Η εγκυρότητα του τρόπου εκτίμησης του μεγέθους των παραμέτρων, στις οποίες βασίζονται αποφάσεις για την εκτέλεση μεγάλων έργων, είναι θεμελιακής σημασίας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για έργα που σχετίζονται με τη διαχείριση ενός από τους πιο σημαντικούς φυσικούς πόρους, του νερού. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που δημιουργεί προβληματισμό ως προς το ζήτημα αυτό είναι το πολυσυζητημένο ζήτημα της αναγκαιότητας ή μη μεταφοράς νερού από τον Αχελώο στη θεσσαλική πεδιάδα για την άρδευση των καλλιεργειών, για την ποσότητα του οποίου αναφέρθηκαν κατά καιρούς εκτιμήσεις με ακραίες διαφορές που αρχικά ήταν 1.2 δισ. m3, στη συνέχεια 600 εκατ. m3 και κατέληξαν σε 250 εκατ. m3, όπως αναφέρεται στο Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής (ΣΔΛΑΠ) 2014. Παράλληλα, οι αρδευτικές ανάγκες των καλλιεργειών μεταβάλλονται με μεγάλη ευκολία από τα 550 σε 450 m3/στρ. και οι αρδευόμενες εκτάσεις αυξομοιώνονται κατά βούληση στα διάφορα σχέδια. Με την υπό εξέλιξη αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ 2017, αυτές προτείνεται να αυξηθούν από 2.5 εκατ. στρ. σε 2.83 εκατ. στρ. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι υπάρχει ανάγκη μιας πιο αντικειμενικής εκτίμησης του μεγέθους των παραμέτρων στις οποίες βασίζονται τόσο σημαντικές αποφάσεις. Στο σημερινό άρθρο σχολιάζεται η βασιμότητα της εκτίμησης των αναγκών σε αρδευτικό νερό της γεωργίας της Θεσσαλίας, που αναφέρθηκαν κατά καιρούς.
Σύμφωνα με όσα διδάσκονται στις Γεωπονικές Σχολές, η εκτίμηση των αναγκών σε νερό εξαρτάται από το κλίμα, το είδος της καλλιέργειας και το στάδιο ανάπτυξης των φυτών. Οι αναγκαίες ποσότητες σε νερό άρδευσης προκύπτουν από τη διαφορά μεταξύ της ποσότητας που χρειάζονται τα φυτά και του νερού της βροχής. Ας δούμε, λοιπόν, εάν και πώς λήφθηκαν υπόψη στα ΣΔΛΑΠ του 2014 και της αναθεώρησής του 2017 αυτές οι παράμετροι.
Η συμπερίληψη του κλίματος στον υπολογισμό των αναγκών σε αρδευτικό νερό μιας περιοχής προϋποθέτει τη δημιουργία κλιματικών ζωνών. Βασικές παράμετροι του κλίματος που παίζουν ρόλο είναι η ηλιοφάνεια, η θερμοκρασία, η υγρασία και ο άνεμος, από τις οποίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η εξάτμιση του νερού. Στη Θεσσαλία είναι γνωστό ότι υπάρχουν ευδιάκριτες κλιματικές ζώνες και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την παράμετρο της βροχόπτωσης. Η ανατολική Θεσσαλία έχει σχεδόν τη μισή βροχόπτωση (περί τα 400 mm) από τη Δυτική Θεσσαλία (περί τα 800 mm). Έχει ακολουθηθεί αυτή η προσέγγιση στα ΣΔΛΑΠ 2014 και 2017; Από την ανάγνωσή τους δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Ένα ακόμα βασικό ζήτημα που έχει αγνοηθεί είναι η κλιματική αλλαγή (ΚΑ) που αναμένεται να μεταβάλει σοβαρά τον παράγοντα βροχόπτωση που, όπως προαναφέρθηκε, είναι βασικός στον υπολογισμό των αρδευτικών αναγκών. Εντοπίζονται, λοιπόν, εδώ οι πρώτες βασικές αδυναμίες στην προσέγγιση που ακολουθείται μέχρι σήμερα.
Ο τύπος των καλλιεργειών και το στάδιο ανάπτυξης των φυτών, από τα οποία σε συνδυασμό με τις κλιματικές παραμέτρους και τα εδαφικά χαρακτηριστικά εξαρτάται η εξατμισοδιαπνοή, είναι εξ ίσου απροσδιόριστος. Η κάθε καλλιέργεια χαρακτηρίζεται από έναν συντελεστή (τον δείκτη Kc) που σχετίζεται με τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου και το στάδιο ανάπτυξης του φυτού που καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τις αρδευτικές ανάγκες. Είναι γνωστό ότι ενώ συζητάμε επί δεκαετίες το ζήτημα της αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών, ώστε να έχουμε μια κατά το δυνατόν σταθερή εικόνα για τις προωθούμενες καλλιέργειες σε κάθε περιοχή της χώρας, αυτό τελικά επαφίεται στους παραγωγούς, οι οποίοι τρέχουν πίσω από τις οικονομικές ενισχύσεις που υπόσχεται κάθε φορά η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις στοιχειώδεις ανάγκες τους. Η διαμόρφωση μιας καθαρής και σταθερής αγροτικής πολιτικής της χώρας παραμένει ένα απραγματοποίητο ζητούμενο. Έτσι κατά καιρούς γινόμαστε μάρτυρες μιας έντονης στροφής σε καλλιέργειες για τις οποίες στην αρχή δημιουργείται ένας μεγάλος ενθουσιασμός, αλλά στη συνέχεια όταν δοκιμάζονται στην πράξη, αυτός μετατρέπεται σε απογοήτευση. Χαρακτηριστικά τέτοια παραδείγματα είναι οι περιπτώσεις των υπερτροφών, των αρωματικών φυτών, της κάνναβης και των βιοενεργειακών καλλιεργειών, οι οποίες δημιούργησαν αναντίστοιχα μεγάλες προσδοκίες, που διαψεύσθηκαν στη συνέχεια. Επομένως, στα ερωτήματα ποιες είναι οι βασικές καλλιέργειες για τις οποίες θα εκτιμήσουμε τις ανάγκες σε νερό και σε ποιες ζώνες πρέπει να καλλιεργηθούν, η απάντηση δεν είναι γνωστή, αφού η απαραίτητη καταγραφή των αγροκλιματικών ζωνών δεν έχει γίνει μέχρι τώρα.
Τα ερωτήματα, λοιπόν, είναι καθοριστικά: Τα δεδομένα στα οποία βασίζονται οι διάφορες εκτιμήσεις των αναγκών της γεωργίας σε νερό σε ποιον βαθμό είναι αντικειμενικά και βάσιμα; Λαμβάνονται υπόψη τα πραγματικά στοιχεία και οι μεταβολές που υφίστανται λόγω των οικονομικο-κοινωνικών και φυσικών μεταβολών και ιδίως της ΚΑ; Η απάντηση είναι αρνητική. Ας δούμε για παράδειγμα τις μεταβολές στη βασική παράμετρο του είδους των καλλιεργειών τα τελευταία δέκα χρόνια. Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ από το 2011 μέχρι το 2019 η έκταση με αροτραίες καλλιέργειες μειώθηκε από 11.2 περίπου εκατ. στρ. σε 7.2 στρ. περίπου, δηλαδή κατά 37%. Ο αριθμός των δέντρων αντίθετα αυξήθηκε από 230 εκατ. σε 236 εκατ. Η έκταση των κηπευτικών μειώθηκε από 2.9 εκατ. στρ. σε 1.8 εκατ. στρ. περίπου, δηλαδή κατά 37%, όπως και στις αροτραίες καλλιέργειες. Με δεδομένες τις μεγάλες διαφορές σε ανάγκες αρδευτικού νερού αυτών των κατηγοριών καλλιεργειών, αντιλαμβάνεται κανείς πόσο έχουν μεταβληθεί σε μία μόνο δεκαετία οι ανάγκες σε νερό, κάτι που όμως δεν μπορεί να εκτιμηθεί με ακρίβεια, εάν δεν μελετηθούν με την απαιτούμενη λεπτομέρεια και την κατάλληλη επιστημονική μέθοδο.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι η προσέγγιση εκτίμησης των αναγκών σε νερό για τη γεωργία της Θεσσαλίας δεν προσφέρει ασφάλεια για τη λήψη σωστής απόφασης για το μεγάλο ζήτημα της διαχείρισης του νερού. Τι θα έπρεπε λοιπόν να γίνει; Μία νέα προσέγγιση που θα βασίζεται στα πραγματικά δεδομένα που είναι το είδος και η έκταση των προωθούμενων καλλιεργειών, που θα προωθηθούν μέσω μιας σοβαρής αναδιάρθρωσης με βάση και τις αγροκλιματικές ζώνες που πρέπει πρώτα να δημιουργηθούν, των νέων κλιματικών δεδομένων και της νέας ΚΑΠ. Διαφορετικά οι συζητήσεις για τα απαιτούμενα έργα διαχείρισης του νερού θα συνεχίζονται ατελείωτα στο μέλλον και τα προβλήματα αντί να λύνονται θα πολλαπλασιάζονται.
* Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας,
πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).
