1. Την 1η Δεκεμβρίου 2023 ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης κ. Π. Μαρινάκης ανακοίνωσε πως από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) προτείνεται νομοσχέδιο με αντικείμενο (μεταξύ άλλων) την «προστασία του περιβάλλοντος» και την «προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή», μέσω του οποίου «συστήνεται ενιαίος φορέας άσκησης πολιτικής για την προστασία και τη διαχείριση των υδάτων του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας, με την επωνυμία Οργανισμός Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας (Ο.Δ.Υ.Θ.), ο οποίος θα συγκεντρώνει την ευθύνη, την πληροφορία, τον συντονισμό και τις σχετικές αρμοδιότητες διαχείρισης των υδάτων του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας, υπό την εποπτεία των Υπουργείων Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Υποδομών και Μεταφορών και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και με τη συμμετοχή των φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού».
Σύμφωνα με την ίδια κυβερνητική ανακοίνωση «Ενισχύεται η αντιπλημμυρική προστασία και η αποτελεσματική άσκηση πολιτικής για την προστασία και τη διαχείριση των υδάτων στο κρίσιμο αυτό γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας, που επλήγη προσφάτως από τις καταστροφικές πλημμύρες».
Μετά όμως από αυτή την ανακοίνωση δεν δόθηκε στη δημοσιότητα κάποιο σχέδιο νόμου και κατά συνέπεια δεν ακολούθησε μια περίοδος διαβούλευσης σχετικά με την πρωτοβουλία της κυβέρνησης.
Αντίθετα, έγινε γνωστό πως παράλληλα, το ίδιο ακριβώς αντικείμενο (Φορέας Διαχείρισης Υδάτων), είχε ήδη ανατεθεί προς εξέταση και στην Ολλανδική εταιρεία HVA, η οποία πριν δυο εβδομάδες παρουσίασε τις προτάσεις της στην κυβέρνηση και προσωπικά στον πρωθυπουργό, χωρίς όμως να δοθεί στη δημοσιότητα στην Ελληνική γλώσσα το σχετικό κείμενο και χωρίς οι φορείς της περιοχής και οι επιστήμονες να έχουν την δυνατότητα να εκφέρουν άποψη.
Παρόλα αυτά, έστω και χωρίς να γίνουν γνωστά τα δύο επίδικα κείμενα, η κυβέρνηση έθεσε σε «διαβούλευση» το θέμα του ΦΟΡΕΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΩΝ (ΦΔΥ) και μάλιστα με καταληκτική ημερομηνία την 29η Μαρτίου 2024, κάτι που πρακτικά θα μπορούσε να ερμηνευτεί και ως απουσία διάθεσης να ληφθούν υπόψη οι θέσεις των θεσσαλικών οργανώσεων, μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και οργανωμένο διάλογο. Θέλουμε να ελπίζουμε πως πρόκειται απλά για κακό συντονισμό και τίποτε περισσότερο.
Σε κάθε περίπτωση, λόγω της μεγάλης σπουδαιότητας του θέματος και αφού προηγηθεί η δημοσιοποίηση των δυο «παράλληλων» κυβερνητικών προτάσεων, ΖΗΤΟΥΜΕ να προσδιοριστεί ένα διάστημα τριών μηνών ως ο ελάχιστος χρόνος διαβούλευσης και με ημερομηνία λήξης οπωσδήποτε μετά τις ευρωεκλογές.
Αναμένουμε επίσης και από την Περιφέρεια Θεσσαλίας, την Ένωση Δήμων (ΠΕΔ), τις οργανώσεις αγροτών-αρδευτών, τα Επιμελητήρια καθώς και τα κόμματα να στηρίξουν την εύλογη αυτή πρόταση.
Θα υπενθυμίσουμε πάντως πως η Ε.Δ.Υ.ΘΕ. και οι φορείς που στηρίζουν τη δράση της (ΓΕΩΤΕΕ/ΚΕ, Οικονομικό Επιμελητήριο Θεσσαλίας, Γεωπονικοί Σύλλογοι, Συνεταιρισμοί, ΤΟΕΒ κα), εδώ και αρκετό χρονικό διάστημα και σίγουρα ΠΡΙΝ από τις αλλεπάλληλες καταστροφικές πλημμύρες των τελευταίων ετών, είχαν αναδείξει το θέμα αυτό, ενώ στελέχη της παρουσίασαν με ομιλίες στη Βουλή (14 Δεκ. 2022) την τεράστια περιβαλλοντική σημασία και την αδήριτη ανάγκη δημιουργίας ΦΔΥ σε όλη τη χώρα, ενώνοντας τη φωνή μας με πολλές άλλες που είχαν προηγηθεί.[Π1]
2. Στα επόμενα θα παρουσιάσουμε συνοπτικά ένα γενικό περίγραμμα καθώς και τους βασικούς στόχους και τις αρμοδιότητες ενός ΦΔΥ σύμφωνα με τη δική μας αντίληψη.
Θεωρούμε τον ΦΔΥ ως ένα επιτελικό συντονιστικό όργανο που θα ασκεί πολιτική υδάτων στα όρια του κάθε ΥΔ, με κριτήρια δημοσίου συμφέροντος, εφαρμόζοντας τις γενικές κατευθύνσεις του αρμόδιου υπουργείου (ΥΠΕΝ) υπό την εποπτεία της ενταγμένης σε αυτό Γραμματείας Υδάτων.
Βασικό πλαίσιο για τους ΦΔΥ θα πρέπει να αποτελούν οι δυο βασικές Ευρωπαϊκές Οδηγίες που σχετίζονται με τα νερά και συγκεκριμένα: α) η 2000/60/ΕΕ για την ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΩΝ στις Λεκάνες Απορροής Ποταμών-ΛΑΠ και για την επίτευξη καλής οικολογικής κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων και β) η 2007/60/ΕΕ για τη ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ.
Επίσης, «οδηγός» για τους ΦΔΥ θα είναι τα αντίστοιχα ΣΧΕΔΙΑ που εκπονούνται (ΣΔΛΑΠ, ΣΔΚΠ) στο πλαίσιο των δυο αυτών οδηγιών.
Η ευθύνη για τα Σχέδια αυτά που σήμερα εκπονούνται από τη Γραμματεία Υδάτων του ΥΠΕΝ, θα πρέπει να μεταφερθεί στους ΦΔΥ, καθώς μόνο με αυτή την προϋπόθεση τα Σχέδια που θα καταρτιστούν θα πάψουν να έχουν θεωρητική αξία όπως, σε μεγάλο βαθμό, συμβαίνει έως σήμερα.
Οι ΦΔΥ θα ασκούν εποπτεία στη λειτουργία των επί μέρους οργανισμών και επιχειρήσεων που διαχειρίζονται το νερό και επεξεργάζονται τα λύματα (ΔΕΥΑ, ΓΟΕΒ/ΤΟΕΒ, Βιομηχανίες κ.λπ.), καθώς και των χρηστών νερού με ατομικά συστήματα (γεωτρήσεις).
Σε μια τέτοια επιλογή, θεωρείται δεδομένη η διατήρηση της ανεξαρτησίας και του αυτοδιοικητικού χαρακτήρα των ΔΕΥΑ και των ΓΟΕΒ/ΤΟΕΒ, με την προϋπόθεση φυσικά της αυστηροποίησης των κανόνων λειτουργίας και αξιολόγησης, την επιβεβλημένη εξυγίανση και τις ενδεδειγμένες συνενώσεις, όπου βεβαίως αυτό κριθεί αναγκαίο.[Π2]
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΔΙΩΞΗ
Με βάση το γενικό αυτό πλαίσιο, βασική στρατηγική επιδίωξη των ΦΔΥ θα είναι η επίτευξη στόχων, όπως :
-αντιπληµµυρική προστασία σε όλη την έκταση του Υδατικού Διαμερίσματος (ΥΔ), εφαρμογή και τήρηση όσων προβλέπονται στο (εγκεκριμένο από το ΥΠΕΝ) ΣΔΚΠ, προγραμματισμός και εποπτεία υλοποίησης αντίστοιχων έργων και δράσεων,
-εφαρμογή του εγκεκριμένου ΣΔΛΑΠ, ορθολογική διαχείριση των διατιθέµενων υδατικών πόρων, τόσο από ποσοτικής όσο και ποιοτικής πλευράς, µε γνώμονα την αειφορία τους,
- σχεδιασμός ανάπτυξης νέων δραστηριοτήτων στο ΥΔ, μέριμνα για την εξασφάλιση των αναγκαίων οικονομικών πόρων, σε συνεργασία με κεντρική διοίκηση και Περιφέρεια
-παρακολούθηση του προγράμματος εξοικονόμησης νερού και υλοποίησης των προβλεπόμενων έργων (σύγχρονα αρδευτικά δίκτυα κλπ.), προσδιορισμός των υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών του ΥΔ και παρακολούθηση υλοποίησης του προγράμματος των αντίστοιχων έργων (νέοι ταμιευτήρες, αγωγοί μεταφοράς νερού κλπ.) και δράσεων, εποπτεία στην καλή διοίκηση και λειτουργία των έργων
-τήρηση των περιβαλλοντικών όρων λειτουργίας του συνόλου των έργων, αλλά και η μέριμνα για την αναβάθμιση του περιβάλλοντος στην περιοχή του ΥΔ
-παροχή επιστημονικής υποστήριξης στις τοπικές αρχές για τη διαχείριση του υδατικού δυναμικού του ΥΔ, ομοίως για τη διαχείριση των υγρών αποβλήτων
-διαρκής παρακολούθηση της κατάστασης των υδροφορέων στην περιοχή (σύμφωνα με την κωδικοποίηση της σχετικής οδηγίας), συλλογή και καταγραφή στοιχείων καθώς και δημιουργία βάσης δεδομένων για την διαχείριση και την προστασία του υδατικού δυναμικού
-παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης σε όλα τα ζητήματα που συνδέονται με την οργάνωση και λειτουργία των φορέων των χρηστών νερού (ΔΕΥΑ, ΤΟΕΒ).
3. Το 2021 η Ε.Δ.Υ.ΘΕ, με σχετική ΑΝΑΦΟΡΑ που κατέθεσε στη Βουλή και στα κόμματα, ζητούσε (μεταξύ άλλων) «εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου διαχείρισης υδάτων, δημιουργία κρατικού φορέα διαχείρισης σε κάθε υδατικό διαμέρισμα με την συμμετοχή όλων των χρηστών νερού, ενίσχυση των δομών και υπηρεσιών στον τομέα υδάτων».
Θεωρούμε πως η θέση αυτή για τον χαρακτήρα του ΦΔΥ είναι απολύτως συμβατή, αφενός με τον αδιαμφισβήτητο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ και ταυτόχρονα ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ χαρακτήρα του νερού, αφετέρου με τις διακηρυγμένες απόψεις του συνόλου σχεδόν των πολιτικών και αυτοδιοικητικών παραγόντων που εξέφρασαν δημόσια τις θέσεις τους.[Π3]
Και με την ευκαιρία αυτή θα σχολιάσουμε τα όσα αποσπασματικά ανακοινώθηκαν για την προτεινόμενη (από το ΥΠΕΝ) Ανώνυμη Εταιρία (ΑΕ), η οποία θα προκύψει εάν πράγματι η κυβέρνηση προχωρήσει στην υποχρεωτική συνένωση του συνόλου των Οργανισμών άρδευσης της Θεσσαλίας.
Είναι προφανές ότι ο επιτελικός χαρακτήρας που εμείς προτείνουμε για τους ΦΔΥ και το καθήκον τους για εφαρμογή των κανόνων των Ευρωπαϊκών Οδηγιών που έχουν ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία, βρίσκονται σε ευθεία αντίθεση με την υποκατάσταση του ρόλου των ΤΟΕΒ (υπηρεσίες άρδευσης) από τον ΟΔΥΘ ΑΕ.
Κατά την άποψή μας ένα «επιτελείο» ΟΦΕΙΛΕΙ να επικεντρώνεται στον συντονιστικό του ρόλο, στην εφαρμογή της εγκεκριμένης από το ΥΠΕΝ πολιτικής υδάτων και όχι να αποσπάται σε επιμέρους αντικείμενα, όπως π.χ. οι αρδεύσεις, στα οποία άλλωστε οι υφιστάμενοι οργανισμοί έχουν αποκτήσει μεγάλη εμπειρία και εξειδίκευση.
Φυσικά, για την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών οι οργανισμοί αυτοί θα πρέπει να ενισχυθούν με κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό και να υπάρξει ουσιαστική μείωση των παραμέτρων του κόστους, με κύριο στόχο την ηλεκτρική ενέργεια.
Σε κάθε περίπτωση δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται ως πρόσχημα η κακή λειτουργία και τα χρέη κάποιων από τους ΤΟΕΒ για την εντελώς άστοχη μετατροπή των (συνενωμένων) ΤΟΕΒ σε επιτελείο άσκησης πολιτικής υδάτων.
Σε ό,τι αφορά στη διοικητική μορφή και οργάνωση, ο (κοινωνικού χαρακτήρα) ΦΔΥ θα διοικείται από ένα Διοικητικό Συμβούλιο, του οποίου ο Πρόεδρος και τα μέλη θα ορίζονται όπως θα προβλέπεται από τον ιδρυτικό τους νόμο και με συγκεκριμένο αριθμό εκπροσώπων φορέων (ενδεικτικά: εκπρόσωποι Κεντρικής διοίκησης, Περιφέρειας, Δήμων-ΔΕΥΑ, αγροτικών φορέων, συνεταιρισμών, Συνδέσμων Βιομηχανίας, Επιμελητήρια, επιστημονικές οργανώσεις κλπ.).
Ειδικά οι εκπρόσωποι των χρηστών, εναλλακτικά, θα μπορούν να εκλέγονται από ένα ειδικό όργανο (αντιπροσωπεία) που θα αποτελείται με προσδιορισμένη αναλογία από εκπροσώπους των φορέων.[Π4]
Η Ε.Δ.Υ.ΘΕ. θεωρεί ότι ο φορέας διαχείρισης των υδάτων πρέπει να διατηρεί ένα κοινωνό χαρακτήρα καθώς διαχειρίζεται ένα μονοπωλιακό είδος κρίσιμο για τη ζωή των πολιτών.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
Π1: Με την ευκαιρία της παρούσας ανακοίνωσης της ΕΔΥΘΕ θα ήταν χρήσιμο να αναφέρουμε λίγα στοιχεία για την ιστορία του θέματος.
Τον Μάιο του 1982, κατά τη διάρκεια ημερίδας που διοργανώθηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου Λάρισας από τους Δήμους των μεγάλων πόλεων της Θεσσαλίας (Λάρισα, Τρίκαλα, Καρδίτσα), το ΤΕΕ/ΚΔΘ κλπ. (με την ευκαιρία του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος), παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Θεσσαλία από ειδικούς επιστήμονες και πανεπιστημιακούς η πρόταση για τη δημιουργία ΦΔΥ.
Τα συμπεράσματα της ημερίδας αυτής αποτέλεσαν στη συνέχεια βασικό αίτημα των εκπροσώπων της Αυτοδιοίκησης στη Θεσσαλία (Νομάρχες, Δήμαρχοι), των Επιμελητηρίων κλπ.
Οι προτάσεις εκείνης της ημερίδας προστέθηκαν σε αρκετές άλλες επιστημονικές προσπάθειες που αναπτύχθηκαν σε όλη τη χώρα από Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία, Επιμελητήρια, Επιστημονικά Συνέδρια κοκ.
Λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 1987 επί υπουργίας Α. Πεπονή, οι προτάσεις αυτές βρήκαν μερική ανταπόκριση με τη θέσπιση του Ν.1739/87, ενός νομοθετήματος πολύ πιο μπροστά από την εποχή του και αρκετά χρόνια πριν τη σχετική οδηγία της ΕΕ (2000/60) για τα νερά.
Για πρώτη φορά τέθηκαν αρχές για την ορθολογική χρήση των υδάτων και κανόνες επιστημονικής διαχείρισης.
Δυστυχώς όμως, δεδομένου πως η εφαρμογή του νόμου αυτού «χαλούσε» διαμορφωμένες από χρόνια ισορροπίες και προκαλούσε πολιτικό κόστος, ούτε οι ΦΔΥ δημιουργήθηκαν, ούτε τελικά εφαρμόστηκε ο νόμος αυτός.
Από τότε έως και σήμερα η ελληνική πολιτεία και το σύνολο των εντεταλμένων οργάνων της για την ΔΥ, παραδομένοι σε ένα καθεστώς απίστευτης πολυδιάσπασης και επικάλυψης αρμοδιοτήτων, κατέληξαν να παρακολουθούν τα σχετικά θέματα «από απόσταση» και να παρεμβαίνουν αποσπασματικά και περιστασιακά, χωρίς σχέδιο και στόχους, την ίδια ώρα που η κατάσταση στο περιβάλλον και στα υδάτινα οικοσυστήματα, κατά κοινή ομολογία, επιδεινώθηκε δραματικά.
Θα σημειώσουμε πως ο Ν.1739/87 ήταν προσαρμοσμένος στην Ελληνική πραγματικότητα και πρόβλεπε τη συμμετοχή των χρηστών στη διαχείριση των υδάτων.
Οπωσδήποτε θα είχε πραγματικά αξία αυτός ο «ξεχασμένος» νόμος να ληφθεί υπόψη από τους αρμόδιους φορείς (ΥΠΕΝ, Περιφέρεια κλπ.) στην τελική διαμόρφωση του ΦΔΥ, από κοινού με τα αναμενόμενα κυβερνητικά σχέδια και προτάσεις.
Π2: Κρίνουμε πως, μεταξύ άλλων, οι ΤΟΕΒ θα πρέπει να τύχουν επαρκούς τεχνικής και επιστημονικής υποστήριξης ώστε να είναι σε θέση να λειτουργούν και να συντηρούν τα αρδευτικά τους έργα και να διαχειρίζονται με τον βέλτιστο τρόπο τους διαθέσιμους υδατικούς πόρους.
Επιπλέον οι διοικήσεις τους, μέσω αλλαγών στο θεσμικό τους πλαίσιο, θα πρέπει να πλαισιωθούν με εξειδικευμένους τεχνικούς και επιστήμονες, έτσι ώστε σταδιακά οι οργανισμοί αυτοί αφενός να αποκτήσουν την απαραίτητη λειτουργική επάρκεια, αφετέρου να περιοριστεί η εξάρτηση των διοικήσεων από τους αρδευτές-μέλη των ΤΟΕΒ.
Π3: Χαρακτηριστική είναι η σχεδόν ομόφωνη αντίδραση του Δημοτικού Συμβουλίου Λάρισας, συμπεριλαμβανόμενης της παράταξης που σήμερα διοικεί τον Δήμο Λαρισαίων, μετά την κυβερνητική απόφαση για ένταξη των υπηρεσιών ύδρευσης στην εποπτεία της ΡΑΕ (δες ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 12 Μαρτίου 2023).
Στην ανακοίνωση αναφέρεται πως η απόφαση αυτή της κυβέρνησης «αποσκοπεί στη σταδιακή ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης» και πως «αντιβαίνει στο Σύνταγμα κάθε προσπάθεια αλλοίωσης του κοινωνικού και δημόσιου χαρακτήρα διαχείρισης του ύδατος και έρχεται σε αντίθεση με αποφάσεις του ΣτΕ υπέρ της δημόσιας διαχείρισης του νερού».
Ανάλογες αντιδράσεις υπήρξαν και από φορείς και οργανώσεις εργαζομένων, από κόμματα κλπ. μετά την εξαγγελία για δημιουργία του ΟΔΥΘ ΑΕ.
Π4: Η «Βουλή των υδάτων» στο κάθε ΥΔ, στη λογική του γαλλικού μοντέλου ΔΥ.
Για την Ε.Δ.Υ.ΘΕ.
Γέμτος Φάνης, ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας,
Γιαννακός Κώστας, πρόεδρος Γεωπονικού Συλλόγου Λάρισας,
Ντογκούλης Δημήτρης, πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας,
Σοφολόγης Δημήτρης, πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Γεωπόνων
