Ξηρασίες και πλημμύρες: Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Γράφει ο Χρ. Τσαντήλας*

Γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: [e-mail]).

Επειδή η επικαιρότητα, ιδίως όταν έχει έντονα χαρακτηριστικά, επισκιάζει πολλές φορές τη μεγάλη εικόνα που περιλαμβάνει ολόκληρο το φάσμα των γεγονότων σε μεγαλύτερες χρονικές περιόδους, είναι καλό να μην παρασυρόμαστε ξεχνώντας ολόκληρη την εικόνα, γιατί είναι πολύ πιθανό σύντομα να ξαναβρεθούμε σε νέα επικαιρότητα με τελείως διαφορετικά, αλλά εξίσου δυσάρεστα χαρακτηριστικά.

Αυτήν την περίοδο κυριαρχούν δικαιολογημένα στην επικαιρότητα τα καταστροφικά αποτελέσματα των πρόσφατων ακραίων πλημμυρών «Daniel» και «Elias». Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε τους κινδύνους από το αντίθετο πρόβλημα των πλημμυρών, την ξηρασία, η οποία προκαλεί ανάλογης έκτασης καταστροφές με διαφορετική, όμως, μορφή. Αναρίθμητα παραδείγματα δείχνουν ότι οι πλημμύρες και οι ξηρασίες αλληλεπιδρούν, όντας στην ουσία οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, που είναι η κλιματική κρίση. Ενδεικτικά αναφέρονται η περίπτωση της ακραίας ξηρασίας στην Καλιφόρνια που διήρκεσε από το 2012 έως το 2017, την οποία διαδέχθηκαν μεγάλες πλημμύρες, προκαλώντας τεράστιες καταστροφές, και η ανάλογη περίπτωση στην Αυστραλία, στην οποία ύστερα από ξηρασία δεκατριών συνεχόμενων ετών (1997-2009), ακολούθησαν καταστροφικές πλημμύρες προκαλώντας ανυπολόγιστες ζημίες. Αν και οι μηχανισμοί που συνδέουν τα φαινόμενα αυτά δεν είναι πλήρως γνωστοί, φαίνεται ότι σε μεγάλο βαθμό υπάρχουν και ότι είναι δύο ακραίες περιπτώσεις του ίδιου υδρολογικού κύκλου (αναφορά 1). Ας δούμε, λοιπόν, τι προκαλεί η άλλη όψη των πλημμυρών, η ξηρασία, όπως την περιγράφουν οι διεθνείς οργανισμοί (για το πώς ορίζονται και πως διακρίνονται οι ξηρασίες αναφερθήκαμε σε προηγούμενο άρθρο, «ΕτΔ», 17-6-23).
Όπως, λοιπόν, αναφέρει η Πρωτοβουλία για την Ξηρασία (Drought Initiative) του ΟΗΕ (αναφορά 2), η οποία ιδρύθηκε μέσω της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της ερημοποίησης, το 60% όλων των θανάτων από ακραία καιρικά φαινόμενα έχει προκληθεί από ξηρασίες, αν και αυτές αντιπροσωπεύουν μόλις το 15% των φυσικών καταστροφών. Μεταξύ 1998 και 2017 οι ξηρασίες προκάλεσαν απώλεια 124 δισ. δολαρίων παγκόσμια. Παρ’ ότι, όμως, 70 χώρες επηρεάζονται σοβαρά από τις ξηρασίες, μόνο τρεις από αυτές έχουν καταρτίσει σχέδια αντιμετώπισής τους. Η δημιουργία της Πρωτοβουλίας για την Ξηρασία συνέβαλε σημαντικά, ώστε ο αριθμός των χωρών που καταρτίζουν σχέδια αντιμετώπισης των επιπτώσεων της ξηρασίας να αυξηθεί πλέον στις 60. Η εκτίμηση είναι ότι μέχρι το 2050 το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού θα επηρεαστεί από τις ξηρασίες. Για τις πλημμύρες και τις επιπτώσεις τους αναφερθήκαμε κατά κόρον σε προηγούμενα άρθρα, τονίζοντας ότι εάν δεν είχαν απαξιωθεί τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνου Πλημμυρών, οι συνέπειες των πλημμυρών «Daniel» και «Elias» θα ήταν πολύ μικρότερες.
Ας δούμε, όμως, πώς αντιμετωπίζεται αυτή η όψη της κλιματικής κρίσης στη χώρα μας και ιδιαίτερα στην Περιφέρειά μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με την οδηγία 2000/60/EC υποδεικνύει την πολιτική που πρέπει εφαρμόζεται για τη διαχείριση του προβλήματος των ξηρασιών. Επιπλέον, στην Ανακοίνωση της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων [(CM2007)414] ορίζεται ότι μέχρι το 2009 έπρεπε να είχαν καταρτισθεί Ειδικά Σχέδια Διαχείρισης της Ξηρασίας, καθώς και να είχαν συσταθεί παρατηρητήρια και συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για τα φαινόμενα ξηρασίας. Τι έγινε στη χώρα μας στο ζήτημα αυτό; Τα πρώτα Σχέδια Αντιμετώπισης Φαινομένων Λειψυδρίας και Ξηρασίας καταρτίστηκαν το 2014 από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων (ΕΓΥ). Τα σχέδια αυτά, μεταξύ των άλλων, προβλέπουν μέτρα αντιμετώπισης των επιπτώσεων της ξηρασίας τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Στα βραχυπρόθεσμα περιλαμβάνονται έκτακτα μέτρα διαχείρισης της ζήτησης νερού, όπως περιορισμός της κατανάλωσης πόσιμου νερού, έλεγχος απολήψεων από επιφανειακά και υπόγεια υδατικά συστήματα και στα μακροπρόθεσμα μέτρα προληπτικού σχεδιασμού. Πόσο, όμως, τα σχέδια αυτά λήφθηκαν υπόψη ή και περισσότερο εφαρμόστηκαν στην πράξη; Η απάντηση, δυστυχώς, είναι ότι στην ουσία τα σχέδια αυτά όχι μόνο δεν λήφθηκαν υπόψη, αλλά καταργήθηκαν τελείως. Έτσι, στην αναθεώρηση των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής (ΣΔΛΑΠ) του 2017 του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας (EL 08) υποβαθμίστηκαν από σχέδιο σε μέτρο (Μέτρο ΜΟ4Β0308). Έστω, όμως, και ως μέτρο εφαρμόστηκε; Η απάντηση δίνεται από το Προσχέδιο του ΣΔΛΑΠ που βρίσκεται τώρα σε διαβούλευση ότι Δεν Εφαρμόστηκε. Ύστερα, όμως, από όσα συνέβησαν πολύ πρόσφατα με τις ξηρασίες σε ολόκληρο τον κόσμο και στη χώρα μας, δεν θα έπρεπε να καταρτιστεί εκ νέου ως αυτοτελές σχέδιο διαχείρισης των κινδύνων ξηρασίας και όχι ως μέτρο στο υπό διαβούλευση νέο ΣΔΛΑΠ; Δυστυχώς και πάλι στα νέα ΣΔΛΑΠ, αφού ομολογείται ότι δεν εφαρμόστηκε, προτείνεται εκ νέου ως μέτρο στο αναθεωρούμενο Σχέδιο. Φαίνεται, λοιπόν, καθαρά ότι οι κίνδυνοι από την ξηρασία υποεκτιμώνται από την Πολιτεία, τη στιγμή που η χώρα μας είναι hotspot για το φαινόμενο αυτό.
Διερωτάται, λοιπόν, κανένας εάν οι ευρωπαϊκές οδηγίες εφαρμόζονται ή όχι και πως είναι δυνατόν να παραπλανούμε την Ε.Ε. βλάπτοντας την ίδια μας τη χώρα. Η αρμοδιότητα υλοποίησης αυτών των αποφάσεων είναι ασφαλώς της κεντρικής εξουσίας και συγκεκριμένα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΕΓΥ). Οι περιφερειακές, όμως, υπηρεσίες τόσο της αιρετής Περιφέρειας όσο και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης δεν έχουν καμία ευθύνη για την πλήρη αυτήν απαξίωση ενός τεράστιου κινδύνου που απειλεί τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων και την οικονομία όχι μόνο της Περιφέρειας, αλλά και ολόκληρης της χώρας; Από τη μία πλευρά ζητούμε με κάθε τρόπο την αύξηση των ποσοτήτων αρδευτικού νερού, ενώ από την άλλη αδιαφορούμε για τη λήψη μέτρων αντιμετώπισης των τεράστιων κινδύνων που δημιουργεί η έλλειψη νερού, δηλαδή η ξηρασία!
Εδώ, όμως, υπάρχει και κάτι άλλο που αξίζει να μνημονεύσουμε και να εκφράσουμε την απορία μας για τις υπηρεσίες της Περιφέρειάς μας, αιρετές και διορισμένες από την Κυβέρνηση. Αυτό αφορά τη διαφορά που παρατηρείται από τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε το εν λόγω σοβαρό ζήτημα των κινδύνων από την ξηρασία από άλλες υπηρεσίες σε άλλες Περιφέρειες. Για παράδειγμα τον Μάιο του 2021 η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας –Θράκης προκήρυξε διαγωνισμό με τίτλο «Αναθεώρηση Στρατηγικού Σχεδίου Αντιμετώπισης Φαινομένων Λειψυδρίας και Ξηρασίας» με αντικείμενα που αφορούν την ξηρασία και τους κινδύνους από αυτή, αλλά και τον προσδιορισμό μέτρων για την πρόληψη και αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων από τη λειψυδρία και ξηρασία. Επομένως, εγείρεται ένα βασανιστικό ερώτημα γιατί οι αρμόδιοι των υπηρεσιών της Περιφέρειας Θεσσαλίας και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης δεν έπραξαν ανάλογα, αφού η κεντρική εξουσία φαίνεται να αδιαφορεί για την Περιφέρειά μας; Δύο είναι τα ενδεχόμενα: α) Να εκτιμούν ότι δεν υπάρχει πρόβλημα ξηρασίας και λειψυδρίας στην περιοχή, κάτι που δεν φαίνεται πιθανό, εάν λάβει κανείς υπόψη του όσα δημόσια κατ’ επανάληψη και με επίταση βρίσκεται στον δημόσιο λόγο για το πρόβλημα αυτό και β) να αδιαφορούν, κάτι που είναι πολύ βαρύ για όσους έχουν την ιερή υποχρέωση να υπηρετούν το δημόσιο και κοινωνικό συμφέρον.
Επειδή, όμως, το πρόβλημα της ξηρασίας, ως η άλλη όψη των πλημμυρών στο νόμισμα της κλιματικής κρίσης, αποκτά μεγάλο ενδιαφέρον, τι θα πράξουν από δω και πέρα οι αρμόδιοι. Θα κινηθούν προς την κατεύθυνση της αναθεώρησης της μέχρι σήμερα καταστρεπτικής πολιτικής της αγνόησης στην ουσία των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής ή θα ενσκήψουν με επιστημονική αντικειμενικότητα και κοινωνική συναίσθηση των καταστροφών που βαρύνουν κυρίως τους αδύναμους πολίτες και ιδιαίτερα τους αγρότες; Τα ερωτήματα αυτά αφορούν ιδιαίτερα τους νεοεκλεγμένους αυτοδιοικητικούς «άρχοντες». Ίδωμεν...
Αναφορές: 1. Ward et al. 2020. The need to integrate flood and drought disaster risk reduction strategies. Water Security, 11:100070,2. The Drought Initiative, https://www.unccd.int/land-and-life/drought/drought-initiative.