Εισόδημα αγροτών: Από τι εξαρτάται και πώς μπορεί να βελτιωθεί;

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Σε πολλές περιπτώσεις οι αγρότες διαμαρτύρονται τόσο για τις τιμές των προϊόντων τους όσο και για το κόστος παραγωγής, ζητώντας ουσιαστικά βελτίωση των εισοδημάτων τους. Αναμφίβολα προβάλλουν το πρόβλημα της επιβίωσής τους και της αποφυγής ερημοποίησης περιοχών της χώρας.

Η προβολή των αιτημάτων γίνεται με διάφορους τρόπους, με αποκορύφωμα τις διαδηλώσεις και τα μπλόκα στους δρόμους.
Ένα ακραίο μέτρο που προβάλλει σε όλη την κοινωνία τα προβλήματα, αλλά και τους φέρνει σε αντίθεση με το κοινωνικό σύνολο που υφίσταται τις επιπτώσεις της διακοπής της κυκλοφορίας δρόμων. Αυτό που δεν γίνεται, είναι μια σοβαρή συζήτηση για τα προβλήματα και τις δυνατές λύσεις. Μια συζήτηση που θα επεκταθεί τόσο στο πολιτικό σύστημα της χώρας για να αποφασίσει κοινούς στόχους εθνικής γεωργικής πολιτικής που θα ακολουθηθούν για πολλά χρόνια για να πετύχουν, αλλά και στους ίδιους τους αγρότες και τα μέτρα που πρέπει να λάβουν για να ξεπεράσουν τα προβλήματα.
Κατ’ αρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι το εισόδημα του παραγωγού είναι η διαφορά των εισπράξεων από την πώληση των προϊόντων μείον το κόστος παραγωγής. Οι εισπράξεις είναι η παραγόμενη ποσότητα επί την τιμή του προϊόντος. Σε μια ελεύθερη οικονομία σαν την ελληνική, η τιμή καθορίζεται από την παγκόσμια προσφορά και ζήτηση. Η λογική των εγγυημένων τιμών που ίσχυε πριν από 40 χρόνια δεν υπάρχει πια.
Τι μπορεί να επηρεάσει την τιμή εκτός από την προσφορά και τη ζήτηση; Η ποιότητα του προϊόντος. Αν παράγουμε σκληρό σιτάρι με υψηλή πρωτεΐνη, καλό χρώμα και υψηλό ειδικό βάρος, τότε εμπορευόμαστε και εξάγουμε προϊόν υψηλής ποιότητας και αξίας. Έχουμε αυτήν την ποιότητα; Όχι. Μπορούμε να την πετύχουμε; Ναι, με κατάλληλες ποικιλίες και καλλιεργητικές πρακτικές. Κάτι ανάλογο ισχύει για το βαμβάκι όπου ανακατεύουμε ποικιλίες με διαφορετικά χαρακτηριστικά που δίνουν εκκοκκισμένο βαμβάκι χαμηλότερης ποιότητας. Ένα νέο στοιχείο που προκύπτει από την πολιτική της Ε.Ε. από το αγρόκτημα στο πιάτο του καταναλωτή είναι η χρήση μεθόδων βιώσιμης παραγωγής για την παραγωγή προϊόντων που θα επιτρέπει την πώλησή τους σε υψηλότερες τιμές. Ήδη συζητούνται συστήματα σήμανσης των προϊόντων και προώθηση των πωλήσεων μέσω ενημέρωσης των καταναλωτών. Μια συντονισμένη προσπάθεια παραγωγών και μεταποιητών θα μπορούσε να το επιτύχει αυξάνοντας τις τιμές πώλησης των προϊόντων. Δεύτερο στοιχείο είναι ποιο μέρος της τιμής λιανικής πώλησης καταλήγει στον παραγωγό και ποιο στους ενδιάμεσους. Εδώ υπάρχει ένας τεράστιος χώρος βελτίωσης εάν οι αγρότες οργανωθούν σε συνεταιρισμούς ή ομάδες παραγωγών, ώστε να αυξήσουν τη διαπραγματευτική τους δύναμη σχετικά με τους μεσάζοντες, επιτυγχάνοντας να καρπωθούν μεγαλύτερο μέρος της λιανικής τιμής. Όλα αυτά τα στοιχεία πρέπει να τα συζητήσουμε και να βρούμε λύσεις και πολιτικές για να τα προωθήσουμε για να αυξήσουμε τα εισοδήματα των αγροτών. Οι αγρότες έχουν κύριο ρόλο και πρέπει να συζητήσουν τι πρέπει να αλλάξει για να βελτιωθούν οι συνθήκες εμπορίας των προϊόντων τους και η Πολιτεία να βοηθήσει στην υλοποίηση των αλλαγών. Δυστυχώς, δεν φαίνεται να υπάρχει άλλη λύση και η άρνηση των αγροτών να συνεργαστούν (ένα χαρακτηριστικό όλων μας) δεν βοηθά στη βελτίωση της κατάστασης.
Δεύτερη δυνατότητα είναι η αύξηση της παραγωγικότητας. Η γενετική βελτίωση των φυτών και των ζώων μας δίνει αυξημένες παραγωγές που αυξάνουν τις εισπράξεις των παραγωγών. Αλλά και κατάλληλες καλλιεργητικές πρακτικές μπορούν να αυξήσουν τις αποδόσεις και τα εισοδήματα. Η χώρα μας έχει μείνει πίσω στην αξιοποίηση αυτής της δυνατότητας. Σχεδόν όλες οι ποικιλίες που καλλιεργούμε είναι πλέον εισαγόμενες. Δεν έχουμε ούτε κάποιον οργανισμό ή ερευνητικό ίδρυμα να δοκιμάζει τις νέες ποικιλίες και να ενημερώνει για τις δυνατότητές τους τους αγρότες. Παλαιότερα είχαμε ερευνητικά ιδρύματα που δημιουργούσαν ποικιλίες προσαρμοσμένες στις συνθήκες μας. Πλέον έχουν μείνει ελάχιστα τέτοια, όπως το Ι.Κ.Φ. στην περιοχή μας. Δεν ξέρω τι ποσοστό των καλλιεργούμενων ποικιλιών καλύπτουν οι ελληνικές ποικιλίες, αλλά σίγουρα πολύ μικρό. Ιδιαίτερα στις δενδρώδεις καλλιέργειες που οι δοκιμές είναι μακροχρόνιες και κοστίζουν η έλλειψη στοιχειώδους βοήθειας στους αγρότες είναι τεράστια. Τώρα με τις ζημιές σε δέντρα από τις πλημμύρες οι αγρότες που θα εγκαταστήσουν νέες φυτείες, αλλά και όσοι αποφασίσουν να καλλιεργήσουν δέντρα δεν έχουν καμία βοήθεια για το τι είδη ή ποικιλίες θα πρέπει να προτιμήσουν, από πού θα προμηθευτούν τα δέντρα τους, πώς θα ελεγχθεί η ποιότητα των δενδρυλλίων κ.λπ. Πλήρης απουσία συμβουλευτικών υπηρεσιών από την πλευρά της Πολιτείας.
Το δεύτερο σκέλος της εξίσωσης είναι το κόστος παραγωγής. Εδώ έχουμε ένα τεράστιο πρόβλημα. Οι αγρότες μας κατά κανόνα διαχειρίζονται τα χωράφια τους εμπειρικά. Δηλαδή είτε με τη λογική έτσι τα κάναμε πάντα ή όπως τα βρήκαμε θα τα αφήσουμε, είτε όπως τα κάνει ο γείτονας. Οργώνουμε γιατί έτσι κάναμε για 3.000 χρόνια. Ρίχνουμε λιπάσματα γιατί έτσι συνηθίσαμε. Θα ήταν ενδιαφέρουσα μια έρευνα να βρούμε πόσοι αγρότες εφαρμόζουν φωσφορικά και καλιούχα λιπάσματα μετά από αναλύσεις εδάφους. Το ίδιο ισχύει για τα αζωτούχα λιπάσματα, αλλά και για πολλούς ψεκασμούς. Παρόμοιο πρόβλημα με την εφαρμογή του αρδευτικού νερού που κανείς δεν γνωρίζει αν εφαρμόζει περισσότερο από ό,τι χρειάζεται, αυξάνοντας το κόστος άρδευσης, αλλά και την έκπλυση ευδιάλυτων θρεπτικών στοιχείων. Και εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα αδυναμίας συνεργασίας. Τόσο από την πλευρά της προμήθειας των εισροών που θα μπορούσαν να είναι φθηνότερα από μαζικές αγορές, αλλά κυρίως τεράστιο πρόβλημα από το κόστος αποσβέσεων του εξοπλισμού που επιβαρύνει υπερβολικά το κόστος παραγωγής των μικρών αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Στο σκέλος αυτό υπάρχει μια τεράστια δυνατότητα εξοικονόμησης πόρων με ορθές καλλιεργητικές πρακτικές και χρήση νέων τεχνολογικών που συνεχώς εμφανίζονται στην αγορά. Όλα αυτά πρέπει να τα προωθήσουμε για να επιτύχουμε μείωση του κόστους παραγωγής, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα τόσο μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον, αλλά και επιτυγχάνοντας τους στόχους βιώσιμης παραγωγής υγιεινών προϊόντων για τους καταναλωτές. Θα προσπαθήσω σε επόμενα σημειώματα να δώσω μια εικόνα των δυνατοτήτων που έχουμε, αλλά και το κενό που υπάρχει στην καθοδήγηση των αγροτών στην επιτυχία τους.