Διότι το έδαφος, εκτός από τη βάση στην οποία πατάμε και την παραγωγή τροφίμων και πρώτων υλών απαραίτητων για τη ζωή μας, προσφέρει και μια σειρά υπηρεσιών, όπως το καθάρισμα των υδάτων που φιλτράρονται από αυτό, τη ρύθμιση των στοιχείων της ατμόσφαιρας με την ανταλλαγή αερίων και περιέχει ένα μεγάλο μέρος της βιοποικιλότητας του πλανήτη. Εκτιμάται ότι 1,5 εκατομμύριο είδη βακτηρίων και αλλά τόσα είδη μυκήτων ζουν στο έδαφος. Μια κουταλιά εδάφους περιέχει δισεκατομμύρια μικροοργανισμούς. Επιπλέον, εκεί ζουν και πολλά ανώτερα ζώα χρήσιμα για την υγεία του εδάφους και τη ζωή των φυτών όπως οι γεωσκώληκες. Φυσικά και αρκετά παράσιτα, σπόροι ζιζανίων κ.λπ. Επομένως, η διατήρησή του σε καλή κατάσταση από πλευράς υγείας και γονιμότητας αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ζωής στον Πλανήτη. Αυτό το καθήκον η κοινωνία, έχει αναθέσει στους αγρότες. Είναι αυτοί που διαχειρίζονται το έδαφος και πρέπει να φροντίζουν για τη διατήρηση της υγείας του ώστε να παράγει προϊόντα που να καλύπτουν τις σημερινές ανάγκες μας, αλλά και να εξασφαλίζουν στις επόμενες γενιές τη δυνατότητα να καλύπτουν τις ανάγκες τους. Το κοινωνικό σύνολο πληρώνει στους αγρότες σημαντικά χρήματα σε μορφή επιδοτήσεων για τις υπηρεσίες που προσφέρουν ή καλύτερα που πρέπει να προσφέρουν. Αυτό πρέπει να το έχουμε στο μυαλό μας όταν διεκδικούμε τις επιδοτήσεις. Δεν είναι ελεημοσύνη στους φτωχούς, αλλά αμοιβή για υπηρεσίες που προσφέρουμε, όπως η επισιτιστική ασφάλεια, η συντήρηση του εδάφους και της βιοποικιλότητας, η συντήρηση του τοπίου, η εξασφάλιση καθαρού νερού και αέρα, η συμβολή στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η σωστή διαχείριση του εδάφους είναι η βάση όλων αυτών των υπηρεσιών.
Ας δούμε σε πρώτη φάση από τι κινδυνεύει το έδαφος. Πρώτα από όλα από τη διάβρωση των εδαφών από νερό (κυρίως στη χώρα μας) και από αέρα. Η μείωση της οργανικής ουσίας των εδαφών και η ανισορροπία των θρεπτικών στοιχείων από κακή διαχείριση. Η αλάτωση και η νατρίωση των εδαφών από κακής ποιότητας νερό άρδευσης και κακή στράγγιση. Οξίνιση. Ρύπανση από βαριά μέταλλα και άλλες επιβλαβείς ουσίες. Μείωση της βιοποικιλότητας. Συμπίεση του εδάφους και μείωση της διηθητικότητας του νερού. Σφράγιση της επιφάνειας και απώλεια γης από τεχνικά έργα και άλλες δράσεις μας.
Ποια είναι η κατάσταση των εδαφών του Πλανήτη; Σύμφωνα με το FAO, το ένα τρίτο των εδαφών του Πλανήτη είναι υποβαθμισμένα. Στην Ε.Ε. η κατάσταση των εδαφών δεν είναι καλή. Εκτιμάται ότι το 17% των καλλιεργούμενων εδαφών είναι υποβαθμισμένα, ένα 35% έχει πρόβλημα συμπίεσης, ενώ ένα ποσοστό 45% των εδαφών έχει μείωση της οργανικής ουσίας χάρη στις εφαρμοζόμενες καλλιεργητικές πρακτικές. Μεγάλες εκτάσεις στην Ε.Ε. αντιμετωπίζουν πρόβλημα διάβρωσης είτε από νερό είτε από αέρα. Επομένως, πρέπει να αναπτύξουμε δράσεις επαναφοράς του εδάφους σε καλή υγεία και γονιμότητα.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Ποια είναι η κατάσταση στη χώρα μας και ιδιαίτερα στη Θεσσαλία; Είναι βέβαιο ότι έχουμε ένα σημαντικό πρόβλημα καταστροφής των εδαφών μας από διάβρωση από νερό. Το 1/3 των καλλιεργούμενων εκτάσεων είναι επικλινείς με σημαντικό πρόβλημα διάβρωσης που δρα δυστυχώς για πολλά χρόνια χωρίς καμία προσπάθεια μείωσης του φαινομένου. Πολλά επικλινή εδάφη έχουν μειωμένη γονιμότητα, αλλά για την ώρα το πρόβλημα καλύπτεται από την κατεργασία εδάφους (όργωμα που καλύπτει τις «νεροφαγιές») και τη χρήση χημικών κυρίως λιπασμάτων. Αυτό αυξάνει το κόστος της καλλιέργειας που θα φανεί τα επόμενα χρόνια. Μπορούμε να προστατεύσουμε τα εδάφη μας από τη διάβρωση; Σήμερα διαθέτουμε σημαντική γνώση για το φαινόμενο και γνωρίζουμε ότι εδάφη με συνεχή κάλυψη της επιφάνειας από φυτικά υπολείμματα ή/και καλλιεργούμενα φυτά μειώνει την απώλεια εδάφους. Η αύξηση της οργανικής ουσίας των εδαφών επίσης περιορίζει τις απώλειες. Μείωση της αναμόχλευσης ή διατάραξης του εδάφους με την κατεργασία, κατεργασία και καλλιέργεια κατά τις ισοϋψείς, δημιουργία ζωνών ανάσχεσης της ροής του νερού σε επικλινείς εκτάσεις, κατασκευή αναβαθμίδων είναι μέτρα που περιορίζουν τη διάβρωση. Και όλα αυτά είναι γνωστά. Κάνουμε τίποτα για να τα εφαρμόσουμε; Μέχρι τώρα όχι. Ευτυχώς η νέα ΚΑΠ προβλέπει επιδότηση για συνεχή κάλυψη του εδάφους σε δενδρώδεις καλλιέργειες κάτι που θα βοηθήσει στη μείωση της διάβρωσης σε οπωρώνες σε επικλινή εδάφη (επιδότηση 10-15 €/στρ.). Αντίστοιχα για τις μεγάλες καλλιέργειες η επιδότηση είναι 5 €/στρ., μάλλον μικρή για να κινητοποιήσει τους αγρότες προς την κατεύθυνση των καλλιεργειών συνεχούς φυτοκάλυψης που θα προστάτευαν τα εδάφη από τη διάβρωση, αλλά και θα αύξαναν την οργανική ουσία και την υγεία των εδαφών. Κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική η συνεχής φυτοκάλυψη τουλάχιστον στις επικλινείς εκτάσεις.
Η κίνηση μηχανημάτων κατά τις ισοϋψείς δεν κάτι απλό, καθώς μειώνεται η ευστάθειά τους. Μηχανήματα με διπλούς τροχούς είναι μια δυνατή λύση που θα πρέπει κάπως να προωθηθεί. Τρακτέρ με χαμηλό κέντρο βάρους, όπως π.χ. τα ερπυστριφόρα είναι μια άλλη πρόταση. Θα πρέπει να συνδυαστούν με τα σχέδια βελτίωσης για να προωθηθούν αν πραγματικά θέλουμε να αλλάξουμε καλλιεργητικές πρακτικές. Η νέα ΚΑΠ προβλέπει και μέτρα προστασίας με καλλιέργεια κατά τις ισοϋψείς και δημιουργία ζωνών ανάσχεσης της ροής του νερού. Τίποτα σε πρώτη τουλάχιστον ανάγνωση για μείωση της διατάραξης του εδάφους. Η νέα ΚΑΠ έχει πολλά μέτρα που δεν συζητούνται ιδιαίτερα, καθώς η συζήτηση περιορίζεται στις επιδοτήσεις. Ελπίζω ότι με τις υπουργικές αποφάσεις για εξειδίκευση των μέτρων θα επικοινωνηθούν και συζητηθούν περισσότερο.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής
του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
