Στις 21/2/23 το Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών «ΕΝΑ» οργάνωσε εκδήλωση στην Αθήνα με αντικείμενο την «Προσαρμογή και Ανθεκτικότητα της Ελληνικής Οικονομίας στην Κλιματική Αλλαγή» και τις διαστάσεις της πρόληψης και διαχείρισης των επιπτώσεων στους τομείς του Τουρισμού, της Γεωργίας/ Κτηνοτροφίας, της Υγείας και της Πολιτικής Προστασίας. Στις σχετικές ομιλίες έγινε σύντομη παρουσίαση των αντίστοιχων μελετών που εκπονήθηκαν από επιστημονικούς συνεργάτες του Ινστιτούτου ΕΝΑ. Λόγω της μεγάλης σημασίας των θεμάτων που αναπτύχθηκαν και της επικαιρότητάς τους, σε συμφωνία με τους συγγραφείς των μελετών θα ακολουθήσει σειρά άρθρων, στα οποία θα γίνει σύντομη παρουσίαση των κυριότερων σημείων των μελετών με εστίαση στη Θεσσαλία, όπου υπάρχουν σχετικά δεδομένα. Το πρώτο άρθρο της σειράς αυτής περιλαμβάνει μία συνοπτική αναφορά στις τάσεις του κλίματος στην Ελλάδα, όπως έχουν διαμορφωθεί με βάση πραγματικά δεδομένα και μετρήσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΕΑ), πολλά από τα οποία δημοσιεύθηκαν πρόσφατα (βλ. αναφορά 1). Τα ευρήματα των σχετικών ερευνών παρουσίασε η διευθύντρια Ερευνών του ΕΕΑ, δρ Βασιλική Κοτρώνη (βλ. αναφορά 2).
Σύμφωνα, λοιπόν, με τη σχετική παρουσίαση, κατ’ αρχάς στο γενικό ερώτημα εάν η αυξημένη ένταση και διάρκεια των ακραίων καιρικών φαινομένων οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, η απάντηση είναι ότι «ανεξάρτητες επιστημονικές εργασίες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πολλά ακραία καιρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών δεν θα είχαν την ένταση ή τη διάρκεια που έχουν χωρίς τη συνεισφορά της παγκόσμιας υπερθέρμανσης..., η οποία συνεισφέρει στην ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων, όμως περισσότερο επηρεάζει την αύξηση της συχνότητας εκδήλωσης και τη διάρκειά τους». Σημειώνεται ότι οι συνολικές παγκόσμιες οικονομικές επιπτώσεις τα τελευταία 40 χρόνια (1980-2019) μετρήθηκαν σε 4,2 τρισ. δολάρια και 1 εκατ. θανάτους και στην τριετία 2020-2022 σε 760 δισ. δολάρια, από τα οποία στην Ευρώπη αντιστοιχούσαν σε 54 δισ. δολάρια. Από τα έντονα καιρικά φαινόμενα, στην Ελλάδα την περίοδο 2000-2020 κυριάρχησαν οι πλημμύρες, με μεγαλύτερη ένταση στα έτη 2014 και 2019. Στην ίδια περίοδο συνέβησαν περί τις 1.000 πυρκαγιές, στις οποίες κάηκαν περίπου 5 εκατ. στρ. δασών και σημειώθηκαν 188 θάνατοι (84 στην Ηλεία το 2007 και 104 στο Μάτι το 2018).
Σε ό,τι αφορά τις τάσεις των καιρικών συνθηκών στο παρόν κλίμα, φαίνεται ότι η βροχόπτωση, όπως εκτιμάται με τον δείκτη R20 (ημέρες με βροχή μεγαλύτερη των 20 mm), παρουσίασε σημαντική αυξητική τάση στις περισσότερες περιοχές της χώρας, ενώ στη Θεσσαλία η τάση αυτή ήταν μη σημαντική. Όμως, η ένταση και κατανομή των βροχοπτώσεων ήταν σημαντικά διαφορετικές. Η ένταση της βροχής ήταν αυξημένη στις περισσότερες περιοχές της χώρας -συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλίας-, καθώς και ο αριθμός με διαδοχικές ημέρες χωρίς βροχή ήταν σχεδόν σε ολόκληρη τη χώρα αυξημένος –συμπεριλαμβανομένης και πάλι της Θεσσαλίας. Σε ό,τι αφορά τον άλλο σοβαρό παράγοντα του κλίματος, τη θερμοκρασία, οι τάσεις δείχνουν (με βάση την περίοδο 2010-2019) ότι διαφέρει πολύ στις διάφορες εποχές του έτους. Τον χειμώνα η μέση θερμοκρασία δεν θα αυξηθεί σημαντικά, την άνοιξη θα αυξηθεί σημαντικά, συμπεριλαμβανομένης της Θεσσαλίας εκτός των Τρικάλων, το καλοκαίρι θα αυξηθεί σημαντικά, κυρίως στη Δυτική Ελλάδα, και το φθινόπωρο θα αυξηθεί σημαντικά σε ολόκληρη σχεδόν τη χώρα. Σημειώνεται, επίσης, ότι τα τελευταία 40 χρόνια (1981-2021) παρατηρήθηκε παρατεταμένες θερμές περίοδοι με τις ημέρες καύσωνα, που σε πολλές περιπτώσεις η θερμοκρασία ήταν μεγαλύτερη των 40οC, διάρκειας από 10 έως 14 ημέρες (το έτος 1998). Πιο συγκεκριμένα, για τους καύσωνες στην περίοδο από το 1950 έως το 2020 παρατηρήθηκε αυξητική τάση σε όλα τα χαρακτηριστικά (ένταση, διάρκεια, συχνότητα), οι περιοχές στις οποίες συμβαίνει καύσωνας έχουν διπλασιασθεί και ότι αυξήθηκε πολύ ο αριθμός των καυσώνων τον μήνα Ιούνιο. Για την περίοδο 2021-2050 η μέση αύξηση της διάρκειας των καυσώνων θα είναι μέχρι 4 ημέρες και θα συμβεί σχεδόν σε όλη την κεντρική και ανατολική χώρα, ο αριθμός των θερμών ημερών θα αυξηθεί μέχρι και 30 ημέρες τον χρόνο σχεδόν σε όλες τις περιοχές της χώρας και ο αριθμός των τροπικών νυχτών (ελάχιστη θερμοκρασία μεγαλύτερη των 20οC). Τέλος, οι ημέρες παγετού προβλέπεται να μειωθούν μέχρι 10 τον χρόνο, κυρίως στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα. Σημειώνεται ότι σε όλες αυτές τις τελευταίες περιπτώσεις η Θεσσαλία, και μάλιστα η κεντρική και ανατολική πλευρά της, φαίνεται να πρωτοστατεί στη χειροτέρευση των συνθηκών.
Σε ό,τι αφορά τις αναμενόμενες μεταβολές στο μελλοντικό κλίμα, οι προβλέψεις είναι: Στην περίοδο 2021-2040 η θερμοκρασία θα αυξηθεί μεταξύ 1,2 έως 4,5οC, γεγονός που θα επηρεάσει σημαντικά τον άνθρωπο, τα οικοσυστήματα και την οικονομία. Σε σύγκριση με την περίοδο 1991-2020 με βάση το ενδιάμεσο σενάριο μεταβολής του κλίματος (RCP4.5) οι προβλέψεις για την περίοδο 2021-2050 είναι ότι θα μειωθεί ο αριθμός ημερών με βροχή μέχρι 40 στη Δυτική Ελλάδα, την Κεντρική Πελοπόννησο και την Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, αλλά στις ίδιες περιοχές θα αυξηθεί ο αριθμός ημερών με έντονη βροχόπτωση. Στις περιοχές αυτές περιλαμβάνεται η Ανατολική Θεσσαλία.
Συνοψίζοντας για τη Θεσσαλία, μπορούμε να πούμε ότι τα προβλήματα εστιάζονται στις παραμέτρους του κλίματος που σχετίζονται με τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας, όπως η αύξηση της διάρκειας των καυσώνων, του αριθμού των θερμών ημερών και του αριθμού των τροπικών νυχτών. Σε ό,τι αφορά τον άλλο σοβαρό παράγοντα της βροχόπτωσης, στη Θεσσαλία, αν και το συνολικό ετήσιο ύψος βροχής αναμένεται να αυξηθεί ελαφρά, θα αυξηθεί, όμως, η ένταση των βροχοπτώσεων και ο αριθμός των ημερών χωρίς βροχόπτωση. Με λίγα λόγια, η Θεσσαλία, ιδίως το ανατολικό τμήμα της, μπορεί να επηρεάζεται εντονότερα από τις προβλεπόμενες αλλαγές των κλιματικών χαρακτηριστικών.
Το τελικό συμπέρασμα ασφαλώς δεν μπορεί να είναι άλλο απ’ το ότι πρέπει ο άνθρωπος, που αυτός σε μεγάλο βαθμό δημιούργησε το πρόβλημα, να δράσει άμεσα με πρακτικές αειφορίας, μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογής στα νέα κλιματικά δεδομένα.
1 . Galanakietal. 2022. Spatio-TemporalAnalysis of Heatwaves Characteristics in Greece from 1950 to2020. Climate 2023, 11, 5. https://doi.org/10.3390/cli11010005.
2 . Κοτρώνη, Β. 2023. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα και στις περιφέρειές της. Εκδήλωση Ινστιτούτου ΕΝΑ, Αθήνα, Impact Hub. 21-2-23.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
