Δράσεις για μεσοπρόθεσμη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Μέρος 2ο

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Αναφέρθηκα στο προηγούμενο άρθρο στο ισοζύγιο κόστους οφέλους από τη δημιουργία ταμιευτήρων νερού. Η δημιουργία ταμιευτήρων δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αλλοιώνει το περιβάλλον. Κατακλύζει με νερά όμορφες κοιλάδες, ορεινά χωριά και εκτάσεις που καλλιεργούνται. Βέβαια δημιουργεί και περιβάλλοντα εξαιρετικής ομορφιάς, όπως έγινε στον Ταμιευτήρα Πλαστήρα. Πολλές φορές και κάποια μνημεία πολιτισμού, όπως πέτρινα γεφύρια ή κελιά μοναχών. Η χώρα μας είναι γεμάτη από τέτοια μνημεία πολιτισμού χάρη στη μακραίωνη ιστορία της και κάθε τεχνικό έργο αντιμετωπίζει διλήμματα για τον χειρισμό τους. Ευτυχώς η τεχνολογία σήμερα μας επιτρέπει να τα χειριζόμαστε είτε μεταφέροντας σε άλλα σημεία και διατηρώντας τα εκεί, είτε όταν είναι ιδιαίτερα σημαντικά με τροποποίηση των έργων. Η ταμίευση όμως του νερού σε περιοχές όπως η Θεσσαλία αποτρέπει σημαντικούς κινδύνους περιβαλλοντικής υποβάθμισης περιοχών. Ήδη αναφέρθηκα σε φράγματα – ταμιευτήρες που θα μείωναν τις καταστροφές από τον «Ιανό». Αλλά η Θεσσαλία αντιμετωπίζει έναν τεράστιο οικολογικό κίνδυνο από την εξάντληση των υπόγειων υδροφορέων τόσο στην Ανατολική Θεσσαλία όσο και σε περιοχές της Δυτικής (Φάρσαλα). Το 2014 εκτιμήθηκε το έλλειμμά τους σε 3 δισ. κ.μ. που συνεχίζει να αυξάνεται, καθώς τα Σχέδια Διαχείρισης των Υδάτων παρέμειναν στα χαρτιά και κανένα έργο δεν τελείωσε από τα ημιτελή (Συκιά, Αγιονέρι, Ληθαίος), ούτε προγραμματίστηκε κάτι άλλο. Κάποια έργα δημιουργίας δικτύου κλειστών αγωγών μεταφοράς και διανομής νερού έγιναν κυρίως από την Περιφέρεια, αλλά μένει πολύ έργο ακόμα να γίνει. Και δεν μιλάω για το περίφημο έργο εμπλουτισμού των υδροφορέων της Χάλκης (ασήμαντο για 10 εκατομμύρια κ.μ. νερού) που από το 2017 ακόμη δεν έχει γίνει ούτε η μελέτη. Πώς εκδηλώνεται η μείωση των αποθεμάτων των υδροφορέων; Με συνεχή ταπείνωση της στάθμης τους. Οι γεωτρήσεις στερεύουν και οι αγρότες κάνουν συνεχώς νέες γεωτρήσεις που φτάνουν δυστυχώς και τα 400 μέτρα. Η δαπάνη της επένδυσης είναι τεράστια (πάνω από 20.000 ευρώ). Η δαπάνη ενέργειας για πότισμα φτάνει τα 100 ευρώ/στρέμμα. Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα βρίσκεται από τους κινδύνους που ελλοχεύουν. Από τη μια η είσοδος θαλασσινού νερού απειλεί να κάνει τα νερά υφάλμυρα και η συνέχιση των αρδεύσεων θα καταστρέψει τα εύφορα χωράφια της περιοχής. Επιπλέον κίνδυνοι από την καθίζηση εδαφών, καθώς ήδη έχουν αρχίσει να εμφανίζονται ρωγμές σε πολλές περιοχές της Ανατολικής Θεσσαλίας.
Επομένως στο ισοζύγιο θα πρέπει να βάλουμε από τη μια πλευρά τις αλλοιώσεις στο περιβάλλον από την καταστροφή κοιλάδων, χωριών, χωραφιών και ενδεχομένως κατάκλυσης ή μετακίνησης κάποιων μνημείων. Από την άλλη την απειλούμενη οικολογική καταστροφή των χωραφιών της πεδινής Θεσσαλίας, τις πιθανές καθιζήσεις, τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και τη μείωση παραγωγής τροφίμων σε μια περίοδο που επιδιώκουμε αύξηση της παραγωγής κατά 70% για να θρέψουμε τον πληθυσμό του πλανήτη και την ανατροπή της κοινωνικής ζωής της υπαίθρου, την αποτροπή πλημμυρικών φαινομένων, την εξασφάλιση αποθεμάτων νερού για περιόδους ξηρασίας και την άμβλυνση της θερμοκρασίας του καλοκαιριού από τις αρδευόμενες καλλιέργειες.
Το θέμα της διαχείρισης των καλλιεργειών και αντιμετώπισης προβλημάτων από υψηλές ή χαμηλές θερμοκρασίες είναι κρίσιμο. Δεν ξέρω αν πρέπει να μην καλλιεργήσουμε πρώιμες ποικιλίες ή αμυγδαλιές ή να βρούμε μεθόδους προστασίας από τους παγετούς. Έχω γράψει αναλυτικότερα για το θέμα της προστασίας από τους παγετούς σε δενδρώδεις καλλιέργειες. Πρέπει να διαπιστώσουμε αν και κατά πόσο λειτουργούν. Το πλεονέκτημα της χώρας για πρώιμα φρούτα είναι σημαντικό και δεν πρέπει να χαθεί. Πρέπει όμως να έχουμε παραγωγή κάθε χρόνο και όχι μόνο όταν μας αφήνουν οι παγετοί. Επομένως πρέπει άμεσα να δοκιμάσουμε ό,τι υπάρχει στη βιβλιογραφία και να εφαρμόσουμε ό,τι λειτουργεί. Το περίεργο είναι ότι μέχρι τώρα δεν έχουμε καμία σχετική κίνηση. Η επιστημονική κοινότητα πρέπει να μελετήσει άμεσα το θέμα και να προτείνει τις δυνατές λύσεις. Σε εκπομπή του Κώστα Τζανακούλη στο TRT παραγωγός ανέφερε ότι με ανεμομίκτη πέτυχε προστασία αμυγδαλιών και σε – 5οC. Ένα πρόγραμμα επιβεβαίωσης και επέκτασης πρέπει να χρηματοδοτηθεί άμεσα.
Ίδια προβλήματα υπάρχουν και στις εκτατικές καλλιέργειες. Οι ζημιές φέτος στα σιτηρά, αλλά και στον αρακά δείχνουν επίσης προβλήματα. Υπάρχουν ποικιλίες που είναι λιγότερο ευάλωτες; Όψιμη σπορά και καθυστερημένη ανάπτυξη των φυτών την άνοιξη που θα αποφύγει ζημιές από όψιμους παγετούς αντιμετωπίζει μεγαλύτερες πιθανότητες ζημιάς από λίβα στην ωρίμανση. Όλοι οι αγρότες γνωρίζουν ότι όψιμες ποικιλίες ζημιώνονται από υψηλές θερμοκρασίες κατά την ωρίμανση. Επομένως και εδώ πρέπει να μελετηθούν ποικιλίες που να προσαρμόζονται καλύτερα στις συνθήκες αυτές.
Όπως φαίνεται απ’ όσα ανέφερα οι κίνδυνοι από την κλιματική κρίση είναι μπροστά μας. Η αδράνεια θα μας οδηγήσει σε μεγάλα προβλήματα στο άμεσο μέλλον. Η αδράνεια της διοίκησης είναι χαρακτηριστική. Ενώ όλοι στα λόγια επισημαίνουν τους κινδύνους που έρχονται, δεν κάνουν τίποτα που χρειάζεται μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα και πολιτική βούληση. Είναι ίδια με την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και την έξυπνη γεωργία που όλοι τα αναφέρουν στα λόγια και δεν κάνουν τίποτα για να τα προωθήσουν. Όλες οι παθογένειες της Ελληνικής Διοίκησης είναι εδώ. Έλλειψη στοχευμένης στα θέματα έρευνας, έλλειψη σύνδεσης έρευνας γεωργικής παραγωγής, έλλειψη συστήματος γεωργικών εφαρμογών που θα συμβουλεύει και θα κατευθύνει τους αγρότες. Και πάνω σε αυτά την αδυναμία των αγροτών να συνεργαστούν μεταξύ τους για να εφαρμόσουν τα μέτρα που χρειάζονται για να ξεπεράσουμε τα προβλήματα που δυστυχώς έφτασαν και απειλούν ένα σημαντικό παραγωγικό κομμάτι της χώρας. Οφείλω να πω ότι είχαμε δύο κινήσεις από πλευράς Κυβέρνησης, την προώθηση του Φράγματος στον Ενιπέα και τη δημιουργία συστήματος κλειστών αγροτών μεταφοράς και διανομής νερού στον ΤΟΕΒ Ταυρωπού, αλλά καμία ενέργεια για την περάτωση των ημιτελών έργων (Συκιά, Αγιονέρι) ή των άλλων φραγμάτων. Είναι σημαντικό να προγραμματιστούν άμεσα νέα έργα.