Τι επιδιώκει η πράσινη συμφωνία της Ε.Ε.

Και τι προτείνει για τη φυσική δέσμευση του άνθρακα στη γεωργία

Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Στο προηγούμενο σημείωμα αναφέρθηκα στη δυνατότητα χρησιμοποίησης φυσικών μεθόδων αφαίρεσης ΑτΘ από την ατμόσφαιρα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ε.Ε. προωθεί ανάλογες μεθόδους με την Πράσινη Συμφωνία. Η πράσινη συμφωνία θα επηρεάσει τις ζωές μας στα επόμενα χρόνια

μέχρι τα μέσα του αιώνα. Ένας σημαντικός στόχος της είναι η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) προκείμενου η Ε.Ε. να πρωταγωνιστήσει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Δύο ορόσημα έχουν τεθεί: μείωση των εκπομπών ΑτΘ κατά 55% ως προς τις εκπομπές του 1990 έως το 2030 και ανάπτυξη μιας οικονομίας μηδενικών εκπομπών μέχρι το 2050.
Η έννοια των μηδενικών εκπομπών δεν σημαίνει κατάργηση τελείως της παραγωγής ΑτΘ αλλά αυτά που αναπόφευκτα παράγονται να απορροφώνται από άλλους τομείς της οικονομίας. Όπως ανέφερα στο προηγούμενο σημείωμα υπάρχουν πολλά φυσικά συστήματα που μπορούν να απορροφήσουν ΑτΘ από την ατμόσφαιρα και να συμβάλουν στη μείωσή τους. Η Επιτροπή προτείνει να δημιουργήσουμε «βιώσιμους κύκλους άνθρακα». Δηλαδή να δημιουργήσουμε συνθήκες από τη μια πλευρά μείωσης των εκπομπών ΑτΘ κι από την άλλη αφαίρεσης ΑτΘ από την ατμόσφαιρα ώστε να περιορίσουμε το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Επιπλέον θα ανακυκλώνουμε όσο περισσότερο άνθρακα μπορούμε για να περιορίσουμε τις εκπομπές. Για να γίνει σαφές, η ιδέα είναι να αφαιρούμε όσα ΑτΘ αναπόφευκτα παράγονται από τις δραστηριότητές μας. Διότι ακόμη και μετά το 2050 θα χρησιμοποιούμε άνθρακα και ορυκτά καύσιμα σε κάποιες χρήσεις (χημική βιομηχανία), αλλά για κάθε ποσότητα ΑτΘ που παράγουμε θα πρέπει να αφαιρούμε και την ίδια ποσότητα με κάποια μέθοδο.
Η αφαίρεση των ΑτΘ από την ατμόσφαιρα μπορεί να γίνει είτε με τεχνολογικές μεθόδους, είτε με φυσικές. Οι τεχνολογικές λύσεις στοχεύουν στη δέσμευση των ΑτΘ είτε όπου παράγονται, είτε κατ’ ευθείαν από την ατμόσφαιρα και να αποθηκευτούν κάπου με ασφάλεια.
Οι φυσικές μέθοδοι περιλαμβάνουν και την ανθρακοδεσμευτική γεωργία δηλαδή βελτιωμένες πρακτικές διαχείρισης γης που οδηγούν είτε στη δέσμευση άνθρακα, είτε στη μείωση της έκλυσης άνθρακα στην ατμόσφαιρα, είτε συνδυασμό των δύο και έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της δέσμευσης του άνθρακα στα οικοσυστήματα. Η Επιτροπή εκτιμά ότι για να επιτευχθούν οι στόχοι για το 2030 θα πρέπει μέχρι τότε να αφαιρεθούν από την ατμόσφαιρα μέσω των χρήσεων γης (γεωργία, δασοκομία, υγρότοποι) 310 εκατομμύρια τόνοι ισοδυνάμου διοξειδίου του άνθρακα. Ένας στόχος ιδιαιτέρα φιλόδοξος.
Ένα πρώτο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι ότι πρέπει να αναπτύξουμε ένα αξιόπιστο σύστημα πιστοποίησης της δέσμευσης ΑτΘ από την ατμόσφαιρα, ώστε να δημιουργηθεί μια αγορά που θα αμείβει όσους το επιχειρούν. Η Επιτροπή θα προτείνει το 2022 ένα τέτοιο σύστημα που θα ρυθμίζει την πιστοποίηση. Εμείς πρέπει να προετοιμαζόμαστε.
Ας δούμε όμως τι σημαίνει αυτή η ανθρακοδεσμευτική γεωργία για τους αγρότες. Σήμερα η μεγάλη πλειοψηφία των αγροτών ακολουθεί καλλιεργητικές πρακτικές που οδηγούν σε έδαφος με χαμηλή οργανική ουσία.
Σε μεγάλο ποσοστό κατεργάζεται περισσότερο ή λιγότερο εντατικά το έδαφος, αφαιρεί τα φυτικά υπολείμματα από την επιφάνεια του εδάφους (είτε τα συγκομίζει, είτε τα καίει, είτε τα ενσωματώνει στο έδαφος με την κατεργασία του εδάφους και ιδιαίτερα με το όργωμα), αφήνει το έδαφος ακάλυπτο και χωρίς καλλιέργεια για μεγάλες περιόδους κάθε έτος , κατεργάζεται το έδαφος κατά τις κλίσεις (τα δύο τελευταία ευνοούν τη διάβρωση των εδαφών με κλίσεις), δεν εφαρμόζει αμειψισπορές με εναλλαγή κατάλληλων φυτών που είτε συμβάλλουν στον εμπλουτισμό με άζωτο (ψυχανθή), είτε σε καλύτερη δομή του (βαθύρριζα φυτά όπως η ελαιοκράμβη). Προφανώς οι ακολουθούμενες σήμερα πρακτικές πρέπει να αλλάξουν για να επιτύχουμε την ενσωμάτωση άνθρακα στο έδαφος, να αυξήσουμε την οργανική ουσία και να πληρωθούμε για αυτό.
Έχω γράψει πολλές φορές για τις μεθόδους προστασίας του εδάφους και αύξησης της γονιμότητάς του με αύξηση της οργανικής ουσίας. Ας δούμε συνοπτικά τι μπορούμε να κάνουμε.
Πρώτο μέτρο η μείωση της κατεργασίας του εδάφους. Είναι ξεκάθαρο από πολλές έρευνες ότι η διατάραξη του εδάφους που προκαλεί τον αερισμό του αυξάνει τη δράση μικροοργανισμών που αποσυνθέτουν την οργανική ουσία του εδάφους. Είναι προφανές ότι όσο λιγότερο διαταράσσουμε το έδαφος, τόσο καλύτερα είναι, γιατί μειώνεται η αποσύνθεση της οργανικής ουσίας που έτσι συσσωρεύεται στο έδαφος.
Επομένως η ακατεργασία μάς δίνει το καλύτερο αποτέλεσμα. Η σπαρτική για ακατεργασία που περιέγραψα σε προηγούμενο σημείωμα είναι ένα σημαντικό εργαλείο προς αυτήν τη κατεύθυνση. Παράλληλα, διατηρούμε την επιφάνεια καλυμμένη με φυτικά υπολείμματα και την προστατεύουμε από τη διάβρωση που καθώς μεταφέρει έδαφος από τα υψηλότερα σημεία του ανάγλυφου στα κατώτερα, μεταφέρει και απομακρύνει μαζί και την οργανική ουσία, αλλά και θρεπτικά στοιχεία, όπως το φωσφόρο και το κάλιο.
Δεύτερο μέτρο η χρήση καλά σχεδιασμένων αμειψισπορών. Η εναλλαγή καλλιεργειών εκτός από τη μείωση των παρασίτων και ζιζανίων της καλλιέργειας βοηθά στη βελτίωση της υγείας του εδάφους. Καλλιέργειες με διαφορετικό ριζικό σύστημα (βαθιά, αβαθής ρίζα κ.λπ.), αλλά και δυνατότητα δέσμευσης αζώτου από την ατμόσφαιρα συμβάλλουν σε καλύτερες αποδόσεις και χαμηλότερο κόστος παραγωγής. Ας μην ξεχνάμε και τις απαιτήσεις της πολιτικής από το χωράφι στο πιάτο του καταναλωτή για μείωση των χρησιμοποιούμενων χημικών (παρασιτοκτόνων και λιπασμάτων).
Θα συνεχίσω στο επόμενο.