Τι προτείνει το Σχέδιο της HVA για την αναδιάρθρωση της γεωργίας μας;

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η παραμονή των Θεσσαλών και κυρίως των νέων στον τόπο τους προϋποθέτει την ασφάλεια από πλημμύρες και ξηρασία και την εξασφάλιση εισοδήματος που θα τους στηρίξει.

Σήμερα είμαστε σε μια κατάσταση που ο κίνδυνος πλημμυρών είναι άμεσος με την κλιματική αλλαγή να κάνει πιθανές θεομηνίες τύπου Ιανού ή Daniel, ενώ υπάρχει ανασφάλεια από το αρνητικό υδατικό ισοζύγιο που θέτει σε κίνδυνο τόσο τη δυνατότητα άρδευσης των καλλιεργειών όσο και τον κίνδυνο καταστροφής των υπόγειων υδροφορέων, όπως εξήγησα στο προηγούμενο σημείωμα.
Υπάρχει επομένως άμεση ανάγκη να προγραμματιστούν και να ξεκινήσουν να εκτελούνται σειρά έργων για να αντιστρέψουν την κατάσταση. Παράλληλα πρέπει να ωριμάσουν έργα που πρέπει να εκτελεστούν όσο συντομότερα γίνεται. Αυτά πρέπει να διεκδικήσουμε όλοι οι Θεσσαλοί για να πετύχουμε την αναστροφή της επερχόμενης καταστροφής.
Με δεδομένη την έλλειψη αρδευτικού νερού είναι προφανές ότι πρέπει να κάνουμε δύο δράσεις παράλληλα. Μια προς την αύξηση ταμιεύσεων νερού τον χειμώνα για να έχουμε το καλοκαίρι και μια προς την κατεύθυνση της μείωσης της κατανάλωσης νερού. Σημειώστε ότι το 25% των απωλειών εκτιμάται ότι προέρχεται από απώλειες κατά τη μεταφορά από ανοικτούς χωμάτινους αγωγούς και διώρυγες. Μια εύκολη λύση μείωσης της κατανάλωσης νερού είναι να μειώσουμε τις αρδευόμενες καλλιέργειες. Αυτό, όπως έχω γράψει πολλές φορές σημαίνει μείωση του εισοδήματος που θα οδηγήσει σε φυγή των Θεσσαλών. Γιατί οι ξηρικές καλλιέργειες έχουν κατά μέσο όρο κύκλο εργασιών κάτω από 100 €/στρ όταν οι αρδευόμενες έχουν κοντά στα 500 €/στρ. Ένα ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι αν μπορούμε να αυξήσουμε τον κύκλο εργασιών των καλλιεργειών μας χωρίς να αυξήσουμε ταυτόχρονα τη κατανάλωση νερού.
Στο Σχέδιο της HVA τίθεται το θέμα αυτό και προτείνονται λύσεις. Σε αυτό το πλαίσιο έβαλαν κυρίως το βαμβάκι στο στόχαστρο, αλλά παράλληλα και το καλαμπόκι και τη μηδική. Δηλαδή τις επικρατούσες εκτατικές καλλιέργειες της Θεσσαλίας με τις οποίες είναι συνδεδεμένοι οι παραγωγοί (και οι επιδοτήσεις), αλλά και κάποια μεταποίηση. Χρησιμοποίησαν ένα δείκτη που δίνει τον κύκλο εργασιών της κάθε καλλιέργειας ανά κ.μ. νερού που καταναλώνει. Οι εκτιμήσεις τους δίνουν 2,5 €/κμ για το καλαμπόκι, 3,4 για το βαμβάκι, 57,9 για τα λαχανικά και 31,3 για τα δένδρα. Κάτι πολύ μεγαλύτερο ισχύει για τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες.
Με βάση αυτό το στοιχείο προτείνουν τη σταδιακή αντικατάσταση των σημερινών καλλιεργειών με καλλιέργειες με μικρότερη κατανάλωση νερού όπως πχ το σουσάμι και στροφή προς τα οπωροκηπευτικά. Η πρόταση αυτή ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από πολλές πλευρές. Όπως έχω αναλύσει σε δύο άρθρα μου πριν λίγες εβδομάδες (15/1 και 5/2 στην Ελευθερία) το βαμβάκι σαφώς δεν είναι η πιο υδροβόρα καλλιέργεια. Καταναλώνει πολύ λιγότερο νερό από το καλαμπόκι ή τη μηδική αλλά περισσότερο από το σουσάμι ή τον ηλίανθο. Το πρόβλημα με το βαμβάκι είναι ότι έχει πολύ μικρό κύκλο εργασιών (160-180 €/στρ με τιμές προ κρίσης) κάτι που οδήγησε στη μείωση της καλλιεργούμενης έκτασης της Θεσσαλίας στα 800.000 στρ (από κοντά 2.000.000 στρ τότε «με όλα τα κιλά όλα τα λεφτά»). Και αυτό παρά την πολύ μεγάλη συνδεδεμένη επιδότηση των 70 €/στρ που δεν έχει καμία άλλη καλλιέργεια. Η πρόταση του Σχεδίου είναι να μεταφέρουμε χωράφια σε καλλιέργειες οπωροκηπευτικών υπαίθρου ή και θερμοκηπιακές. Για αντικατάσταση των καλλιεργειών προτείνονται άλλες όπως σουσάμι, πατάτες, ζαχαροκάλαμο, switchgrass (μια καλλιέργεια που μελετούσαμε για παραγωγή βιομάζας) . Είναι προφανές ότι όλα αυτά θα πρέπει να μελετηθούν με επιτόπια πειράματα να δούμε αν πραγματικά μπορούν να αποτελέσουν εναλλακτικές λύσεις. Για το σουσάμι μπορώ να πω ότι είναι μια καλλιέργεια για την οποία ενδιαφέρεται η βιομηχανία παραγωγής χαλβά κλπ που δεν μπορεί να βρει πρώτη ύλη καλής ποιότητας και είναι διατεθειμένη να την πληρώσει. Πριν 10 χρόνια πρότεινε τιμή 1,2 €/κιλό που με μια παραγωγή πάνω από 200 κιλά /στρ κάνει τη καλλιέργεια ενδιαφέρουσα.
Στο Σχέδιο προβάλλεται τόσο η μειωμένη κατανάλωση νερού όσο και κυρίως η αύξηση του εισοδήματος των αγροτών που θα τους κρατήσει στις εστίες τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλες αυτές οι μεταβολές χρειάζονται εξειδίκευση καθώς πρέπει να δούμε με λεπτομέρεια ποια είδη και ποικιλίες πρέπει να προκρίνουμε, πως προσαρμόζονται στις εδαφολογικές και μικροκλιματικές συνθήκες που επικρατούν και κυρίως πώς θα εξασφαλιστεί η διάθεση των προϊόντων στη αγορά. Θα αναφερθώ στις προτάσεις οργάνωσης της παραγωγής σε επόμενο σημείωμα.
Τα συστήματα εφαρμογής του αρδευτικού νερού στο χωράφι είναι κρίσιμα για την εξοικονόμηση νερού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρέπει να προωθήσουμε συστήματα με μεγάλη απόδοση όπως η στάγδην άρδευση και ο περιορισμός της χρήσης συστημάτων επιφανειακής άρδευσης και τεχνητής βροχής. Αλλά και να βελτιώσουμε τα συστήματα μεταφοράς και διανομής του αρδευτικού νερού.
Ένα σημαντικό στοιχείο που αναδεικνύει το Σχέδιο είναι ο κίνδυνος μείωσης της γονιμότητας γενικότερα αλλά και καταστροφής των Θεσσαλικών εδαφών από τη διάβρωση των εδαφών/ μείωση οργανικής ουσίας. Ένα θέμα που ξεχνάμε συστηματικά είναι ότι το 30% των καλλιεργούμενων εκτάσεων της Θεσσαλίας είναι επικλινή και παρουσιάζουν έντονα φαινόμενα μείωσης του βάθους του εδάφους και της γονιμότητας του. Επισημαίνουν την αύξηση των κινδύνων από τις έντονες βροχοπτώσεις που αναμένονται με την κλιματική αλλαγή. Σε πολλά σημεία του σχεδίου επισημαίνουν την ανάγκη λήψης μέτρων όπως της συνεχούς κάλυψης του εδάφους με φυτικά υπολείμματα ή/και με καλλιέργειες φυτοκάλυψης, αλλά και τη δυνατότητα χρήσης επικλινών εδαφών για δενδρώδεις καλλιέργειες και αμπέλια με συνεχή φυτοκάλυψη των εδαφών ανάμεσα στις σειρές. Προτείνουν την προώθηση της Γεωργίας Συντηρήσεως για βελτίωση της υγείας του εδάφους και την προστασία από τη διάβρωση. Επίσης την προώθηση συστημάτων Γεωργίας Ακριβείας και ρομποτικών συστημάτων για καταπολέμηση των ζιζανίων για αποφυγή αύξησης της χρήσης ζιζανιοκτόνων. Τέλος τη δημιουργία ζωνών ανάσχεσης της ροής του νερού σε επικλινείς εκτάσεις μεγάλου μήκους.
Σημαντικό στοιχείο της ανταγωνιστικότητας του πρωτογενούς τομέα είναι η εισαγωγή νέων τεχνολογιών στη διαχείριση των αγροκτημάτων. Η ανάγκη σωστής διαχείρισης των εισροών και της άρδευσης με χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών (ΤΠΕ), χρήση drones, χρήση νέων μηχανών συγκομιδής, καλύτερη διακίνηση και συσκευασία, βελτιωμένες ποικιλίες, βελτιωμένα συστήματα φυτοπροστασίας είναι συνεχής.
Είναι προφανές ότι όλα αυτά πρέπει να σχεδιαστούν και προωθηθούν στους αγρότες για υιοθέτηση και εφαρμογή. Σε αυτό το τομέα οι προτάσεις του Σχεδίου έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θα τις συζητήσω σε επόμενο σημείωμα.