Χρήση νέων τεχνολογιών για μείωση του κόστους παραγωγής

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Πολλές νέες τεχνολογίες αναπτύσσονται και μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση της παραγωγικότητας και στη μείωση του κόστους παραγωγής. Γενετική βελτίωση φυτών και ζώων, γεωργία συντηρήσεως, συστήματα μεταφοράς και διανομής αρδευτικού νερού είναι κάποιες από αυτές. Εκεί, όμως, που γίνεται μια επανάσταση είναι στην εφαρμογή των τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών που μπορούν να δώσουν σημαντικά βελτιωμένα αποτελέσματα. Θα μπορούσαμε να ομαδοποιήσουμε τις εφαρμογές σε τέσσερις τομείς:

1. Την κατεύθυνση των κινήσεων του μηχανικού εξοπλισμού στο χωράφι που βελτιώνει ουσιαστικά την ακρίβεια των εφαρμογών μέχρι την ανάπτυξη αυτόνομων συστημάτων που θα λειτουργούν χωρίς χειριστές. Η ακρίβεια στις κινήσεις των μηχανημάτων έχει σημαντικές δυνατότητες εξοικονόμησης εισροών. Ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται και με δυνατότητες διακοπής λειτουργίας μέρους των μηχανημάτων σε σημεία του χωραφιού που έχουν ήδη περάσει. Για παράδειγμα, δεν έχουμε διπλά περάσματα των σπαρτικών, λιπασματοδιανομέων, ψεκαστικών από σημεία του χωραφιού ή/και διακοπή ροής σπόρου, λιπασμάτων και ψεκαστικού υγρού σε σημεία που έχουν ήδη καλυφθεί με αντίστοιχη εξοικονόμηση πόρων. Η μείωση των επικαλύψεων εξοικονομεί και καύσιμα που είναι ιδιαίτερα σημαντικά στο κόστος παραγωγής και στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Τα αυτόνομα συστήματα έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται και η χρήση τους επεκτείνεται. Η χρήση συστημάτων αυτόματης οδήγησης σε συνδυασμό με αυτόματη διακοπή λειτουργίας του μηχανήματος, όπου έχει ήδη γίνει εφαρμογή εξοικονομούν 4-7% του σπόρου κατά τη σπορά, 10-15% των φυτοφαρμάκων κατά τους ψεκασμούς, 5-10% κατά την εφαρμογή αζωτούχων και λοιπών λιπασμάτων.
2. Την ανάπτυξη αισθητήρων που να καταγράφουν την κατάσταση των χωραφιών και να κατευθύνουν τους αγρότες στη λήψη αποφάσεων για τις καλλιέργειές τους. Οι αισθητήρες υπόγειοι, επίγειοι, υπέργειοι και σε δορυφόρους μπορούν να δώσουν εικόνα του χωραφιού και σημεία που χρειάζονται επεμβάσεις. Μια από τις πρώτες εφαρμογές είναι η μέτρηση της ανάκλασης του ηλιακού φωτός από τα φυτά. Δημιουργούμε δείκτες βλάστησης που μας βοηθούν να καταλάβουμε διαφορές σε σημεία του χωραφιού. Ουσιαστικά εκτιμούμε το χρώμα των φυτών που σχετίζεται με την κατάσταση της φυτείας π.χ. της επάρκειας του αζώτου. Σε δενδρώδεις καλλιέργειες η μέτρηση της κόμης των δέντρων μπορεί να είναι η βάση διαφοροποίησης της εφαρμογής λιπασμάτων ή φυτοφαρμάκων. Νεότεροι αισθητήρες μπορούν να κάνουν έγκαιρη διάγνωση ασθενειών των φυτών ή προσβολών. Μπορούν να ξεχωρίζουν τα χρήσιμα φυτά από τα ζιζάνια και να μπορούν να τα καταπολεμούν. Οι εφαρμογές πληθαίνουν και αναπτύσσονται συνεχώς. Άλλοι αισθητήρες μετρούν την υγρασία του εδάφους και να μας καθοδηγούν να ποτίζουμε όταν και όσο πρέπει, επιτυγχάνοντας εξοικονόμηση νερού και ενέργειας. Αισθητήρες χαρτογράφησης της παραγωγής στις μηχανές συγκομιδής είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι, καθώς έχουμε εικόνα του χωραφιού μας με πραγματικά στοιχεία και μπορούμε να αξιολογούμε τις πρακτικές που εφαρμόσαμε την προηγούμενη χρονιά και να τις συνδέσουμε με τις καιρικές συνθήκες.
3. Την ανάπτυξη συστημάτων διαφοροποιημένων εφαρμογών των εισροών, στηριζόμενα στις μετρήσεις των αισθητήρων, που ταιριάζουν με τις ανάγκες των καλλιεργειών και από τη μια πλευρά να εξοικονομούν πόρους και εισροές και από την άλλη να μεγιστοποιούν τις αποδόσεις. Με βάση αισθητήρες μέτρησης του χρώματος των φυτών μπορούμε να κάνουμε διαφοροποιημένη λίπανση των φυτών μας. Κάποια συστήματα χρησιμοποιούν αισθητήρες σε εναέρια μέσα, δημιουργούν χάρτες εφαρμογής και εφαρμόζουν τις σωστές ποσότητες λιπάσματος ή φυτοφαρμάκων, όπως π.χ. ρυθμιστών ανάπτυξης σύμφωνα με την εικόνα των φυτών. Άλλα συστήματα έχουν τους αισθητήρες πάνω στα τρακτέρ ή στα μηχανήματα και αυτόματα αυξάνουν ή μειώνουν τη δόση του λιπάσματος ή του ψεκαστικού υγρού. Εφαρμογές εντοπίζουν τα ζιζάνια, τα ξεχωρίζουν από τα φυτά μας και μπορούν να τα καταστρέψουν είτε με εντοπισμένο ψεκασμό είτε με καταστροφή μηχανική είτε με laser. Οι διαφοροποιημένοι ψεκασμοί μπορούν να μειώσουν σημαντικά τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούμε μειώνοντας τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η εξοικονόμηση λιπασμάτων από διαφοροποιημένη εφαρμογή με βάση τους δείκτες βλάστησης φτάνει μέχρι το 25%. Η μείωση ζιζανιοκτόνων με εντοπισμό των ζιζανίων και ατομικό ψεκασμό τους εξοικονομεί μέχρι 90% του φαρμάκου. Η εφαρμογή αισθητήρων υγρασίας μειώνει ουσιαστικά τη χρήση νερού, έναν φυσικό πόρο που δεν υπάρχει σε αφθονία. Καθώς σήμερα η άρδευση είναι εμπειρική, εκτιμάται ότι μια μείωση νερού και ενέργειας του 15% και πάνω είναι δυνατή.
4. Μια άλλη δυνατότητα δίνεται στους αγρότες από τα λογισμικά που τους βοηθούν στη λήψη αποφάσεων. Τα συστήματα αυτά είναι συνδεδεμένα με μετεωρολογικούς σταθμούς για να έχουν στοιχεία καιρού. Ο παραγωγός τροφοδοτεί το σύστημα με στοιχεία για το χωράφι του (τύπος εδάφους, ανάλυση εδάφους προηγούμενη καλλιέργεια), ποικιλία που σπέρνει, χρόνο σποράς. Το πρόγραμμα αναλύει την ανάπτυξη της φυτείας και συμβουλεύει τον αγρότη για την ποσότητα σπόρου για τη σπορά, χρόνο και ποσότητα λίπανσης, χρόνο άρδευσης, ψεκασμούς κ.λπ. Υπάρχουν πολλά πετυχημένα προγράμματα. Εμπειρία μου με το λογισμικό granoduro.net για το σκληρό σιτάρι μού έδειξε ότι οι συμβουλές που έδινε στους αγρότες ήταν πολύ σωστές. Στο τέλος υπολόγιζε και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον με ανάλυση κύκλου ζωής, σημαντικό στοιχείο για τις εταιρείες παραγωγής ζυμαρικών.
Η ωφέλεια που έχουμε από τη χρήση των νέων τεχνολογιών είναι αναμφισβήτητή. Γι’ αυτό πολλές εφαρμογές έχουν επικρατήσει σε χώρες όπως οι ΗΠΑ. Έρευνα έδειξε ότι το 90% των αγροτών έχει υιοθετήσει συστήματα καθοδήγησης των μηχανημάτων και 50% συστήματα διαφοροποιημένης λίπανσης. Βεβαίως, κάθε νέο σύστημα έχει ένα κόστος αγοράς, αλλά και εκμάθησης της ορθής λειτουργίας του. Για παράδειγμα, ένας λιπασματοδιανομέας για διαφοροποιημένη λίπανση με αισθητήρα στο τρακτέρ της AUGMENTA που τοποθετείται πάνω σε υπάρχοντα λιπασματοδιανομέα ή ψεκαστικό κόστιζε 10.000 ευρώ, ενώ ο αντίστοιχος με χάρτες εφαρμογής από δορυφόρους 25.000 ευρώ. Αν το μηχάνημα πρέπει να αποσβεστεί σε 8 χρόνια και με επιτόκιο 5%, τότε το πρώτο μηχάνημα έχει ετήσια απόσβεση 1.500 ευρώ με επιπλέον το κόστος του λιπασματοδιανομέα και το δεύτερο 2.750 ευρώ. Κόστος που μπορεί να αποσβεστεί εύκολα από τη μείωση του λιπάσματος σε ένα αγρόκτημα 1.000 στρ., αλλά δύσκολα σε ένα 100 στρ. Για τα μικρά ελληνικά αγροκτήματα τίθεται θέμα ομαδικής χρήσης ή εφαρμογής από επαγγελματίες με μηχανήματα για να υπάρξει ουσιαστική ωφέλεια από τη χρήση αυτής της τεχνολογίας.
Για τους αισθητήρες υγρασίας και συστήματα καθορισμού του χρόνου έναρξης και διακοπής της άρδευσης το κόστος είναι σε ύψος 1.000 ευρώ. Για ένα αγροτεμάχιο 50 στρεμμάτων και απόσβεση σε 5 χρόνια το κόστος καλύπτεται εύκολα για περιοχές με άρδευση από γεωτρήσεις με κόστος 60-100 ευρώ/στρ. Ακόμη και με εξοικονόμηση 10% το κόστος υπερκαλύπτεται με σημαντική ωφέλεια για τον παραγωγό και το περιβάλλον. Τα λογισμικά για υποβοήθηση αποφάσεων διατίθενται με ένα κόστος της τάξεως το 0,5 -1 ευρώ/στρ., που επίσης εύκολα αποσβένεται από σημαντικές μειώσεις στις εισροές σπόρου, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων κ.λπ.
Οι νέες τεχνολογίες και ιδιαίτερα οι τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη μείωση του κόστους παραγωγής της Ελληνικής Γεωργίας και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητάς της. Προφανώς πρέπει να προωθήσουμε τη χρήση τους για να μη βρεθούμε στο περιθώριο. Πώς; Το κρίσιμο ερώτημα.