Τέθηκε σε εφαρμογή ο ευρωπαϊκός νόμος για την αποκατάσταση της φύσης

Γράφει ο Χρ. Τσαντήλας*

Γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής
Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών
Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: [e-mail]).

Από τις 29 του προηγούμενου μήνα τέθηκε σε εφαρμογή, ύστερα από τη δημοσίευση στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), ο νόμος για την Αποκατάσταση της Φύσης (βλ. αναφ. 1).

Δεδομένης της δεσμευτικότητας στην εφαρμογή, τα κράτη-μέλη πρέπει να αρχίζουν να προετοιμάζονται άμεσα για την υλοποίηση των νέων ρυθμίσεων που προβλέπει ο νόμος. Όπως είχαμε αναλύσει και σε προηγούμενα άρθρα μας («ΕτΔ» 31/7/23 και 4/3/24), ο νόμος αυτός αποτέλεσε πεδίο σφοδρών αντιπαραθέσεων μεταξύ των δύο πλευρών που διαμορφώθηκαν, της μίας που αποτελούνταν από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) και τα ακροδεξιά κόμματα και της άλλης, με την οποία συντάχθηκαν οι Σοσιαλιστές, οι Πράσινοι, η Αριστερά και η Renew Europe (το κόμμα του προέδρου της Γαλλίας Μακρόν), αλλά και μερικοί βουλευτές του ΕΛΚ. Το προσχέδιο νόμου είχε κατατεθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή από Ιούνιο του 2022, εγκρίθηκε από το Συμβούλιο τον Ιούνιο του 2023 και ακολούθησε ένα πολιτικό θρίλερ στην Ευρωβουλή, με τις δύο πλευρές να ανταλλάσσουν με μεγάλη ένταση τα επιχειρήματά τους. Η δεξιά πτέρυγα πρότεινε την απόσυρση του νόμου, πρόταση που δεν έγινε δεκτή με διαφορά μόλις 12 ψήφων. Τελικά, ο νόμος ψηφίστηκε από το Ευρωκοινοβούλιο στις 12/7/24, με σημαντικές, όμως, διαφοροποιήσεις από το αρχικό σχέδιο. Η Ελλάδα, αν και το κυβερνόν κόμμα ήταν με την πλευρά του ΕΛΚ που αντιτίθετο στον νόμο, τελικά τον επικύρωσε, όπως και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, εκτός από την Ιταλία, τη Φινλανδία, την Ουγγαρία και την Πολωνία, που ακολουθώντας τη σκληρή γραμμή δεν επικύρωσαν τον νόμο, ενώ το Βέλγιο απείχε.
Όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο άρθρο («ΕτΔ» 31-7-23), τα βασικά επιχειρήματα όσων ψήφισαν τον νόμο είναι ότι η αποκατάσταση των οικοσυστημάτων έχει τεράστια σημασία για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της απώλειας βιοποικιλότητας και ότι με την εφαρμογή του θα μειωθούν οι κίνδυνοι για την επισιτιστική ασφάλεια. Οι αντίθετοι με τον νόμο και ιδιαίτερα το ΕΛΚ ισχυρίζονταν ότι οι νομικά δεσμευτικοί στόχοι θα οδηγήσουν σε μείωση της γεωργικής παραγωγής, διατάραξη των αλυσίδων τροφοδοσίας και αύξηση των τιμών για τους καταναλωτές. Για τα ζητήματα αυτά υπήρξε έντονη αντιπαράθεση μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, με αλληλοκατηγορίες εκατέρωθεν, στοιχείο ενδεικτικό των συμφερόντων που στοιχίζονται σε κάθε μία από τις αντιτιθέμενες απόψεις. Σημειώνεται ότι στην αντιπαράθεση αυτήν έκανε έντονη παρέμβαση η επιστημονική κοινότητα, ανασκευάζοντας πειστικά τα επιχειρήματα όσων εναντιώθηκαν στον νόμο (βλ. αναφ. 2).
Όμως, ας έρθουμε στην ουσία της νέας πραγματικότητας που δημιουργεί ο νόμος. Και για να γίνουν κατανοητές οι ρυθμίσεις που προβλέπονται, πρέπει να γνωρίζουμε σε ποια κατάσταση βρίσκεται η φύση και γιατί απαιτούνται άμεσα μέτρα. Σύμφωνα, λοιπόν, με σχετικό φυλλάδιο της Επιτροπής (βλ. αν. 3):
Σε παγκόσμιο επίπεδο:
- Περισσότερο από το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ εξαρτάται από τη φύση.
- Περισσότερο από 75% των φυτών που παράγουν τρόφιμα εξαρτάται από τους επικονιαστές.
- 40% της χερσαίας γης έχει ήδη υποβαθμιστεί.
- Η παραγωγή τροφίμων ευθύνεται για το 80% της αποψίλωσης των δασών.
- Το 70% της χρησιμοποίησης του γλυκού νερού ευθύνεται για την απώλεια της βιοποικιλότητας.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο: Το 80% των οικοτόπων είναι σε κακή κατάσταση, ενώ περισσότερο έχουν επηρεασθεί οι τυρφώνες και οι βοσκότοποι. Περισσότερο από 50% των υγροτόπων στη Δ. Γερμανία, στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη ξηράθηκαν. Το 70% των εδαφών της Ε.Ε. έχουν υποβαθμιστεί. Το ένα τρίτο των ειδών των μελισσών και πεταλούδων χάθηκαν. Στις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχει μειωθεί το 71% των ψαριών και το 60% των αμφιβίων.
Η οικονομική σημασία όλων αυτών είναι τεράστια. Η απώλεια του γεωργικού εισοδήματος λόγω της διάβρωσης των εδαφών εκτιμάται σε 1,25 δισ. ευρώ τον χρόνο.
Σε τι στοχεύει ο νόμος: Η αποκατάσταση των οικοτόπων και των ειδών είναι ο κύριος στόχος του νόμου. Μέχρι το 2030 πρέπει να αντιστραφεί η πορεία μείωσης των επικονιαστών και να μη σημειωθεί καμία μείωση πρασίνου στα αστικά κέντρα. Βελτίωση της βιοποικιλότητας στις γεωργικές εκτάσεις, ανασύσταση τυρφώνων και καλύτερα δάση με βελτίωση της βιοποικιλότητας που ενδιαιτεί σε αυτά. Σε τουλάχιστον 25.000 χλμ. ποταμών πρέπει να αποκατασταθεί η ελεύθερη ροή των ποταμών.
Συνολικά με την εφαρμογή του νόμου επιδιώκεται η αποκατάσταση της φύσης σε ποσοστό 20% μέχρι το 2030.
Τα αναμενόμενα οφέλη από την εφαρμογή του νόμου είναι πολύ φιλόδοξα, όπως η συμβολή στη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 30% με την αποκατάσταση των τυρφώνων, με παράλληλη σημαντική μείωση των καταστροφών που δημιουργούν οι πλημμύρες. Για την επίτευξη των στόχων αυτών απαιτούνται οικονομικοί πόροι, αλλά η επένδυση του καθενός ευρώ που δαπανάται για τον σκοπό αυτόν εκτιμάται ότι επιστρέφει 8-38 ευρώ.
Όλα αυτά συμβαίνουν στον μακρόκοσμο του πλανήτη Γη και στην Ε.Ε. Τι γίνεται, όμως, στον μικρόκοσμο της χώρας μας; Ύστερα από τις τελευταίες καταστροφές της φύσης, για τις οποίες οι ευθύνες των κυβερνήσεων που διαχειρίστηκαν την τύχη της είναι εξόφθαλμες, βρισκόμαστε μπροστά στην ανάγκη μιας ειλικρινούς αποτίμησης και λήψης αποφάσεων που θα καθορίσουν την περαιτέρω πορεία μας. Και πρώτα-πρώτα πρέπει να αρχίσουμε από την απογραφή των φυσικών μας πόρων ή την επικαιροποίηση των όποιων πληροφοριών διαθέτουμε γι’ αυτούς. Σε τι κατάσταση βρίσκεται η βιοποικιλότητα, οι υδατικοί και εδαφικοί πόροι, τα δάση, η γεωργική γη, οι υγρότοποι; Στη συνέχεια με βάση τις υποχρεώσεις που δημιουργεί ο νόμος της Ε.Ε. να κάνουμε τον εθνικό σχεδιασμό αποκατάστασης και περαιτέρω διαχείρισή τους. Δε χωρούν πλέον στασιμότητες, όπως αυτή που βιώνει η Θεσσαλία με τη διαχείριση των υδατικών πόρων που οδήγησε στη σημερινή κατάσταση, που είναι πλέον αμφίβολο εάν μπορεί να αναστραφεί.
Για την Ελλάδα, και σε μεγάλο βαθμό και για τη Θεσσαλία, τα παρακάτω δημιουργούν σοβαρούς προβληματισμούς:
* Χωροθέτηση των ΑΠΕ. Η χώρα στην ουσία είναι χωρίς χωροταξικό και δεν είναι σαφές τι θα ισχύσει σχετικά με τον νόμο. Μπορεί η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ να θεωρείται ως δράση εθνικού συμφέροντος, αλλά δεν μπορεί να αναπτύσσεται σε βάρος φυσικών πόρων με θεμελιακή σημασία, όπως η αγροτική γη και ιδιαίτερα η Γη Υψηλής Παραγωγικότητας. Επίσης, οι ΑΠΕ δεν μπορούν να αναπτύσσονται σε προστατευόμενες περιοχές NATURA, διότι αυτό αντιβαίνει στους βασικούς στόχους του νόμου.
* Ένα άλλο πολύ κρίσιμο ακόμα ζήτημα είναι η αποκατάσταση της ελεύθερης ροής των ποταμών. Η κατάσταση στη χώρα μας στον τομέα αυτόν είναι άκρως προβληματική. Ύστερα από την πλήρη αδιαφορία στη συντήρηση της κοίτης των ποταμών, με αποτέλεσμα τη μείωση του βάθους τους λόγω συσσώρευσης των αποθέσεων η εκβάθυνση των ποταμών είναι άμεση προτεραιότητα.
Παράλληλα, όμως, η πρακτική δημιουργίας προσωρινών φραγμάτων για την άρδευση εκτάσεων κοντά στην κοίτη των ποταμών έχει παγιώσει μία κατάσταση που, εάν αποφασιστεί να εφαρμοστεί άμεσα ο νόμος, θα δημιουργήσει καταστροφικά αποτελέσματα στις αγροτικές καλλιέργειες που εξαρτώνται άμεσα από την άρδευση με νερό από τα προσωρινά φράγματα. Στο θέμα αυτό θα πρέπει να υπάρξει ευφυής διαχείριση για να αποφευχθούν ακραίες πολεμικής μορφής καταστάσεις, που άρχισαν να διαφαίνονται στη Θεσσαλία λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας και των υψηλών θερμοκρασιών.
Η Ε.Ε. και η χώρα μας βρίσκονται μπροστά σε κρίσιμες αποφάσεις. Η αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων που συσσωρεύτηκαν από την καταστροφική πολιτική στη διαχείριση των φυσικών πόρων των τελευταίων δεκαετιών, απαιτεί γενναίους οικονομικούς πόρους. Εκτιμήσεις αναφέρουν (βλ. https://www.ecologic.eu/19064) ότι απαιτούνται περί τα 8,2 δισ. ευρώ/έτος για την αποκατάσταση του 30% των οικοτόπων που στοχεύει ο νόμος. Θα διατεθούν αυτοί οι πόροι, όταν οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις στην Ε.Ε. και την Ελλάδα δε συμφωνούν με τον νόμο, αφού δεν τον ψήφισαν; Για την Ελλάδα και ιδιαίτερα τη Θεσσαλία θα υπάρξει ανάλογη βούληση για την αποκατάσταση της φύσης; Από τις μέχρι στιγμής αποφάσεις και πρακτικές δε φαίνεται ότι μπορούμε να αισιοδοξούμε.
Αναφορές:
1. 2024/1991/Κανονισμός (Ε.Ε.) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 24ης Ιουνίου 2024 για την αποκατάσταση της φύσης και τροποποίηση του κανονισμού (Ε.Ε.) 2022/869.
2. https://dasarxeio.com/2024/08/01/ 138046/.
3. ile:///C:/Users/user/Downloads/Factsheet_on_Nature_Restoration_Law.pdf-3.pdf.