Τα ψυχανθή φυτρώνουν και αναπτύσσονται αργότερα, αλλά δεσμεύουν άζωτο από την ατμόσφαιρα προσφέροντας σημαντικές ποσότητες αζώτου στην επόμενη καλλιέργεια. Το μείγμα έχει λίγο από τα δύο. Η γνώμη μου είναι ότι τα μείγματα είναι η καλύτερη λύση καθώς προσφέρουν καλή ποσότητα βιομάζας με γρήγορη ανάπτυξη και κάλυψη του εδάφους και προσθήκη αζώτου στο έδαφος. Οι καλλιέργειες αυτές προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες στο έδαφος εκτός από την κάλυψη της επιφάνειας και την προστασία από τη διάβρωση. Η συνεχής λειτουργία της ρίζας στο έδαφος συμβάλλει στη συνεχή λειτουργία και ανάπτυξη των μικροοργανισμών του εδάφους συμβάλλοντας στην καλύτερη υγεία του και στην αύξηση της βιοποικιλότητας. Η αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους από την ενσωμάτωση της οργανικής ουσίας των φυτών δίνει σημαντικά πλεονεκτήματα στο έδαφος όπως καλύτερη δομή, σταθερότερα συσσωματώματα, αύξηση της υδατοϊκανότητας, αύξηση της διηθητικότητας. Υπάρχουν δύο προβλήματα: Πώς τα σπέρνουμε και πώς τελειώνουμε τη ζωή τους για να σπείρουμε την κύρια καλλιέργεια. Είναι προφανές ότι σπορά με συμβατική κατεργασία (όργωμα ή βαρύ καλλιεργητή) θα πρέπει να αποκλειστεί. Το κόστος θα είναι ιδιαίτερα υψηλό που η επιδότηση δεν καλύπτει ούτε μικρό ποσοστό. Ιδιαίτερα μετά από καλλιέργεια καλαμποκιού δημιουργείται και πρόβλημα διαχείρισης των υπολειμμάτων της καλλιέργειας που είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Περισσότερο από έναν τόνο βιομάζας το στρέμμα. Μετά από βαμβάκι ή σιτάρι η σπορά με μια σπαρτική σιτηρών με δίσκους μπορεί να γίνει χωρίς προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση η χρήση μιας σπαρτικής για ακατεργασία μπορεί να κάνει τη σπορά σε ξηρό έδαφος και η καλλιέργεια να φυτρώσει μετά από την πρώτη βροχή. Οι βαριές σπαρτικές για ακατεργασία μπορούν να κάνουν ιδανικά τη σπορά ακόμη και με μεγάλη βιομάζα υπολειμμάτων στο χωράφι. Προσωπική εμπειρία με σπορά σιταριού μετά από καλαμπόκι με παραγωγή 1.800 κιλά σπόρου/στρ. με τη σπαρτική για ακατεργασία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας έδωσε εξαιρετικό φύτρωμα παρά τις αντίθετες προβλέψεις των αγροτών της περιοχής. Εάν σπείρουμε ένα μείγμα αγρωστωδών και ψυχανθών δεν χρειαζόμαστε λίπασμα. Το αγρωστώδες θα απορροφήσει το υπολειμματικό άζωτο της προηγούμενης καλλιέργειας, ενώ το ψυχανθές όταν αρχίσει να δεσμεύει άζωτο θα τροφοδοτήσει τις καλλιέργειες και θα αφήσει και ένα υπόλοιπο στην επόμενη καλλιέργεια.
Πώς τελειώνουμε την καλλιέργεια φυτοκάλυψης για να σπείρουμε την επόμενη καλλιέργεια; Πρώτον πρέπει να δώσουμε χρόνο να παραχθεί αρκετή βιομάζα. Επομένως πρέπει να την τερματίσουμε τον Απρίλιο. Η διατήρηση της καλλιέργειας φυτοκάλυψης μέχρι τότε θα βοηθήσει να περιοριστούν τα ζιζάνια καθώς τα ανταγωνίζεται και τα μειώνει, ενώ μειώνει και την απώλεια υγρασίας. Αυτό πιθανό να δημιουργεί πρόβλημα αν η επόμενη καλλιέργεια είναι καλαμπόκι που συνήθως στη Θεσσαλία σπέρνουμε τον Μάρτιο. Το τελείωμα μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους ανάλογα με την καλλιεργητική πρακτική που χρησιμοποιεί ο κάθε αγρότης. Πρώτη δυνατότητα το όργωμα και η ενσωμάτωση της βιομάζας στο βάθος οργώματος. Θα υπάρχουν ίσως κάποια προβλήματα αν η βιομάζα έχει μεγάλη παραγωγή. Δεύτερη δυνατότητα η καταστροφή της καλλιέργειας με ένα καυστικό ζιζανιοκτόνο όπως το ρουνταπ. Αν η βιομάζα μείνει στην επιφάνεια του εδάφους θα δημιουργήσει ένα στρώμα φυτικής μάζας που θα προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση, ενώ θα μειώνει την εξάτμιση του νερού. Προφανώς η κατεργασία θα γίνει με καλλιεργητές και η σπορά θα αντιμετωπίσει προβλήματα από τη φυτομάζα στην επιφάνεια. Η καταστροφή της καλλιέργειας μπορεί να γίνει με ειδικούς κυλίνδρους (rollercrimper), αλλά αυτό πρέπει να συνδυαστεί με ακατεργασία που μάλλον είμαστε μακριά να την εφαρμόσουμε στη χώρα μας. Προφανώς μια δυνατότητα θα ήταν η συγκομιδή της βιομάζας που θα έδινε ένα επί πλέον εισόδημα στον παραγωγό και θα άφηνε το χωράφι καθαρό για τη σπορά. Αλλά το σχέδιο της Ελληνικής ΚΑΠ στοχεύει σε μείωση και όχι σε αύξηση της παραγωγής και παραγωγή ζωοτροφών για τους κτηνοτρόφους για αυτό απαγορεύει τη συγκομιδή. Επιβάλλει επίσης τόσο τη χρήση πιστοποιημένου σπόρου (επομένως μεγάλη αξία, ενώ θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε σπόρο δεύτερης ποιότητας που θα ήταν φθηνότερος) όσο και την κοπή του χόρτου.
Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι πόσο θα κοστίσει μια καλλιέργεια φυτοκάλυψης και αν η επιδότηση θα καλύψει αυτό το κόστος. Αν υποθέσουμε ότι η εφαρμογή γίνεται χωρίς κατεργασία εδάφους τότε το κόστος θα είναι η σπορά και ο σπόρος. Η σπορά είναι 3-6 €/στρ. περίπου (συμβατική μηχανή ή μηχανή για ακατεργασία). Ο σπόρος σήμερα κοστίζει αρκετά. Για τα ψυχανθή 80-100λεπτά/κιλό και για τα αγρωστώδη 50-70 λεπτά/κιλό. Θεωρητικά δεν χρειαζόμαστε πιστοποιημένο σπόρο επομένως μπορούμε να έχουμε χαμηλότερες τιμές, αλλά η ΚΑΠ δεν το επιτρέπει. Με 10-15 κιλά/στρ. έχουμε κόστος σπόρου 5-15 €/στρ. Επομένως συζητάμε για κόστος από 10 έως 20€/στρ. που δεν καλύπτεται από την επιδότηση. Βέβαια έχουμε πολλές ωφέλειες από τη χρήση των καλλιεργειών φυτοκάλυψης. Πρώτο και σημαντικό μείωση της διάβρωσης. Κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική η χρήση σε επικλινείς εκτάσεις. Δεύτερο, αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους. Αν η ΕΕ αποφασίσει για πολιτική ενσωμάτωσης άνθρακα στο έδαφος οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης θα μας δώσουν σημαντική αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους με όλες τις θετικές επιπτώσεις στην υγεία του εδάφους και πιθανό επί πλέον εισόδημα. Η λειτουργία ριζών όλο τον χρόνο θα βελτιώσει τη βιοποικιλότητα των οργανισμών του εδάφους. Η χρήση ψυχανθών θα προσθέσει άζωτο στο έδαφος μειώνοντας το κόστος παραγωγής. Ενδεχομένως να έχουμε κάποια μείωση της παραγωγής της κύριας καλλιέργειας αν αργήσουμε να σπείρουμε.
Θα κλείσω στο επόμενο σημείωμα-περιορισμός χώρου.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.
