Κατά σύμπτωση στο ίδιο θέμα, δηλαδή στην αδιαχώριστη σχέση του εδάφους και του νερού και της σημασίας της, ήταν αφιερωμένη η φετινή Παγκόσμια Ημέρα για το Έδαφος, η επέτειος της οποίας είναι την 5η Δεκεμβρίου κάθε χρόνο.
Αν και πολλά από όσα προβάλλει η φετινή παγκόσμια ημέρα του εδάφους έχουν πολλές φορές αναλυθεί, θα τα επαναλάβουμε στο σημερινό άρθρο με σκοπό τον συνεχή ερεθισμό της σκέψης των αρμόδιων και την υπενθύμιση της υποχρέωσής τους να σταματήσουν να αγνοούν την ισότιμη σημασία αυτών των δύο πόρων και να αρχίσουν επιτέλους να ενδιαφέρονται σοβαρά για την από κοινού προστασία και βιώσιμη διαχείρισή τους. Θεωρείται δε σημαδιακή η σύμπτωση να τονίζονται αυτά από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών μέσω της Παγκόσμιας Ημέρας για το Έδαφος, τη χρονιά που η Θεσσαλία δοκιμάζεται από τις επιπτώσεις δύο ακραίων καιρικών φαινομένων, το μέγεθος των οποίων θα ήταν, όμως, σίγουρα μικρότερο, εάν η διαχείριση του νερού και του εδάφους ήταν μέχρι σήμερα η ενδεδειγμένη.
Ποια είναι, λοιπόν, τα μηνύματα της φετινής Ημέρας για το Έδαφος; Σε ελεύθερη μετάφραση διαβάζουμε από τις ανακοινώσεις του Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων:
* Το έδαφος και το νερό αποτελούν το θεμέλιο για την παραγωγή της τροφής, τα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη ευημερία λόγω των λειτουργιών τους.
* Αποτελούν το μέσο στο οποίο αναπτύσσονται και προμηθεύονται τα θρεπτικά στοιχεία τα φυτά, παρέχουν -με καλή διαχείριση- την απαραίτητη υγρασία στις περιοχές που δεν αρδεύονται καθιστώντας δυνατή την ξηρική γεωργία, η οποία αποτελεί το 80% της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων, ενώ η αρδευόμενη γεωργία απορροφά το 70% σε παγκόσμιο επίπεδο του γλυκού νερού που αντιστοιχεί στο 20% των γεωργικών εκτάσεων.
* Η ποιότητα του εδάφους και του νερού είναι έννοιες αλληλένδετες, ενώ τα υγιή εδάφη με μεγάλη περιεκτικότητα σε οργανική ουσία παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση της συγκράτησης και σταδιακής διάθεσης του νερού.
* Τα υγιή εδάφη δρουν ως αποθήκη, δεσμεύοντας άνθρακα από την ατμόσφαιρα, συμβάλλοντας έτσι αποφασιστικά στην προσαρμογή και στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
* Η βελτίωση της διαχείρισης του εδάφους και του νερού βελτιώνει την ικανότητα της Γης να αντιστέκεται σε ακραία κλιματικά φαινόμενα, όπως ξηρασίες και πλημμύρες.
Πόσο, όμως, είναι όλα αυτά κατανοητά και αξιοποιούνται ανάλογα προς την κατεύθυνση της ολοκληρωμένης βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους και του νερού στη χώρα μας; Ας δούμε το ζήτημα λίγο πιο συγκεκριμένα:
Τα δύο Υπουργεία στη χώρα μας που έχουν στη δικαιοδοσία τους δύο αυτούς φυσικούς πόρους είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ). Διατρέχοντας το οργανόγραμμα του ΥΠΕΝ (Π.Δ. 132/2017-ΦΕΚ Α 160/30-12-2017), παρατηρούμε ότι το έδαφος ως φυσικός πόρος δεν συναντάται πουθενά. Απεναντίας, συναντάται μία «Γενική Διεύθυνση Υδάτων», με δύο απλές Διευθύνσεις («Διαχείρισης Υδάτινου Περιβάλλοντος» και «Διαχείρισης Υπηρεσιών Ύδατος», με ομολογουμένως δύσκολη την κατανόηση αυτής της κατηγοριοποίησης). Υπάρχει, όμως, μία Γενική Διεύθυνση, που αν και έχει στενή σχέση με το έδαφος (το δασικό), η «Γενική Διεύθυνση Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος», στην οποία, όμως, και πάλι καμία Διεύθυνση δεν αναφέρεται στο έδαφος. Έτσι, λοιπόν, με μία γρήγορη ματιά διαπιστώνει κανένας ότι το έδαφος δεν έγινε αντιληπτό από τις κεραίες του ΥΠΕΝ. Δηλαδή ένας φορέας με κύριο αντικείμενο το περιβάλλον δεν συμπεριλαμβάνει στα αντικείμενά του, ένα από τα βασικά στοιχεία του περιβάλλοντος, δηλαδή το κύριο συστατικό της Γης, το έδαφος, αλλά έχει ως κεντρικό αντικείμενο το άλλο κύριο συστατικό της Γης, το νερό.
Ας δούμε, όμως, και προς την πλευρά του άλλου σχετικού φορέα του ΥΠΑΑΤ, μήπως η κατάσταση είναι καλύτερη σε ό,τι αφορά τη μεταχείριση του εδάφους και του νερού. Από το οργανόγραμμα του, το ΥΠΑΑΤ (Π.Δ. 97/2017 ΦΕΚ Α/15-9-2017) φαίνεται να ενδιαφέρονται κάπως για το νερό και το έδαφος, αφού στη «Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης» «κρέμεται» μία «Διεύθυνση Εγγείων Βελτιώσεων και Εδαφοϋδατικών Πόρων», αλλά και μία «Διεύθυνση Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Κλιματικής Αλλαγής», που έμμεσα μεν, αλλά σίγουρα σχετίζονται με το έδαφος και το νερό μέσω της κλιματικής αλλαγής. Χαμηλότερα στην υπηρεσιακή ιεραρχία βρίσκει κανένας στη Διεύθυνση αυτή ένα «Τμήμα Λιπασμάτων και Εδαφολογίας».
Συνοψίζοντας οι δύο θεμελιακής σημασίας φυσικοί πόροι που στην ουσία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που είναι το θεμέλιο της ζωής, τυγχάνουν από την Πολιτεία ο μεν ένας, το νερό, διαχείρισης σε επίπεδο Γενικής Διεύθυνσης Υπουργείου και ο άλλος, το έδαφος, διαχείρισης σε επίπεδο Τμήματος μιας (απαξιωμένης) Διεύθυνσης!! Για τον λόγο αυτόν ισχυριζόμαστε ότι το έδαφος είναι απαξιωμένο ως φυσικός πόρος με τα γνωστά αποτελέσματα ως προς την υποβάθμισή του. Τι άλλο θα μπορούσε να αποδείξει τον τεράστιο ανορθολογισμό στην οργάνωση της Δημόσιας Διοίκησης στους τομείς αυτούς;
Μήπως, όμως, τα προβλήματα αυτά αντιμετωπίζονται μέσω της συνεργασίας των δύο Υπουργείων; Έχοντας λόγω της υπηρεσιακής μου εμπειρίας την ευκαιρία να ζήσω από κοντά το θέμα αυτό, φοβάμαι ότι με κατηγορηματικό τρόπο η απάντηση είναι αρνητική. Ως ένα παράδειγμα που θα γίνει κατανοητό στους πολίτες της Θεσσαλίας αναφέρεται η φιλοσοφία που διακατέχει τα δύο Υπουργεία στον τομέα της διαχείρισης της Γεωργικής Γης. Το ΥΠΑΑΤ από τη μία πλευρά αγωνίζεται μέσω συνειδητών υπαλλήλων (δυστυχώς μόνον υπαλλήλων και όχι της υπηρεσιακής και πολιτικής ηγεσίας) για την προστασία της Γεωργικής Γης και ιδιαίτερα της Γης Υψηλής Παραγωγικότητας, σύμφωνα με τη βασική νομοθεσία (Ν. 2945/2001) και το Σύνταγμα (άρθρο 24), το ΥΠΕΝ από την άλλη θεωρεί τη Γεωργική Γη ως ένα «εμπόδιο» για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, προωθώντας συνεχώς νομοθετικές ρυθμίσεις που διευκολύνουν την παραχώρηση παραγωγικής γης σε διαφορετικές χρήσεις, όπως η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων, τη στιγμή που υπάρχουν απεριόριστες εκτάσεις μη γεωργικής γης.
Αντί επιλόγου: Απαιτείται ριζική αλλαγή στην αξιολόγηση της σημασίας των βασικών φυσικών πόρων εδάφους και νερού και αλλαγή κατεύθυνσης στην αντιμετώπισής τους, υιοθετώντας μια ολοκληρωμένη βιώσιμη διαχείρισή τους μέσω ενός σύγχρονου ενιαίου Φορέα Διαχείρισης Εδαφοϋδατικών Πόρων, κατάλληλα στελεχωμένου με ειδικούς επιστήμονες και τα απαραίτητα τεχνικά μέσα. Η επιστήμη της Εδαφολογίας και οι εδαφολόγοι πρέπει μα κάθε τρόπο να συμβάλουν στην κατανόηση της σημασίας και της αξίας της βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους και του νερού (βλ. αναφορά).
Αναφορά: Τσαντήλας, Χ. 2023. Έδαφος και Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Ο ρόλος της Εδαφολογίας και των Εδαφολόγων. 16ο Πανελλήνιο Εδαφολογικό Συνέδριο, 4-6 Δεκεμβρίου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, ερευνητής, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
