Θα είχε, λοιπόν, ενδιαφέρον να συνοψιστούν τα βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία που περιγράφουν με αντικειμενικότητα το πού βρίσκεται σήμερα η Θεσσαλία και προς τα πού κατευθύνεται, έτσι ώστε οι όποιες προτάσεις για την ανασυγκρότησή της να βασίζονται σε πραγματικά δεδομένα και όχι σε αμφίβολες εκτιμήσεις. Σκοπός του άρθρου αυτού είναι η συνοπτική περιγραφή με αριθμούς των βασικών χαρακτηριστικών της Π.Θ. που σταχυολογήθηκαν κυρίως από στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (αναφορά 1) και πρόσφατες μελέτες του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) (αναφορά 2).
Σε ό,τι αφορά, λοιπόν, τα ποσοτικά χαρακτηριστικά της Π.Θ., μερικά σημαντικά κοινωνικό-δεδομένα είναι τα παρακάτω:
Πληθυσμός: Η Θεσσαλία καλύπτει 14.051 km2, δηλαδή ένα ποσοστό 10.6% της χώρας, στην οποία σύμφωνα με την απογραφή 2021 κατοικείται μόνιμα από 688.255 ανθρώπους, δηλαδή ποσοστό 6,6% του συνόλου. Παρατηρώντας τη χρονοσειρά των στοιχείων, διαπιστώνεται ότι η Θεσσαλία στο διάστημα 2009-2019 έχασε το 5,1% του πληθυσμού της, ούσα στην τέταρτη θέση μετά τη Δυτική Μακεδονία (μείωση κατά 8,3%), την Αττική και τη Δυτική Ελλάδα (μείωση 6,4%). Οι Περιφέρειες που αύξησαν τον πληθυσμό τους ήταν το Β. Αιγαίο (+14,1), το Ν. Αιγαίο (+4,2%) και η Κρήτη (+1,5%).
Οικονομία: Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) μειώθηκε από 9.72 δισ. ευρώ σε 8,71 δισ. ευρώ, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν το 2021 13.300 ευρώ/άτομο, όταν ο Μ.Ο. στην Ελλάδα ήταν 17.058 ευρώ/άτομο. Παράλληλα, η αγοραστική δύναμη (PPS) ανά κάτοικο της Θεσσαλίας ήταν το 2019 10.500 ευρώ, τρίτη από το τέλος των περιφερειών της χώρας (οι τελευταίες είναι η Δυτική Ελλάδα-9.900 ευρώ και Αν. Μακ. και Θράκη10.200 ευρώ και ο μέσος όρος της Ελλάδας 12.700 ευρώ. Για σύγκριση αναφέρεται ότι ο Μ.Ο. της Ε.Ε. είναι 20.100 ευρώ. Επομένως, η γενικά επικρατούσα άποψη ότι η Θεσσαλία είναι πλούσια, δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία αυτά. Η πραγματικότητα είναι ότι η οικονομική κατάσταση της Θεσσαλίας δεν ήταν και δεν είναι καθόλου ευχάριστη, ακόμη και πριν τις καταστροφικές πλημμύρες, οι οποίες είναι αναμενόμενο ότι θα επιδεινώσουν δραματικά την κατάσταση αυτής.
Οι επενδύσεις, που είναι βασικό στοιχείο της ανάπτυξης, μειώθηκαν στη Θεσσαλία στο διάστημα 2011-2019 κατά 25% περίπου, ποσοστό μικρότερο από τον Μ.Ο. της Ελλάδας (-30,3%) και της Πελοποννήσου, η οποία υπέστη τη μεγαλύτερη μείωση επενδύσεων (-44%). Εκεί που φαίνεται να παρουσιάζει κάποια πρόοδο η Π.Θ., είναι η ανάκαμψη στις εξαγωγές, οι οποίες στο διάστημα 2015-2019 αυξήθηκαν κατά 4,7% λίγο κάτω από τον Μ.Ο. της χώρας (+5.2%) και σε αντίθεση με τις περισσότερες Περιφέρειες που είχαν πολύ μεγάλη μείωση των εξαγωγών που κυμάνθηκε από 2,7% στη Δυτική Ελλάδα έως 33,2% στα Ιόνια Νησιά, γεγονός που δείχνει και την πολύ μεγάλες ανισότητες στην ανάπτυξη των περιφερειών της χώρας.
Απορρόφηση ΕΣΠΑ: Ένας ακόμα πολύ ανησυχητικός αναπτυξιακός δείκτης της Π.Θ. που χαρακτηρίζει όλες της Περιφέρειες ανεξαιρέτως, αν και με σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, είναι η απορρόφηση του ΕΣΠΑ που δείχνει την ανταγωνιστικότητα. Με βάση τον Δείκτη Περιφερειακής Ανταγωνιστικότητας, η Θεσσαλία κατατάσσεται στην 9η θέση από το τέλος (255) μεταξύ 265 Ευρωπαϊκών Περιφερειών. Στην τελευταία θέση κατατάσσεται η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (268).
Η χαμηλή αυτή αναπτυξιακή κατάσταση της Π.Θ. αντανακλάται άμεσα σε σοβαρά κοινωνικά ζητήματα. Έτσι, ως αποτέλεσμα αυτής της υστέρησης στην ανάπτυξη, είναι η αύξηση της ανεργίας, η οποία επηρέασε έντονα τις οικονομίες των Περιφερειών από το 2010 μέχρι το 2015, όποτε άρχισε η μείωσή της, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, έχοντας φθάσει το 4ο τρίμηνο του 2023 στο 10%. Για την Π.Θ., όμως, σημαντικό στοιχείο είναι ότι το ποσοστό του πληθυσμού που κινδυνεύει με φτώχεια παραμένει υψηλό (19,1%), υψηλότερο του Μ.Ο. της Ελλάδας (17,7%).
Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (αναφορά 3): Σε ό,τι αφορά στην εκπλήρωση των απαιτήσεων για την εξασφάλιση βιωσιμότητας έως το 2030, η Π.Θ. είναι η μόνη μεταξύ όλων των Περιφερειών όλης της χώρας που τις έχει εκπληρώσει όλες σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50%. Η χειρότερη Περιφέρεια στον δείκτη αυτόν είναι η Αττική (επίδοση 36,82%). Οι αμέσως κοντινές στην Π.Θ. είναι οι Περιφέρειες των Ιονίων Νήσων (επίδοση 49,60%) και Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (47,37%). Δυτικής Μακεδονίας (46,72%) και Ηπείρου (46,24%). Παρ’ όλα αυτά, κανένας στόχος δεν έχει επιτευχθεί πλήρως και πέντε από αυτούς (ΣΒΑ4, 8, 9, 10,11) βρίσκονται πολύ μακράν, με κίνδυνο να μην επιτευχθούν, τρεις (ΣΒΑ5, 13, 14) παρουσιάζουν σοβαρές δυσκολίες και μόλις μόνο πέντε (ΣΒΑ 1, 6, 7, 15, 16). Χρειάζεται, επομένως, πολύ μεγάλη προσπάθεια ακόμα για να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί.
Όντας, λοιπόν, μπροστά σε μία νέα αφετηρία για τη Θεσσαλία, μετά τις καταστροφικές πλημμύρες, καλό είναι να κρατήσουμε τα στοιχεία αυτά ως σημεία αναφοράς για να παρακολουθούμε την αναπτυξιακή εξέλιξη της Περιφέρειας Θεσσαλίας με πραγματικά δεδομένα και να διορθώνονται τάσεις απόκλισης από τη θετική αναπτυξιακή πορεία. Τα χαρακτηριστικά εκείνα που εκπέμπουν προειδοποιητικά μηνύματα είναι η μείωση και γήρανση του πληθυσμού, η ανισότητα στην ανάπτυξη και γενικά η έντονη ετερογένεια μεταξύ των Περιφερειών στα θέματα εισοδηματικής ανισότητας. Τα αρνητικά αυτά στοιχεία φαίνεται να είναι πιο έντονα στον αγροτικό πληθυσμό, κάτι που πρέπει να συγκεντρώσει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι το τμήμα αυτό της ελληνικής κοινωνίας δραστηριοποιείται σε έναν τομέα που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος και εκτεθειμένος στην κλιματική αλλαγή.
Αναφορές: 1. ΕΛΣΤΑΤ. 2023. Ελλάς με αριθμούς. Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2023. https://regionalpolicymonitor.org/analyseis/i-anaptyxiaki-eikona-ton-ellinikon-perifereion/. 3. https://sdgs.un.org/goals
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών (e-mail:
christotsadilas@gmail.com).
