Πώς θα πετύχουμε αύξηση οργανικής ουσίας

Πώς μπορεί να ωφεληθούν οι αγρότες από το Χρηματιστήριο Ρύπων

Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Συνεχίζοντας από το προηγούμενο.
Τρίτο στοιχείο οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης. Αυτές είναι φυτά που καλλιεργούνται μεταξύ δύο κύριων καλλιεργειών. Π.χ. μεταξύ μιας καλλιέργειας καλαμποκιού και βαμβακιού μπορούμε να σπείρουμε μια καλλιέργεια που θα αναπτυχθεί με τις χειμερινές βροχές και στο τέλος είτε θα

συγκομιστεί, είτε θα μείνει στο χωράφι. Εδώ χρειάζεται λίγο μεγαλύτερη ανάλυση. Τα φυτά, όπως είναι γνωστό, δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα χρησιμοποιώντας την ενέργεια του ήλιου μέσω της φωτοσύνθεσης. Παράγουν σάκχαρα που χρησιμοποιούνται για τις λειτουργίες του φυτού. Ένα μεγάλο μέρος των σακχάρων αυτών καταλήγει στο έδαφος μέσω της ανταλλαγής ουσιών της ρίζας. Αυτά αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο ενίσχυσης της οργανικής ουσίας του εδάφους. Όταν έχουμε μια καλλιέργεια, π.χ. βαμβάκι ή καλαμπόκι, τότε η ρίζα του φυτού λειτουργεί για λίγους μήνες τον χρόνο και η προσθήκη οργανικής ουσίας περιορίζεται σε μέρος του χρόνου. Η ενδιάμεση καλλιέργεια φυτοκάλυψης μπορεί να καλύψει αυτό το διάστημα και να συνεχίζει να προσθέτει οργανική ουσία στο έδαφος. Επιπλέον προσθέτει οργανική ύλη στο έδαφος είτε με τη συνολική μάζα του φυτού αν δεν συγκομιστεί, είτε μόνο με τη ρίζα που είναι περίπου η μισή μάζα αν συγκομιστεί το υπέργειο τμήμα του φυτού. Εάν η καλλιέργεια φυτοκάλυψης είναι αγρωστώδες, τότε απορροφά το άζωτο που περίσσεψε από την προηγούμενη καλλιέργεια και το μεταφέρει στην επόμενη, ενώ αν είναι ψυχανθές δεσμεύει άζωτο από την ατμόσφαιρα. Μείγματα μπορούν να πετύχουν και τα δύο. Επιπλέον η καλλιέργεια καλύπτει το έδαφος όλο τον χρόνο και περιορίζει τη διάβρωση που όπως έχω αναφέρει σε προηγούμενα σημειώματα ξεκινά από το χτύπημα των σταγόνων της βροχής σε γυμνό έδαφος.
Τέταρτη δυνατότητα είναι η χρήση δέντρων που ενσωματώνουν άνθρακα στη βλάστησή τους. Τέτοιες δυνατότητες δίνουν η εγκατάσταση οπωρώνων, αλλά και η αγροδασοκομία (βλέπε σχετικό κείμενο του Χρ. Τσαντήλα στην Ελευθερία της Δευτέρας 17/1/22).
Πέμπτη δυνατότητα η ανακύκλωση οργανικών υλικών στο έδαφος. Τα απόβλητα των ζώων, αλλά και της διαβίωσής μας μπορούν να αυξήσουν την οργανική ουσία του εδάφους. Έχει ανακοινωθεί από την Κυβέρνηση ο διαχωρισμός των ζυμώσιμων υλικών στα σκουπίδια (είναι 60% των σκουπιδιών μας) που παράγονται, αλλά μέχρι τώρα δεν έχω δει κινήσεις από τους Δήμους. Έχουν αρχίσει όμως αγρότες να χρησιμοποιούν υπολείμματα της μεθανικής ζύμωσης που περιέχουν και το άζωτο του αρχικού υλικού. Μια ιδέα είναι να αποθηκεύσουμε ξυλάνθρακα (charcoal) στο έδαφος σε βάθος 30 εκατοστών και περισσότερο.
Οι μέθοδοι αύξησης της οργανικής ουσίας του εδάφους μπορούν να δώσουν σημαντικά οφέλη στο έδαφος, καθώς θα αυξήσουν την υγεία του, να αυξήσουν μια σειρά από χαρακτηριστικά, όπως καλύτερη συγκράτηση του νερού, καλύτερη διήθηση του νερού, μείωση της διάβρωσης και της απώλειας στοιχείων από έκπλυση, και να αυξήσουν τη βιοποικιλότητα στο έδαφος.
Επιπλέον μπορούν να δώσουν ένα εισόδημα στον αγρότη. Τα ελληνικά εδάφη έχουν γενικά χαμηλή οργανική ουσία λόγω της μακροχρόνιας καλλιέργειας, του συνεχούς οργώματος και της απομάκρυνσης ή καύσης των φυτικών υπολειμμάτων. Σε πειράματα που κάναμε στο Π.Θ. αλλά και παγκόσμια αποδείχθηκε ότι ο συνδυασμός των τεχνικών που ανέφερα πιο πάνω μπορεί να δώσει σημαντική αύξηση της οργανικής ουσίας των εδαφών. Σε πείραμα στο Π.Θ. με τέσσερα χρόνια εφαρμογή αμειψισποράς (Σόργο, ηλίανθο, σόγια), ακατεργασίας και καλλιεργειών φυτοκάλυψης (μείγματα βίκου - τριτικάλ και κτηνοτροφικού μπιζελιού-βρώμης), η οργανική ουσία σε βάθος 0-30 εκατοστά αυξήθηκε πάνω από 1%. Τι σημαίνει αυτό; Σε ένα στρέμμα χωραφιού το έδαφος μέχρι τα 30 εκατοστά ζυγίζει περίπου 300 τόνους. Επομένως το 1% αντιστοιχεί σε 3 τόνους οργανικής ουσίας που περιέχουν περίπου 60% άνθρακα, δηλαδή 1,8 τόνους. Με μετατροπή σε διοξείδιο του άνθρακα (επί 3,3 περίπου) μας δίνει 5,9 τόνους. Με σημερινή τιμή 20 ευρώ/τόνο διοξειδίου του άνθρακα στο χρηματιστήριο των ρύπων, μας δίνει ένα σημαντικό ποσό που μπορεί να εισπράξει ο παραγωγός για να συμπληρώσει το εισόδημά του. Σήμερα η αγορά δεν έχει ακόμη οργανωθεί καλά, αλλά έχουν αρχίσει να γίνονται πράξεις σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Η διαδικασία πιστοποίησης στηρίζεται σε σύμβαση που υπογράφει ο παραγωγός με την εταιρεία πιστοποίησης. Η τελευταία ελέγχει με τηλεπισκόπηση αν ο παραγωγός εφαρμόζει τις πρακτικές που θα συμφωνηθούν και κάνει δειγματοληπτικούς ελέγχους στο έδαφος. Οι ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα που πιστοποιούνται μπορούν να πωληθούν στο χρηματιστήριο ρύπων σε εταιρείες που θέλουν να μειώσουν τις εκπομπές τους. Προφανώς οι εταιρείες πληρώνονται για τις υπηρεσίες που προσφέρουν. Μία πρώτη πληροφορία είναι ότι το κόστος ανά πελάτη είναι μάλλον υψηλό για μικρούς καλλιεργητές που για να επωφεληθούν θα πρέπει να συγκεντρωθούν περισσότεροι για να έχουν λογικό κόστος πιστοποίησης.
Στο επόμενο διάστημα θα αρχίσει η συζήτηση για το θέμα. Μαζί με τον αναμενόμενο σχετικό κανονισμό της Ε.Ε. αλλά και πιθανόν με κάποιες προβλέψεις της νέας ΚΑΠ (όταν μάθουμε τι προτείνει η Ελληνική Κυβέρνηση) θα δημιουργήσουν το πλαίσιο λειτουργίας του συστήματος ανθρακοδεσμευτικής γεωργίας. Οι αγρότες θα πρέπει να αποφασίσουν να αλλάξουν τις καλλιεργητικές πρακτικές για να συμβάλλουν στον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και να επωφεληθούν από την αφαίρεση ΑτΘ από την ατμόσφαιρα. Ενδιαφέρον θέμα για το επόμενο διάστημα.