Και μας ήρθε ο «Daniel» για τη συνέχεια του περίεργου καιρού της χρονιάς

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Στο σημείωμα της προηγούμενης Δευτέρας (που έγραψα το Σαββατοκύριακο πριν από τον Daniel), για τη διαβούλευση της αναθεώρησης των σχεδίων διαχείρισης των υδάτων της Θεσσαλίας, ευχήθηκα να μην έχουμε φαινόμενα πλημμυρών ή ξηρασίας τον επόμενο χρόνο.

Με την ευκαιρία εύχομαι και πάλι να μην έχουμε επανάληψη της ξηρασίας τον επόμενο χειμώνα γιατί θα πούμε το νερό νεράκι. Δυστυχώς η ευχή μου δεν έπιασε και η ελπίδα μου διαψεύστηκε την επόμενη μέρα. Είχαμε ύψη βροχής πρωτόγνωρα. Αδιανόητα. Έχω πολλά να γράψω αλλά θα περιοριστώ τις επιπτώσεις στον αγροτικό τομέα.
Η καταστροφή είναι τεράστια. Έχουμε εκτεταμένη καταστροφή ζωικού κεφαλαίου και υποδομών. Οι κτηνοτρόφοι έχασαν τα ζώα τους και τις ζωοτροφές που είχαν αποθηκευμένες καθώς και τις υποδομές τους όπως στάβλους αποθήκες κ.λπ. Πόσο εύκολο είναι να ξαναγίνουν αυτά είναι ένα σημαντικό ερώτημα. Είναι αναγκαίο να προσπαθήσουμε να επαναφέρουμε τη προηγούμενη κατάσταση για να διατηρήσουμε το παραγωγικό δυναμικό της Θεσσαλίας αλλά και της χώρας. Πρέπει ταχύτατα να δώσουμε ενισχύσεις για να επανέλθει το ζωικό κεφάλαιο και να μην μας φύγουν οι κτηνοτρόφοι. Η εμπειρία μας μέχρι τώρα είναι ότι όσοι φεύγουν από τη κτηνοτροφία δεν ξαναγυρίζουν. Θα έλεγα ότι χρειάζονται και σύμβουλοι για να τους βοηθήσουν αλλά τέτοιο πράγμα στο κράτος μας δεν υπάρχει.
Στη γεωργική παραγωγή δεν ξέρουμε ακόμα τι ακριβώς έχει καταστραφεί. Στις πλημμυρισμένες εκτάσεις έχουμε διάφορες καταστάσεις. Εκεί που το πλημμυρικό νερό πέρασε με μικρή ταχύτητα χωρίς να μείνει μεγάλο χρονικό διάστημα οι ζημιές θα είναι περιορισμένες. Θυμάμαι, κάποια χρονιά πριν από τη χρήση των πρώτων βαμβακοσυλλεκτικών που ήρθαν το 1967 να μαζεύουμε βαμβάκι με τα χέρια τον Ιανουάριο μετά από πλημμύρα του Πηνειού. Βέβαια η πλημμύρα ήταν αργότερα το φθινόπωρο και όχι αρχές Σεπτεμβρίου που τα φυτά λειτουργούν. Υποθέτω το βαμβάκι θα ήταν “καραμέλα”, αλλά κάτι μαζεύαμε. Εκείνο το καιρό δεν υπήρχε και ΕΛΓΑ.
Μεγάλες ζημιές έγιναν στις υποδομές και στον εξοπλισμό. Εξοπλισμός των αρδεύσεων που ήταν στα χωράφια έχει καλυφθεί από τα φερτά υλικά και προφανώς έχει καταστραφεί. Σε κάποιες περιοχές από ό,τι μου λένε μετέφεραν τα μηχανήματα σε υψηλότερα σημεία του χωριού και τα έσωσαν, αλλά θα υπάρχουν και μηχανήματα που βρέθηκαν μέσα σε λάσπες και τώρα πρέπει να καθαριστούν και να λιπανθούν για να επαναλειτουργήσουν παραγωγικά.
Ένα μεγάλο ερώτημα είναι τι θα γίνει με το έδαφος. Κατά τη γνώμη μου έχουμε τέσσερις καταστάσεις:
1. Τα επικλινή εδάφη που υπέστησαν διάβρωση. Στις επικλινείς εκτάσεις η ταχύτητα του νερού είναι μεγάλη και αποσπά έδαφος που το μεταφέρει. Ίσως όμως και σε πεδινές εκτάσεις να είχαμε μεγάλες ταχύτητες νερού που να αφαίρεσαν επιφανειακό έδαφος αλλά οι κίνδυνοι είναι μικρότεροι. Σε αυτά τα εδάφη είναι η μεγαλύτερη ζημιά. Η διάβρωση αφαίρεσε τα λεπτόκοκκα υλικά του επιφανειακού και γόνιμου εδάφους μειώνοντας ουσιαστικά τη γονιμότητα του εδάφους που θα χρειαστεί πολλά χρόνια για να αποκατασταθεί. Έχω γράψει πολλές φορές ότι 1 εκατοστό εδάφους χρειάζεται τουλάχιστον 100 χρόνια για να δημιουργηθεί. Βέβαια στη χώρα αυτή δεν έχουμε πάρει κανένα μέτρο περιορισμού της διάβρωσης των επικλινών εδαφών τα τελευταία σχεδόν 100 χρόνια όταν άρχισαν οι εκχερσώσεις με την εμφάνιση των ερπυστριοφόρων τρακτέρ στη δεκαετία του 1930.
2. Εδάφη στα οποία αποτέθηκαν πέτρες και άλλα χονδρόκοκκα υλικά τα οποία πρέπει να καθαριστούν. Εμφάνιση χονδρόκοκκων υλικών θα έχουμε και στα εδάφη που διαβρώνονται καθώς αφαιρούνται και μεταφέρονται σε χαμηλότερα σημεία του αναγλύφου τα λεπτόκοκκα υλικά και οι πέτρες εμφανίζονται στην επιφάνεια.
3. Εδάφη στα οποία έχει αποτεθεί αυτό που ονομάζουμε “λούνη” σε λεπτό στρώμα. Τι είναι αυτό το υλικό; Ουσιαστικά τα λεπτόκοκκα υλικά του εδάφους που διαβρώθηκε δηλαδή η άργιλος και η ιλύς. Υλικά μεγέθους μικρότερου του χιλιοστού. Τα υλικά αυτά προσδίδουν τη γονιμότητα του εδάφους. Καθώς έχουν μεγάλες επιφάνειες επαφής συγκρατούν το νερό και τα θρεπτικά στοιχεία για να τα αποδώσουν στις καλλιέργειες μας. Όταν όμως είναι μόνα τους δημιουργούν πολύ μικρούς πόρους μεταξύ τους που συνήθως είναι γεμάτα από νερό. Στα κανονικά εδάφη είναι ανακατεμένα με χονδρότερα υλικά όπως η άμμος. Αυτά δημιουργούν μεγαλύτερους πόρους που γεμίζουν με αέρα και τροφοδοτούν τις ρίζες των φυτών μας με το απαραίτητο για τη ζωή τους οξυγόνο. Επομένως χρειαζόμαστε ένα μίγμα των υλικών για να έχουμε ένα παραγωγικό έδαφος. Όταν το στρώμα που αποτέθηκε είναι της τάξεως μερικών εκατοστών μάλλον θα αυξήσει τη γονιμότητα των εδαφών παρά θα τη μειώσει. Όταν είχαμε πλημμύρες στα παραπήνεια χωράφια δεν είχαμε προβλήματα γονιμότητας τα επόμενα χρόνια. Αντίθετα την επόμενη χρονιά είχαμε καλύτερες αποδόσεις. Επομένως με ένα καλό όργωμα (γράφω για όργωμα που συνήθως είμαι εναντίον του) συνεχίζουμε τη καλλιέργεια χωρίς προβλήματα.
4. Χωράφια με πολύ παχύ στρώμα αποθέσεων φερτών λεπτόκοκκων υλικών (της τάξεως των 40-50 εκατοστών). Είναι προφανές με όσα ανέφερα ότι πάνω σε αυτό το υλικό δεν μπορούμε να καλλιεργήσουμε καθώς δεν είναι δυνατόν να δημιουργηθούν μεγάλου μεγέθους πόροι να τη κυκλοφορία του αέρα. Εδώ χρειαζόμαστε κατεργασία του εδάφους για να αναμιχτεί το φερτό υλικό με το έδαφος ώστε να γίνει ένα μίγμα που θα επιτρέπει την καλλιέργεια. Πόσο βαθειά μπορούμε να πάμε είναι ένα ερώτημα που ο κάθε αγρότης θα προσπαθήσει να βρει απαντήσεις.
Το ΥΠΠΑΤ φαίνεται ότι θα συνεργαστεί με τον ΕΛΓΟ Δήμητρα για βοηθήσει τους αγρότες. Πραγματικά το Ινστιτούτο της Λάρισας με τις υποδομές της εδαφολογίας μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά. Φοβάμαι όμως ότι δεν μπορεί να έρθει σε άμεση επαφή με τους αγρότες καθώς δεν έχει το προσωπικό για να το κάνει. Μήπως η Δ/νση Γεωργίας της Περιφέρειας πρέπει να συμβάλει στη προσέγγιση των αγροτών βγάζοντας γεωπόνους στα χωράφια; Θα ήταν μια καλή ιδέα. Θα μπορούσε να οργανώσει και συσκέψεις με το προσωπικό του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και των Ερευνητικών Ινστιτούτων της περιοχής για να υπάρξουν ιδέες για τα μέτρα που πρέπει να πάρουν οι αγρότες για να αποτρέψουν απώλεια παραγωγής στο επόμενο διάστημα.
Είμαστε στις πρώτες μέρες μετά την καταστροφή και τα νερά δεν έχουν ακόμα απομακρυνθεί για να δούμε τι πραγματικά συμβαίνει. Αλλά ο χρόνος προετοιμασίας των χωραφιών για τις χειμερινές καλλιέργειες πλησιάζει και θα πρέπει οι αγρότες να βοηθηθούν άμεσα για να μη χάσουμε και την επόμενη χρονιά.