Είμαστε πολύ πλούσιοι ή απλώς ανίκανοι;

(Σκέψεις μετά από μια επίσκεψη στο φράγμα και το ΥΗ εργοστάσιο της Μεσοχώρας)

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ το φράγμα της Μεσοχώρας στον Αχελώο. Οφείλω να ομολογήσω ότι μου προκάλεσε σοκ το θέαμα που αντίκρισα.

Ένα φράγμα τελειωμένο με τη ροή του ποταμού να πραγματοποιείται (προσωρινά υποτίθεται) μέσα από έναν αγωγό παράκαμψης του φράγματος. Δύο μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού σε ένα κτίριο 32 μέτρων ύψους βυθισμένο στο έδαφος, συντηρημένες και έτοιμες να λειτουργήσουν. Αυτά υπάρχουν εκεί από το 2001 έτοιμα για χρήση και αξιοποίηση και μένουν αδρανή από έλλειψη βούλησης του πολιτικού συστήματος της χώρας σε συνεργασία με το Συμβούλιο Επικρατείας που, εκτός του ότι καθυστερεί την έκδοση των σχετικών αποφάσεων, με μεγάλη ευκολία ακυρώνει αποφάσεις των υπουργείων χωρίς να σκέπτεται τις τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Τα έργα μέχρι σήμερα έχουν κοστίσει περίπου 600.000. 000 € σε σημερινές τιμές. Πληρώθηκαν από τη ΔΕΗ που τότε ήταν κρατική επομένως από τους Έλληνες φορολογούμενους.
Ας δούμε συνοπτικά την ιστορία του έργου. Ξεκίνησε το 1986 ως μέρος του έργου της μεγάλης εκτροπής του Θεσσαλικού Αχελώου στη Θεσσαλία. Εκτιμώμενη παροχή 1,2 δις κ.μ. νερού τον χρόνο που θα έκανε σχεδόν όλη τη Θεσσαλία αρδευόμενη. Το φράγμα έχει χωρητικότητα 250 εκ. κ.μ. νερού και συνδέεται σε δύο μονάδες παραγωγής ΥΗ ενέργειας των 80 ΜΒ η κάθε μια με εκτιμώμενη παραγωγή 350 GWh ηλεκτρισμού κάθε χρόνο αξίας κοντά στα 30.000.000 € με κανονικές τιμές ηλεκτρικού ρεύματος. Το αρχικό σχέδιο της εκτροπής άλλαξε ήδη δύο φορές. Αρχικά η ποσότητα που θα μεταφέρονταν στη Θεσσαλία μειώθηκε στα 600 εκ. κ.μ. όσο είχε δείξει σχετική μελέτη ότι δεν θα προκαλούσε προβλήματα στις εκβολές του Αχελώου στο Ιόνιο. Αργότερα μειώθηκε ακόμα περισσότερο στο επίπεδο των 250 εκ. κ.μ. νερού όσο χρειάζεται σύμφωνα με τα Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων (του 2014 και της αναθεώρησης του 2023) για να διατηρηθούν τα σήμερα αρδευόμενα 2.500.000 στρέμματα στη Θεσσαλία. Ενώ με τον αρχικό σχεδιασμό η μεταφορά του νερού συνδέονταν με τη Μεσοχώρα στους επομένους σχεδιασμούς (από το 1995) το έργο διαχωρίστηκε από το Φράγμα της Συκιάς. Έτσι το Φράγμα της Μεσοχωρας παρέμεινε αμιγώς ΥΗ έργο, ενώ η μεταφορά του νερού θα γίνονταν αποκλειστικά από το Φράγμα της Συκιάς και τη σήραγγα εκτροπής που κατασκευάστηκε με έξοδο στη Δρακότρυπα προς το Μουζάκι.
Το Φράγμα της Μεσοχώρας ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1986 και κατάφερε να είναι έτοιμο το 2001. Από τότε αρχίζουν τα προβλήματα. Κυρίως οι παλινωδίες του ΣτΕ. Άλλοτε οι δικαστές ζητούσαν σύνδεση με το έργο της Συκιάς δηλαδή το έργο που θα υλοποίει τη μεταφορά των νερών στη Θεσσαλία, άλλοτε έβρισκαν κάποια πατήματα όπως το χωροταξικό σχέδιο και τα σχέδια διαχείρισης υδάτων. Κάθε απόφαση χρειάζονταν χρόνια για να μπορέσει να βγει και να καθαρογραφεί. Και το έργο παρέμεινε ανενεργό. Μέσα στο παιχνίδι και οι θιγόμενοι κάτοικοι ή ιδιοκτήτες κατοικιών στη Μεσοχώρα και τα χωριά που επηρεάζονται αλλά και οικολογικές οργανώσεις όπως η ορνιθολογική εταιρεία κλπ. Κάπως έτσι φτάσαμε μέχρι το 2017. Ο τότε Υπουργός, παρά τη μέχρι τότε αντίθεσή του, αναγκάστηκε να υπογράψει τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων για να προχωρήσει το έργο. Κάπου σταμάτησε και πάλι σε κάτι τυπικό που διόρθωσε η κυβέρνηση μετά το 2019 και φαίνεται ότι η ΔΕΗ περιμένει την τελευταία απόφαση του ΣτΕ ελπίζοντας στην απόρριψη των προσφυγών ώστε στη συνέχεια να προχωρήσει η καταβολή των τελευταίων αποζημιώσεων και το έργο να λειτουργήσει μετά από 2-3 χρόνια. Σημειώστε ότι η πλήρωση του ταμιευτήρα θα χρειαστεί δύο χρόνια για να αρχίσει η λειτουργία των γεννητριών. Η επιτυχία μας να κάνουμε ένα τέτοιο μεσαίου μεγέθους έργο σε 40 χρόνια είναι αξιοσημείωτη. Πώς να πάμε μπροστά και να ανταγωνιστούμε του γείτονες Τούρκους που τελείωσαν ένα φράγμα μέσα σε 12 μήνες; Αν διερωτάστε πως τα καταφέρνουν να φτιάχνουν drones, πυραύλους, πλοία και αεροπλάνα η εύλογη απάντηση είναι η βούληση του πολιτικού συστήματος να προχωρήσει τα έργα με στόχους και έξω από το πελατειακό μας σύστημα και τις εκδηλώσεις των «οικολόγων».
Το Φράγμα της Μεσοχώρας είναι ένα τμήμα του προβληματισμού μου. Γιατί εκτός από αυτό υπάρχει και το Φράγμα της Συκιάς (εκτιμώμενη χωρητικότητα 500 εκ. κ.μ. νερού) με τη Σήραγγα μεταφοράς του νερού, έργα για τα οποία ξοδέψαμε συνολικά άλλα σχεδόν 500.000.000 € (σημερινές αξίες) από χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων και παραμένει κουφάρι τα τελευταία 15 χρόνια. Αν πάμε προς την Ελασσόνα θα βρούμε το Φράγμα του Αγιονερίου (με χωρητικότητα 20 εκ. κ.μ.) που κόστισε και αυτό πάνω από 20.000. 000 € αλλά και το φράγμα στο Ληθαίο με χωρητικότητα 3.000.000 κ.μ. που ακόμα δεν τελείωσε μετά από 20 χρόνια. Θα μπορούσα να προσθέσω και αστικά ακίνητα όπως ο κτίριο του τελωνείου στο Μορφοχώρι που μένει εκεί εγκαταλειμμένο εδώ και χρόνια, ενώ πολλές δημόσιες υπηρεσίες ενοικιάζουν γραφεία, φοιτητές ψάχνουν να βρουν σπίτια για να μείνουν και για τους παράτυπους μετανάστες δημιουργούμε νέες εγκαταστάσεις στο Κουτσόχερο. Είναι τραγικό μια χώρα που χρεοκόπησε το 2009-10 και σήμερα χρωστά σχεδόν δύο ετήσια ΑΕΠ, να σπαταλά τόσα χρήματα σε έργα που μένουν ημιτελή ή δεν λειτουργούν για να αποσβεστούν και να επιστρέψουν τα χρήματα που επενδύθηκαν. Και όλα αυτά χάρη στις αντιδράσεις των «οικολόγων» αλλά και μιας μειοψηφίας από τους ιδιοκτήτες σπιτιών από τη Μεσοχώρα (που τους καταλαβαίνω απόλυτα). Αλλά πιστεύω ότι μπορεί να βρεθεί μια λύση, όπως η πλειοψηφία των Μεσοχωριτών επιδιώκει, με αποζημιώσεις που θα τους επιτρέψουν σε όσους επιθυμούν να κάνουν καινούργια σπίτια γύρω από τη λίμνη που θα δημιουργηθεί. Πάντως το μίσος των «οικολόγων» για τα έργα είναι εντυπωσιακό. Τα σπασμένα τζάμια από τους οικίσκους της ΔΕΗ κοντά στο φράγμα και τα συνθήματα μίσους εντυπωσιακά. Ένα ερώτημα που πρέπει κάποιος αρμόδιος να διερευνήσει είναι: υπάρχουν ευθύνες για όλες αυτές τις καθυστερήσεις; Ποιος πρέπει να τα διευθετήσει; Ποιος πρέπει να καταλογίσει ευθύνες για τις καθυστερήσεις και τη απώλεια πόρων των Ελλήνων φορολογούμενων; Ως ΕΔΥΘΕ ζητήσαμε από το πολιτικό σύστημα της χώρας να συζητήσει τα θέματα στη Βουλή και να αποφασιστεί αν τα φράγματα πρέπει να ολοκληρωθούν άμεσα ή να γκρεμιστούν. Να αναλάβει ό κάθε πολιτικός την ευθύνη είτε της περάτωσης και λειτουργίας των έργων είτε του γκρεμίσματός τους. Να μας αναλύσουν το κόστος και τις ωφέλειες για να τις γνωρίζει ο Ελληνικός λαός και κυρίως οι Θεσσαλοί μιας και τα έργα αυτά είναι στην περιφέρειά μας. Οι υπεκφυγές που αφήνουν τα έργα να καταρρέουν είναι απολύτως απαράδεκτες. Εμείς οι Θεσσαλοί πρέπει να διεκδικήσουμε αυτή τη συζήτηση και την αποκάλυψη των ευθυνών όπου υπάρχουν.
ΥΓ: Πολύ ωραίες φωτογραφίες των έργων
από τον Κώστα Γκούμα στις διευθύνσεις:
https://www.ypethe.gr/sites/default/files/basicpagefiles/1992_2012_foto_ergoy_mesohoras.pdf
https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/1993_-_2014_foto_yis_glystras_mesohoras_0.pdf