ενέργεια από τον ήλιο αντανακλάται πίσω στην ατμόσφαιρα ή απορροφάται, αποθηκεύεται και επανεκπέμπεται, επειδή οι φωτοβολταϊκοί σταθμοί μειώνουν την αναλογία της ανακλώμενης προς την εισερχόμενη θερμότητα (το albedo), καθώς επίσης και τη βλάστηση και τη δομή του εδάφους. Αυτό επηρεάζει το φυσικό περιβάλλον στις κοντινές περιοχές, καθώς και τη ζωή γύρω από αυτά. Μπορούμε να φαντασθούμε μία επιπλέον αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας κατά 3-4°C σε περιόδους καύσωνα, όταν η θερμοκρασία φθάνει τους 42-43°C, κάτι που βιώσαμε έντονα φέτος στην περιοχή μας. Η θερμοκρασία στις περιοχές γύρω από τα ΦΒΣ μπορεί να φθάσει στις περιπτώσεις αυτές τους 46-47°C. Έχει, λοιπόν, δίκιο ο κόσμος που αντιδρά στην εγκατάσταση τέτοιων ΦΒΣ κοντά στις περιοχές που ζουν.
ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ
H κυκλοφορία βαρέων οχημάτων στη διάρκεια εγκατάστασης των ΦΒΣ προκαλεί συμπίεση του εδάφους, με όλες τις επακόλουθες συνέπειες και κυρίως στη μείωση της δυνατότητας συγκράτησης νερού που ενισχύει το φαινόμενο της διάβρωσης.
ΡΥΠΑΝΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ
Στην κατασκευή των panels που χρησιμοποιούνται στα ΦΒΣ χρησιμοποιούνται τοξικά βαρέα μέταλλα, όπως κάδμιο, γκάλιο και χαλκός, εκτός από το πυρίτιο που είναι ακίνδυνο. Σε σχετική έρευνα σε καλλιέργειες ρυζιού αποδείχθηκε ότι η συγκέντρωση του ιδιαίτερα τοξικού μετάλλου καδμίου στο έδαφος έχει τριπλασιαστεί (από 0.47 σε 1.55 mg/kg). Παρόμοιο πρόβλημα δημιουργείται και στην ποιότητα του νερού, λόγω των τοξικών χημικών ουσιών που περιέχονται στα χρησιμοποιούμενα υγρά, τα οποία καταλήγουν είτε σε επιφανειακούς αποδέκτες είτε στα υπόγεια νερά.
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ
H εγκατάσταση των ΦΒΣ επιφέρει απώλεια φυτικών και ζωικών ειδών, υποβάθμιση και τεμαχισμό των οικοσυστημάτων, ενώ μεταβάλλει και τη σύνθεση των ειδών και των πληθυσμών λόγω της δημιουργούμενης σκίασης. Καταστρέφει ενδημικά είδη της χλωρίδας και πανίδας και προκαλεί μετανάστευση πουλιών από θέσεις στις οποίες είχαν εγκαταστήσει τις φωλιές τους. Παράλληλα, καταστρέφεται σε μεγάλο βαθμό η εδαφική βιοποικιλότητα λόγω της συνεχούς χρήσης ζιζανιοκτόνων κάτω από τα panels.
ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ
Ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα δημιουργείται με την αλλαγή της αισθητικής του χώρου. Η εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων οδηγεί σε σημαντική αλλαγή του τοπίου αναφορικά με την καταστροφή της φυσικής βλάστησης και της τοπικής γεωμορφολογίας, η οποία σχετίζεται με την ποιότητα ζωής των ανθρώπων στην περιοχή. Όσοι επισκεφθούν, για παράδειγμα, την περιοχή που πρόκειται να εγκατασταθεί το φαραωνικό ΦΒΣ στο Ελληνόκαστρο, έχοντας απέναντι τα Μετέωρα, θα αποκτήσουν μια πραγματική αίσθηση του προβλήματος. Η κυκλοφορία βαρέων οχημάτων και μηχανημάτων, η δημιουργία θορύβων, η ρύπανση της ατμόσφαιρας από τις εργασίες, δημιουργούν πρόσθετα προβλήματα στους κατοίκους, που αθροιζόμενα στα προαναφερθέντα μειώνουν περαιτέρω την ποιότητα της ζωής τους.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ
Για την κατασκευή των panels χρησιμοποιούνται μεγάλες ποσότητες υλικών. Για κάθε 1 KW εκτιμάται ότι χρησιμοποιούνται στερεά υλικά βάρους 51 kg. Αυτό σημαίνει ότι για την κατασκευή ενός ΦΒΣ ισχύος 1 MW χρησιμοποιούνται υλικά βάρους 51 τόνων. Ανάλογα, για ένα ΦΒΣ 400 MW (βλ. περίπτωση Ελληνόκαστρου) θα χρησιμοποιηθούν υλικά βάρους 20.400 τόνων. Αντιλαμβάνεται, λοιπόν, κανείς το πόσο μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα δημιουργούν αυτές οι κατασκευές και πόσο μεγάλος όγκος αποβλήτων θα δημιουργηθεί μετά το πέρας της ζωής αυτών των κατασκευών που είναι 20-30 χρόνια.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Το πιο σοβαρό, όμως, πρόβλημα με τις εγκαταστάσεις ΦΒΣ μεγάλης κλίμακας είναι οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Η μείωση της αγροτικής δραστηριότητας προκαλεί σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις με κοινωνικές προεκτάσεις. Από τη σταδιακή εγκατάλειψη της γεωργικής δραστηριότητας βλάπτεται σημαντικά μεγάλος αριθμός επαγγελμάτων που σχετίζονται με αυτές. Εκτιμάται ότι τουλάχιστον περί τα 20 επαγγέλματα επηρεάζονται αρνητικά. Αποτέλεσμα η εγκατάλειψη των χωριών και η αναζήτηση καλύτερης τύχης σε μεγαλύτερα αστικά κέντρα, στα οποία, όμως, οι συνθήκες με την υπάρχουσα ανεργία, τις χαμηλές αμοιβές, τις σε μεγάλο βαθμό απροστάτευτες εργασιακές σχέσεις, οδηγούν στην περιθωριοποίηση νέων ανθρώπων που αναζητούν στο τέλος λύσεις που τους απομακρύνουν οριστικά από τον τόπο τους και τη χώρα τους. Και αυτό για να ωφελείται μικρός αριθμός μεγάλων επιχειρήσεων σε βάρος ενός πραγματικά σημαντικού τομέα της οικονομίας της χώρας μας, της γεωργίας.
Καιρός, λοιπόν, να ανακοπεί αυτή η καταστρεπτική πορεία. Το πολιτικό σύστημα να αφυπνιστεί από τον λήθαργο του μικρόκοσμού του και να δει προς το μέλλον. Αν συνεχίσουμε σε αυτήν την κατεύθυνση, είναι βέβαιο ότι, συνεκτιμώντας και την ένταση του δημογραφικού προβλήματος, εκτός από την περιβαλλοντική ερημοποίηση, θα επιταχύνουμε έντονα και την κοινωνική ερημοποίηση της υπαίθρου.
Αναφορές: 1. Turney and Fthenakis. 2011. Environmental impacts from installation and operation of large-scale solar power plants. doi:10.1016/j.rser.2011.04.023.
2. Da Silva et al. 2019. A multicriteria proposal for large-scale solar photovoltaic impacts assessment. https:
//doi.org/10.1080/14615517.2019.1604938.
3. Barron-Gafford et al. 2016. The Photovoltaic Heat Island Effect: Larger solar power plants increase local temperatures.
www.nature.com/scientificreports.
* Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
