Διατηρούμε αυτό το έλλειμμα χρησιμοποιώντας οικολογικούς πόρους και σωρεύοντας απόβλητα στο περιβάλλον, όπως για παράδειγμα τα αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Ουσιαστικά ο Πλανήτης έχει τη δυνατότητα να αναπαράγει και αποκαθιστά τα στοιχεία που καταναλώνονται από τη διαβίωση των ανθρώπων. Οι δυνατότητες αυτές δεν είναι απεριόριστες. Γι’ αυτό ο αυξημένος πληθυσμός της Γης και η αυξημένη χρήση πόρων καταναλώνουν τις δυνατότητες αυτές πολύ ταχύτερα από την ταχύτητα αναπαραγωγής τους. Η ημερομηνία αυτή σημαίνει ότι σχεδόν για πέντε μήνες τον χρόνο καταναλώνουμε βιολογικούς πόρους που δεν θα αποκατασταθούν και επομένως δεν θα υπάρχουν για τις επόμενες γενιές. Είναι ουσιαστικά ένα σήμα κινδύνου για τη διατήρηση της ζωής στον Πλανήτη, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Μας επισημαίνει ότι πρέπει να βελτιώσουμε τον τρόπο διαβίωσής μας για να προστατεύσουμε τον Πλανήτη, αλλά και να εξασφαλίσουμε συνθήκες επιβίωσης των επόμενων γενεών.
Πώς εκτιμάται αυτή η ημέρα; Την εκτιμά η ερευνητική ΜΚΟ (Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση) Global Footprint Network (Παγκόσμιο Δίκτυο Αποτυπώματος). Στηρίζεται σε δεδομένα που συνδυάζονται με λογικές υποθέσεις για να εκτιμηθεί η επίπτωση της διαβίωσης της ανθρωπότητας στο περιβάλλον. Στο διάγραμμα φαίνεται η ημερομηνία του έτους που ξεπερνούμε τα όρια από το 1970 μέχρι σήμερα. Μπορούμε να δούμε ότι το 1970 η Γη μπορούσε να καλύψει την κατανάλωση και τη διαβίωση των κατοίκων του Πλανήτη. Από τότε η κατάσταση χειροτερεύει κάθε χρόνο και πλέον χρειαζόμαστε περισσότερο από έναν και μισό πλανήτη για να καλύψει τις ανάγκες μας με τον τρόπο που ζούμε. Τονίζω ιδιαίτερα τον τρόπο που ζούμε, γιατί αυτό έχει άμεση σχέση με την επιβάρυνση του Πλανήτη. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα, το 2021 η μέρα υπέρβασης ήταν η 29η Ιουλίου, ενώ το 2020 με την πανδημία του Covid στα τέλη Αυγούστου. Ο περιορισμός της ζωής μας (μείωση κινήσεων, κατανάλωσης κ.λπ.) είχε θετικές επιπτώσεις. Κάτι καλό έκανε και αυτός ο ιός, αλλά καλά είναι να μη μας ξαναέρθει.
Ας δούμε πώς εκτιμάται αυτή η ημέρα. Ο υπολογισμός στηρίζεται στην εκτίμηση του οικολογικού αποτυπώματος. Έχω γράψει παλαιότερα για τους δείκτες εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των καλλιεργειών με τα αποτυπώματα άνθρακα, νερού και το οικολογικό. Είχα κάνει τη σύγκριση των μεθόδων αειφορικής παραγωγής στο σκληρό σιτάρι, όπως ακατεργασία και εφαρμογή των προτάσεων του granoduro.net για σπορά, λίπανση, ψεκασμούς κ.λπ., που έδωσαν σημαντικά μειωμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Θυμίζω ότι το οικολογικό αποτύπωμα είναι ένας σύνθετος δείκτης που συνδυάζει διάφορα αποτυπώματα. Το οικολογικό αποτύπωμα ορίζεται ως μέτρο της κατανάλωσης φυσικών πόρων από μια κοινωνία για την κάλυψη των αναγκών της (γη, νερό κ.λπ.) και συγκρίνει την ανθρώπινη κατανάλωση πόρων και την παραγωγή απορριμμάτων με την ικανότητα της γης να αναγεννάται, να παράγει πόρους και να απορροφά τα απόβλητα. Βασίζεται σε ένα μοντέλο που «μετατρέπει» τις διάφορες καταναλωτικές ανάγκες σε έκταση βιο-παραγωγικής γης, δηλαδή πόση παραγωγική γη σε εκτάρια χρειάζονται (globalhectare, gha) για να καλύψει τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Ουσιαστικά, εκτιμάται η οικολογική – βιολογική ικανότητα της Γης που διαιρείται με το οικολογικό αποτύπωμα της ανθρωπότητας. Το πηλίκο πολλαπλασιάζεται με τις μέρες του έτους και έτσι προκύπτει η μέρα του έτους που ξεπερνάμε το όριο. Ο υπολογισμός γίνεται για κάθε χώρα ή περιοχή της Γης, αλλά μπορεί να γίνει και για τον κάθε έναν από εμάς.
Στο διάγραμμα που παρήγαγε η ΜΚΟ δείχνει τις χώρες με τις μεγαλύτερες καταναλώσεις πόρων. Το Κατάρ φαίνεται να είναι ο πρωταθλητής με ημέρα υπέρβασης του ορίου τον Φεβρουάριο. Η.Π.Α. και Καναδάς τον Μάρτιο. Οι ευρωπαϊκές χώρες και η χώρα μας υπερβαίνουμε το όριο τον Μάιο. Η Κίνα είναι και αυτή στην περιοχή μας. Φτωχότερες χώρες της Αφρικής, Νότιας Αμερικής και Ασίας βρίσκονται προς το τέλος του έτους και υπάρχουν κάποιες που έχουν πολύ μικρή κατανάλωση πόρων.
Πώς γίνεται ο υπολογισμός; Ουσιαστικά γίνεται ένα ισοζύγιο ανάμεσα στους διαθέσιμους και καταναλισκόμενους πόρους. Στους διαθέσιμους πόρους εκτιμάται η βιο-ικανότητα κάθε περιοχής που μελετάται (κράτος, πόλη κ.λπ.) που περιλαμβάνει τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και λιβάδια, τα δάση, τα αλιευτικά αποθέματα και τις κτισμένες περιοχές. Η εκτίμηση του οικολογικού αποτυπώματος περιλαμβάνει τη ζήτηση τροφίμων και πρώτων υλών από τη γεωργία, τη ζωική και αλιευτική παραγωγή, την ξυλεία και άλλα προϊόντα του δάσους, χώρους για τις τεχνικές υποδομές, αλλά και τα δάση που απορροφούν του διοξείδιο του άνθρακα.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι να δούμε λίγο αναλυτικότερα πώς γίνονται οι υπολογισμοί για να καταλάβουμε τι πρέπει να κάνουμε για να μειώσουμε το αποτύπωμα της ζωής μας και τις επιπτώσεις στον Πλανήτη. Μπορεί να γίνουν συνολικοί υπολογισμοί, αλλά και υπολογισμοί για τον κάθε έναν από εμάς με ένα υπολογιστικό εργαλείο που θα αναφερθώ στο επόμενο σημείωμα.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος,
ομότιμος καθηγητής
του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
