Όσο, όμως, δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι του ΣΔΛΑΠ, δηλαδή εξακολουθούν να λειτουργούν χιλιάδες γεωτρήσεις και δεν υλοποιούνται έργα ταμίευσης επιφανειακού νερού, το έλλειμμα των 3 δισεκατομμυρίων υπόγειου νερού θα διευρύνεται κάθε χρόνο κατά 200 hm3 και θα ξεπερνά το 320% της ετήσιας κατανάλωσης υπόγειου νερού (δείτε διάγραμμα Ι)!. Αυτό υποστηρίζει η ΕΔΥΘΕ με αφορμή τη στασιμότητα στην εκτέλεση των αναγκαίων αρδευτικών έργων στη Θεσσαλία, για την αντιμετώπιση του υδατικού προβλήματος. Πιο συγκεκριμένα:
ΕΡΩΤΗΣΗ «ΕτΔ»: Το τελευταίο διάστημα, και ενόψει των εκλογών, πληθαίνουν οι δημόσιες παρεμβάσεις για αρδευτικά έργα που θα αμβλύνουν το υδατικό έλλειμμα της Θεσσαλίας. Ποια είναι η άποψή σας για τον ρόλο και τη σημασία του Σχεδίου Διαχείρισης Υδάτων;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ε.Δ.Υ.ΘΕ. (Μέρος 2ο):
Αναφερθήκαμε ήδη στο 1ο μέρος γενικά για τον ρόλο, τη σημασία και την αξιοπιστία του ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας και για την πρώτη δέσμη μέτρων κάλυψης του υδατικού ελλείμματος.
ΙΙ. Δεύτερη δέσμη μέτρων (Δρομολογημένα έργα: 67 εκατ. κ.μ. νερού [hm3])
Δρομολογημένα έργα: Πρόκειται για έργα που άρχισαν πριν αρκετά χρόνια, υλοποιούνται με βραδείς ρυθμούς ή/και είναι στάσιμα (για διάφορους λόγους), άλλα που έχουν περιβαλλοντική αδειοδότηση και άλλα που δεν έχουν ενταχθεί σε προγράμματα χρηματοδότησης:
- Δίκτυα μεταφοράς και διανομής νερού Ταμιευτήρα Κάρλας (40 hm3): Από το προβλεπόμενο αρδευτικό δίκτυο για την κάλυψη 92.500 στρ. μέχρι σήμερα ολοκληρώθηκε για 20.000 στρ. (και έχουν δημοπρατηθεί για άλλα τόσα), ενώ άρδευση (με νερά της Κάρλας) γίνεται σε έκταση μόλις σε 15 χιλιάδων στρεμμάτων.
- Φράγμα Αγιονερίου (13 hm3): Στάσιμο το έργο από το 2006.
- Φράγμα Ληθαίου (4 hm3): Έναρξη το 2005 και δεν ολοκληρώθηκε ακόμη.
- Φράγμα Ναρθακίου (0,53 hm3) και Φράγμα Κακλιτζόρεμα (1,7 hm3): Ύδρευση & Άρδευση, εντάχθηκε σε πρόγραμμα του Υπουργείου Εσωτερικών.
- Φράγμα Δελερίων (6,1 hm3): Από τα λίγα έργα που έχει ωριμότητα. (Οι μελέτες άρχισαν το 2008 και ολοκληρώθηκαν το 2014).
- Φράγμα Αμπελακίων (2,3 hm3).
- Φράγμα Αγιοκάμπου (4,4 hm3): Πρόσφατα προκηρύχθηκε η δημοπράτησή του.
- Φράγμα Μπελμά (5 hm3): Πρόσφατα προκηρύχθηκε η δημοπράτησή του.
- Ταμιευτήρας Ξεριά Αλμυρού (3,8 hm3): Υπολείπεται το έργο μεταφοράς του νερού.
- Ταμιευτήρες Καστρί - Γλαύκης (1,7 hm3): Έργα ολοκληρωμένα που ήδη λειτουργούν (2019, 2017).
ΙΙΙ. Τρίτη δέσμη μέτρων
Πρόσθετα περιφερειακά έργα:
Πρόκειται για έργα καθόλα χρήσιμα, που, όμως, χαρακτηρίζονται από χαμηλό ή και μηδενικό βαθμό ωριμότητας (από πλευράς μελετών), με άγνωστο ή/και πλασματικό προϋπολογισμό και με πιθανό χρόνο υλοποίησης 15-20 χρόνια.
- Φράγμα Πύλης (40 hm3): Υπάρχει οριστική προμελέτη και έγκριση περιβαλλοντικών όρων (2022).
- Φράγμα Μουζακίου (20 hm3): Αναφέρεται μεν η ύπαρξη οριστικής μελέτης, αλλά απαιτείται επικαιροποίηση και επανεξέταση του κόστους για πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων οι απαλλοτριώσεις πολλών εξοχικών κατοικιών, οδοποιίας κ.ά. (στη λεκάνη κατάκλυσης του φράγματος).
- Φράγμα Ενιπέα Φαρσάλων ή Παλιοδερλί (50 hm3): Εντάχθηκε πρόσφατα στο Ταμείο Ανάκαμψης (ΣΔΙΤ). Είναι το μόνο έργο που έχει τις προϋποθέσεις να κατασκευασθεί μέχρι το 2027 (καθώς και ο εκσυγχρονισμός του αρδευτικού δικτύου ΤΟΕΒ Ταυρωπού).
- Ταμιευτήρες Κοιλάδας και Κραννώνα (3 hm3).
- Τεχνητός εμπλουτισμός Χάλκης (10 hm3): Για τα 3 παραπάνω μικρά έργα (2 ταμιευτήρες και εμπλουτισμός Χάλκης), οι προμελέτες ξεκίνησαν το 2007 (!) και δεν ολοκληρώθηκαν ακόμη, ενώ ο κ. Φάμελος (ήδη από το 2018) δήλωνε ότι με τα έργα αυτά άρχισε δρομολογεί τη λύση του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας.
- Έργο τεχνητού εμπλουτισμού υδροφορέων Υπέρειας - Ορφανών (5 hm3)
Το έργο που δημοπρατήθηκε το 2008 από το ΥΠΑΑΤ και δεν έχει ολοκληρωθεί, περιλαμβάνει την κατασκευή ρουφράκτη, έργα προστασίας κοίτης και πρανών, δεξαμενές ηρεμίας, διώρυγα μεταφοράς νερού και σήραγγα εμπλουτισμού.
- Φράγμα αναστόμωσης πηγών Βρυσιών Φαρσάλων (0,35 hm3)
Παρότι οι πρώτες μελέτες ξεκίνησαν στα μέσα της δεκαετίας του 2000 και ολοκληρώθηκαν το 2014, η δημοπράτηση του έργου (μόλις 2 εκατ. ευρώ) έγινε στα μέσα του 2021!
- Νεοχωρίτης (20 hm3) Έχει ωριμότητα (απαιτούνται απαλλοτριώσεις και οριστική μελέτη δικτύων).
- Πεδινές λιμνοδεξαμενές (75 hm3): Ανεδαφική πρόταση χωρίς τεχνική τεκμηρίωση (σε ποιες περιοχές, από που θα τροφοδοτούνται με νερό, κόστος λειτουργίας, κ.ά.): Πρόκειται για «λογιστική» τακτοποίηση για τον μηδενισμό του υδατικού ελλείμματος, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ούτε καν αναγνωριστική έκθεση για τις πεδινές λιμνοδεξαμενές που προτείνονται από το Σ.Δ. στις πεδινές εκτάσεις της ΛΑΠ Πηνειού.
Συμπερασματικά:
* Άγνωστη παραμένει η ποσότητα εξοικονόμησης νερού από τα 185 hm3 που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα βασικών μέτρων και ειδικότερα στη δράση εξοικονόμησης-μείωσης της κατανάλωσης (πρώτη δέσμη συμπληρωματικών μέτρων).
* Στα δρομολογημένα έργα δομικών κατασκευών (δεύτερη δέσμη συμπληρωματικών μέτρων) αναμένεται ότι θα συγκεντρωθούν περίπου 20 hm3, από τα 67 hm3 νερού που υπολογίζονται συνολικά στο ΣΔΛΑΠΘ.
* Με τα πρόσθετα έργα δομικών κατασκευών, τον τεχνητό εμπλουτισμό και τις λιμνοδεξαμενές (τρίτη δέσμη συμπληρωματικών μέτρων) θα συγκεντρωθούν 50-80 hm3 (υπό προϋποθέσεις μέχρι το 2027), από τα 225 hm3 νερού που υπολογίζονται συνολικά στο ΣΔΛΑΠΘ (δείτε Πίνακα ΙΙ).
Ας δούμε, όμως, και άλλη μία πρόβλεψη του ισχύοντος ΣΔΑΛΠΘ 2017, η οποία αφορά τη σταδιακή (σε 60 χρόνια!) αποκατάσταση του ελλείμματος των 3 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων υπόγειου νερού, που δημιουργήθηκε από την αλόγιστη χρήση των γεωτρήσεων, η οποία ενισχύει και επιβεβαιώνει τον χαρακτηρισμό μου ως ουτοπικό και «άσκηση επί χάρτου».
Για να προστατευτούν τα υπόγεια νερά της Θεσσαλίας και να αποκαταστήσουμε την οικολογική ισορροπία (δηλαδή να «εξοφλήσουμε» τα δανεικά), στο ΣΔΛΑΠΘ προβλέπονται δράσεις και έργα με τα οποία θα εξοικονομηθούν ετησίως 50 hm3 νερού, με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης τα 60 χρόνια (50X60 = 3.000 hm3)!
Όσο, όμως, δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι του ΣΔΛΑΠ, δηλαδή εξακολουθούν να λειτουργούν χιλιάδες γεωτρήσεις και δεν υλοποιούνται έργα ταμίευσης επιφανειακού νερού, το έλλειμμα των 3 δισεκατομμυρίων υπόγειου νερού θα διευρύνεται κάθε χρόνο κατά 200 hm3 και θα ξεπερνά το 320% της ετήσιας κατανάλωσης υπόγειου νερού (δείτε διάγραμμα Ι)!
Στη Θεσσαλία για να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή ισορροπία, ανάμεσα στην κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική αξία του νερού δεν πρέπει να αγνοηθεί η βασική αρχή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας ότι το νερό «...αποτελεί πολύτιμη κληρονομιά, που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλληλης μεταχείρισης», αλλά ούτε και να αγνοηθεί το γεγονός ότι αποτελεί ταυτόχρονα βασικό παραγωγικό συντελεστή της οικονομίας και της κοινωνίας.
Για να μη μηδενίζουμε συνεπώς τις όποιες προσπάθειες της Πολιτείας, αλλά και μεμονωμένων φορέων, θα δώσω μια νότα ...αισιοδοξίας με ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα που παραπέμπουν στο μέλλον της διαχείρισης νερού, παρότι εκτιμώ ότι αυτά είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει όσα ισχυρίζομαι:
- Φράγμα Ενιπέα Φαρσάλων ή Παλιοδερλί 50 hm3
Χαρακτηρίστηκε έργο εθνικού επιπέδου, έχουν κινηθεί οι διαδικασίες για επικαιροποίηση των μελετών, για εξεύρεση χρηματοοικονομικού συμβούλου, εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης και δημοπρατήθηκε. Ίσως είναι από τα λίγα νέα έργα που έχουν πιθανότητες να κατασκευασθούν (μέσω ΣΔΙΤ) μέχρι το 2027 (;).
- Αποκατάσταση και εκσυγχρονισμός δικτύων άρδευσης ΤΟΕΒ Ταυρωπού
Ο παραγωγός θα χειρίζεται το σύστημα από το κινητό του τηλέφωνο. Το δίκτυο θα μεταφέρει την πληροφορία στα κεντρικά γραφεία του ΤΟΕΒ Ταυρωπού (έναν Οργανισμό πρότυπο) μέσω «σύννεφου δεδομένων», απ’ όπου θα γίνεται η διαχείριση του δικτύου (εφαρμογή τεχνολογίας IoT).
Το νέο σύγχρονο υπόγειο δίκτυο μεταφοράς και διανομής θα μειώσει ουσιαστικά τις απώλειες σε νερό, ενώ η αλλαγή του τρόπου άρδευσης θα αυξήσει τον βαθμό απόδοσης της άρδευσης. Εκτιμάται ότι θα υπάρξει εξοικονόμηση περίπου 20-25 εκατ. κ.μ. νερού (35-40% της ποσότητας που καταναλώνεται σήμερα).
- Προκήρυξη μικρότερων έργων ταμίευσης και εξοικονόμησης νερού
Προκηρύχθηκαν τα Φράγματα «Μπελμά» και Αγιοκάμπου στην περιοχή Αγιάς, καθώς και υλοποίηση έργων εμπλουτισμού και υπόγειων δικτύων μεταφοράς νερού (Υπέρεια – Ορφανά – Βρυσιά).
- Ερευνητικό πρόγραμμα ATLAS (Εξοικονόμηση νερού στην περιοχή Αγιάς Λάρισας, Μεταξοχώρι) - Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων
Το πρόγραμμα ATLAS (Agricultural Interoperability and Analysis System) είναι ένα σύστημα για την κοινή λειτουργία των επιμέρους συστημάτων που συγκεντρώνουν δεδομένα της γεωργίας, τα αναλύουν και δημιουργούν εφαρμογές «έξυπνης» διαχείρισης της άρδευσης (και όχι μόνο). Μια σειρά από εγκατεστημένους αισθητήρες (που καταγράφουν την υδατική κατάσταση) και μετεωρολογικούς σταθμούς, οι οποίοι είναι συνδεδεμένοι με το ίδιο σύστημα IoT (Internet of Things), επιτρέπουν στους αγρότες να έχουν τις πληροφορίες και συμβουλές που χρειάζονται για τις συνθήκες του αγρού και τις καιρικές συνθήκες των επόμενων ημερών. Τέλος, το υψηλό επίπεδο διαλειτουργικότητας των συστημάτων αυτών δίνει τη δυνατότητα στους αγρότες να μπορούν να επιλέγουν εύκολα υπηρεσίες και μηχανολογικό εξοπλισμό.
[Στο 3ο μέρος θα αναφερθούμε στα συμπεράσματα και τις ενδεικτικές προτάσεις για το μέλλον που αποτελούν καθήκον των εμπλεκομένων φορέων]
*Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ.
