Εικόνα από μια επίσκεψη σε αγροτική περιοχή του νομού μας

Χωρίς προηγούμενη κατεργασία του εδάφους (ακατεργασία) πλάτους εργασίας 6 μέτρων

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Στις αρχές Δεκεμβρίου είχα τη χαρά να δω από κοντά τη λειτουργία της σπαρτικής μηχανής για ακατεργασία πλάτους 6 μέτρων που σας περιέγραψα στο προηγούμενο άρθρο μου.

Η μηχανή δούλευε σε ένα χωράφι που την προηγούμενη χρονιά ήταν σπαρμένο με ελαιοκράμβη κοντά στην Αγία Τριάδα, στην περιοχή Φαρσάλων. Τα στελέχη της ελαιοκράμβης είχαν μείνει στην επιφάνεια του χωραφιού, προστατεύοντάς το από τα χτυπήματα των σταγόνων της βροχής. Ένα σημαντικό στοιχείο προστασίας των εδαφών από τη διάβρωση. Αλλά δεν αποτελούσαν πρόβλημα για τη σπαρτική που με το βάρος της επέτρεπε τους δίσκους να τα τεμαχίζουν, να ανοίγουν ένα αυλάκι για να τοποθετούν τον σπόρο σε καθαρό έδαφος.
Η περιοχή (ουσιαστικά από τη Λάρισα μέχρι τα Φάρσαλα) είναι λοφώδης με χωράφια επικλινή. Τα χωράφια καλλιεργημένα κατά τις κλίσεις με χειμερινές καλλιέργειες, καθώς δεν φαίνεται να υπάρχει αρδευτικό νερό. Η εικόνα μετά τις καταστροφικές πλημμύρες των «Daniel» και «Elias» που είχαν αφήσει το αποτύπωμά τους τόσο στα χωράφια όσο και στις εγκαταστάσεις των φωτοβολταϊκών πάρκων που ήταν σπαρμένα παντού. Η εικόνα από μακριά δείχνει τα ίχνη της διάβρωσης. Σε πολλά σημεία υπάρχουν τμήματα λευκά που δείχνουν τη μάργα που έχει μείνει μετά από τη διάβρωση του επιφανειακού εδάφους. Όλα τα χωράφια κοντά στον δρόμο φαίνονται σπαρμένα με πέτρες (φαίνονται στις φωτογραφίες).
Είναι εντυπωσιακό πόσα πολλά καλλιεργούμενα χωράφια έχουν μετατραπεί σε ΦΒ πάρκα. Έχω την αίσθηση ότι 10% των εκτάσεων σε ορισμένα σημεία είναι καλυμμένες από ΦΒ. Θα μου πείτε ίσως ότι οι επικλινείς εκτάσεις της περιοχής δεν αποτελούν γόνιμα χωράφια. Ότι είναι προτιμότερο να εγκαθιστούμε τα ΦΒ σε επικλινείς εκτάσεις, ήδη σε κάποιον βαθμό διαβρωμένες, παρά στα γόνιμα χωράφια του κάμπου, όπως γίνεται σήμερα. Θα σας απαντήσω ότι αυτά τα χωράφια καλλιεργούνταν κανονικά κάθε χρόνο και παρήγαγαν σιτάρι, κριθάρι ή ελαιοκράμβη που καλύπτουν επισιτιστικές ανάγκες των κατοίκων του πλανήτη. Απ’ ό,τι είδα η εγκατάσταση των ΦΒ συνεχίζεται. Κάποιες πλαγιές ισοπεδώνονταν μάλλον για να τοποθετηθούν ΦΒ. Καθώς προφανώς οι τιμές των ενοικίων ή της τιμής αγοράς των χωραφιών για φωτοβολταϊκά είναι μεγαλύτερη από τις αντίστοιχες τιμές για ξηρικές αγροτικές καλλιέργειες, πολλοί, κυρίως μη αγρότες, τα προτιμούν. Το ερώτημα είναι η αντίδραση και οι κανόνες της Πολιτείας. Το κοινό συμφέρον και η επισιτιστική ασφάλεια πρέπει να τοποθετηθούν πάνω από τα συμφέροντα κάποιων ιδιοκτητών και εταιρειών. Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν αρκετές δυνατότητες να εγκατασταθούν τα ΦΒ πάρκα σε άγονες εκτάσεις, όπως λόφοι και βουνά ήδη διαβρωμένα που δεν καλλιεργούνται. Το ίδιο ισχύει και για πολλούς λειμώνες, όπου θα μπορούσαν τα ΦΒ να είναι υπερυψωμένα για να βόσκουν τα ζώα από κάτω με μικρή μείωση της παραγωγικότητας. Έχω γράψει, επίσης, για τις δυνατότητες να τοποθετηθούν σε ταμιευτήρες ή κανάλια μεταφοράς νερού άρδευσης. Φυσικά αυτό δεν βολεύει τους επενδυτές που θα έχουν μεγαλύτερο κόστος εγκατάστασης και ίσως κόστος δημιουργίας δικτύου μεταφοράς του παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος. Το ίδιο ισχύει και για τους «οικολόγους του όχι σε όλα» που αντιδρούν για τα ΦΒ πάρκα σε άγονες εκτάσεις και δεν έχουν πει τίποτα για την καταστροφή καλλιεργούμενης γης. Επιπλέον, πρέπει να προσθέσουμε ότι οι καλλιεργούμενες εκτάσεις μειώνουν τη θερμοκρασία της περιοχής, καθώς η διαπνοή των φυτών κατεβάζει τη θερμοκρασία. Όλοι έχουμε νιώσει τη διαφορά το καλοκαίρι της θερμοκρασίας κάτω από ένα δέντρο από το να κάθεσαι κάτω από μια τέντα. Η αύξηση των ΦΒ και η μείωση ιδιαίτερα των αρδευόμενων εκτάσεων θα επιτείνει τους θερινούς καύσωνες, που σύμφωνα με τις προβλέψεις των ειδικών θα αυξηθούν με την κλιματική κρίση. Το δεύτερο στοιχείο που μου έκανε εντύπωση είναι ότι σε πολλά σημεία υπάρχει ακόμη νερό κρατημένο στην επιφάνεια των χωραφιών. Φαίνεται ότι τα εδάφη έχουν κορεστεί από νερό από τις πλημμύρες που δεν έχει στραγγίσει ή εξατμιστεί ακόμη και με την πρώτη βροχή κρατούν νερό στα χαμηλότερα σημεία των χωραφιών. Είδα σε αρκετά σημεία νεροκρατήματα, αλλά και οι παραγωγοί μού είπαν ότι υπάρχει υγρασία στα χωράφια.
Τρίτο στοιχείο είναι η διάβρωση των εδαφών. Όλα τα επικλινή εδάφη φαίνεται να καλλιεργούνται χωρίς να ασχολείται κανείς με τη διάβρωση του εδάφους. Για πολλές δεκαετίες αυτό συνεχίζεται χωρίς διακοπή. Αποτέλεσμα, τα χωράφια να είναι καλυμμένα με διάσπαρτες πέτρες στην επιφάνεια (όπως δείχνουν οι φωτογραφίες). Μια ένδειξη της απομάκρυνσης του γόνιμου εδάφους και της παραμονής στην επιφάνεια μικρών και μεγάλων πετρών που την καλύπτουν σε μεγάλο ποσοστό. Είναι προφανές ότι είναι βολική η καλλιέργεια των εδαφών κατά τις κλίσεις. Παλαιότερα, με την καλλιέργεια με τα ζώα, η ανηφορική διαδρομή δεν μπορούσε να γίνει όπως γίνεται σήμερα με τα τρακτέρ – θηρία που έχουμε. Γι’ αυτό καλλιεργούσαν κατά τις ισοϋψείς, κάτι που περιόριζε τη διάβρωση των εδαφών. Αλλά τα τρακτέρ που έχουμε σήμερα δεν μπορούν να κινηθούν κατά τις ισοϋψείς, καθώς κινδυνεύουν να ανατραπούν στις ιδιαίτερα μεγάλες κλίσεις της περιοχής. Προφανώς χρειάζονται μέτρα, όπως τρακτέρ με διπλά λάστιχα, για να λειτουργούν κατά τις ισοϋψείς χωρίς κινδύνους. Έχω δει στην Ελβετία να σπέρνονται με χειμερινά σιτηρά με ακατεργασία χωράφια με εδάφη με κλίσεις και 25% με τρακτέρ και μηχανές με διπλά λάστιχα. Χρειάζεται κάποιο πρόγραμμα ενισχύσεων για να προωθηθούν τέτοια μέτρα. Αλλά από την Αθήνα μάλλον δεν μπορείς να σκεφτείς τέτοια προβλήματα που είναι ουσιαστικά θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και της επισιτιστικής ασφάλειας. Η προώθηση του σταροκρίθαρου ή της αντικατάστασης αρδευόμενων καλλιεργειών με ξηρικές που θα καταστρέψουν την ελληνική παραγωγική γεωργία φαίνονται να καλύπτουν τις εμμονές των «οικολόγων» όλης της Ευρώπης. Πώς πρέπει να αντιδράσουμε;
Καταλήγοντας, η εικόνα που μου έμεινε είναι ότι αν δεν πάρουμε άμεσα μέτρα, σε λίγο θα έχουμε μεγάλη μείωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Η μετατροπή σε ΦΒ πάρκα είναι άμεση και θα συνεχίζεται, καθώς οι πολιτικοί της Αθήνας δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα. Η διάβρωση θα μειώσει τις αποδόσεις και θα αυξήσει το κόστος της καλλιέργειας. Η τάση απομάκρυνσης των αγροτών που δημιουργήθηκε με την ανασφάλεια από τις πλημμύρες θα ενισχυθεί από τη μείωση των εισοδημάτων. Είναι κάτι που το θέλουμε; Θα μεταφερθούμε όλοι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, όπου δημιουργούνται όλες οι νέες θέσεις εργασίας; Ό,τι νέο γίνεται πάει Αθήνα και λίγο Θεσσαλονίκη. Υπάρχει διάθεση να μείνει ζωή στην επαρχία; Τα χωριά έχουν ήδη ερημώσει. Ούτε καφενείο στην πλατεία δεν λειτουργεί πλέον. Αν δεν αποφασίσει το πολιτικό σύστημα της χώρας να προχωρήσει σε ουσιαστική αποκέντρωση υπηρεσιών και κρατικών δομών, η ερήμωση της επαρχίας θα συνεχίζεται. Κάποιοι πρέπει να ξυπνήσουν ή να τους ξυπνήσουμε.