Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι Παγκόσμια η έρευνα ασχολείται με το θέμα και υπάρχει αρκετή βιβλιογραφία. Ένα χαρακτηριστικό όμως της έρευνας στη γεωργική πράξη είναι ότι οι διάφορες ιδέες πρέπει να εφαρμοστούν στη χώρα μας για να δούμε αν λειτουργούν. Καθώς οι συνθήκες κλίματος, εδάφους κ.λπ. διαφέρουν, τα αποτελέσματα πολλές φορές πρέπει να ελεγχθούν τοπικά πριν εφαρμοστούν. Προφανώς χρειαζόμαστε χρηματοδότηση προσανατολισμένης έρευνας, αλλά και κάποιο σύστημα να μεταφερθούν τα αποτελέσματα στους τελικούς χρήστες δηλαδή στους αγρότες. Θα πρέπει επίσης οι αγρότες να εφαρμόσουν ό,τι αποφασιστεί χωρίς αντιρρήσεις και υπεκφυγές. Προσαρμογές πρέπει να γίνουν και στην εκπαίδευση ώστε οι απόφοιτοι Πανεπιστημίων και τεχνικών σχολείων να μπορέσουν να προσφέρουν στις νέες συνθήκες.
Το πρόβλημα είναι αρκετά σύνθετο και χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια από την ελληνική γραφειοκρατία και κόστος για να προχωρήσει. Η ωφέλεια όμως θα είναι τεράστια καθώς οι αποζημιώσεις μιας χρονιάς είναι αρκετές για να αποσβέσουν όλο το κόστος πρόληψης. Αυτό είναι που πρέπει να καταλάβουμε όλοι για να πάρουμε γρήγορες αποφάσεις. Ας δούμε όμως ποια πρακτικά μέτρα πρέπει να πάρουμε για να προσαρμοστούμε.
Πρώτο θέμα η διάβρωση των εδαφών. Η Θεσσαλία έχει το 30% των καλλιεργούμενων εκτάσεων με κλίσεις που τα κάνουν να χάνουν κάθε χρόνο πολύτιμο επιφανειακό γόνιμο έδαφος. Έχω αναφερθεί σε προηγούμενα άρθρα στο πρόβλημα. Αν κάποιος δει τα επικλινή εδάφη της Χάλκης στο googleearth θα δει τις κορυφές να ασπρίζουν. Είναι η μάργα που βγαίνει στην επιφάνεια όταν το επιφανειακό έδαφος έχει απομακρυνθεί. Έντονα φαινόμενα διάβρωσης είχαμε και με τον Ιανό καθώς η απορροή του νερού στις πλαγιές προκάλεσε απομάκρυνση τεράστιων ποσοτήτων γόνιμου εδάφους. Η δημιουργία εδάφους είναι μια πολύ αργή διαδικασία για αυτό πρέπει να περιορίσουμε την απώλεια εδάφους από διάβρωση σε λιγότερο από 1 χιλιοστό τον χρόνο. Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Συνεχής κάλυψη του εδάφους με καλλιέργειες ή φυτικά υπολείμματα, αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους που δημιουργεί σταθερότερα συσσωματώματα, κατάργηση του οργώματος και όπου μπορούμε καλλιέργεια κατά τις ισοϋψείς. Ιδιαίτερα σε δενδρώδεις καλλιέργειες με τις γραμμές κατά τις κλίσεις πρέπει να διατηρούμε το έδαφος ανάμεσα στις γραμμές καλυμμένο για να αποφεύγουμε τη διάβρωση. Ο έλεγχος της βλάστησης θα γίνεται με χορτοκοπή αντί για τη κατεργασία του εδάφους που κάνουμε σήμερα. Η νέα ΚΑΠ αλλά και οι δυνατότητες εμπορίας του αποθηκευμένου άνθρακα στο έδαφος μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη πολιτικών που θα προστατεύσουν τα καλλιεργούμενα επικλινή εδάφη. Αλλά και στις δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις πρέπει να πάρουμε μέτρα προστασίας με αναδασώσεις και ορθολογική βόσκηση. Αυτά περιορίζουν της απορροές προς τα χαμηλότερα σημεία και πρέπει να τα φροντίζουμε για να κάνουν τη δουλειά τους περιορίζοντας τις ζημιές.
Η δημιουργία ταμιευτήρων που να συγκρατούν τα νερά των απορροών σε μεγάλες πλαγιές είναι μια σημαντική δυνατότητα. Καθώς οι ταμιευτήρες αποθηκεύουν τα νερά ελέγχοντας σημαντικά τις ροές. Στο πρόσφατο παράδειγμα του Ιανού, η περιοχή των Σοφάδων δεν είχε μεγάλα προβλήματα καθώς το φράγμα Σμοκόβου συγκράτησε πολλές απορροές. Αντίθετα στα Φάρσαλα, Παλαμά, Καρδίτσα η έλλειψη των φραγμάτων στον Ενιπέα και στο Μουζάκι επιδείνωσε το πρόβλημα με τις καταστροφές που όλοι γνωρίζουμε. Αποτέλεσμα να πληρωθούν αποζημιώσεις 400 εκατομμυρίων € όταν η κατασκευή των δύο φραγμάτων κοστίζει 200 εκατομμύρια €. Προβλήματα μπορούμε να έχουμε στο μέλλον και από το ημιτελές φράγμα της Συκιάς, αλλά και σε άλλες περιοχές όπως η Πύλη που δεν κατασκευάστηκαν φράγματα παρά τις μελέτες που υπάρχουν. Οι ταμιευτήρες έχουν και σημαντικά άλλα πλεονεκτήματα, όπως η δημιουργία αποθέματος για περιόδους ξηρασίας. Θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι μια από τις προβλέψεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι οι περίοδοι ξηρασίας. Τι θα κάνουμε αν έχουμε 2-3 χρόνια ξηρασίας; Το 70 % των Θεσσαλών υδρεύεται από υπόγεια νερά, ενώ το 70% των χωραφιών σήμερα αρδεύεται εξαντλώντας τους υπόγειους υδροφορείς. Τότε θα πούμε το νερό νεράκι καθώς οι δύο ταμιευτήρες που έχουμε (Πλαστήρα και Σμοκόβου) δεν θα μπορούν να μας καλύψουν.
Βέβαια υπάρχουν και οι «οικολόγοι». Αποκαλούν τους ταμιευτήρες φαραωνικά έργα, που καταστρέφουν το περιβάλλον. Αναμφίβολα όπως έχω τονίσει πολλές φορές υπάρχουν αλλοιώσεις στο περιβάλλον. Αυτό ισχύει για κάθε τεχνικό έργο που κάνουμε. Από τα σπίτια μας μέχρι τους δρόμους, γέφυρες κλπ. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να κάνουμε ένα ισοζύγιο κόστους-οφέλους. Μπορούμε να συζητάμε αν πρέπει να έχουμε πολυκατοικίες ή μονοκατοικίες, αλλά δεν νομίζω να συζητά κανείς να πάμε σε σπηλιές. Το ίδιο ισχύει για τους δρόμους, γέφυρες, σήραγγες κλπ. Δεν ξέρω αν έπρεπε να μείνουμε με τους στενούς δρόμους και τους δεκάδες νεκρούς τα Σαββατοκύριακα για να μην αλλοιώσουμε το περιβάλλον. Το ίδιο ισχύει για τους ταμιευτήρες και τα φράγματα. Πρέπει να περιορίσουμε τη γεωργία μας σε ξηρικές καλλιέργειες ώστε να εξοικονομήσουμε νερό ή να κάνουμε ταμιευτήρες και να αυξήσουμε το εισόδημα από τη γεωργία με μια αναδιάρθρωση καλλιεργειών με αρδευόμενες καλλιέργειες υψηλής αξίας όπως τα οπωροκηπευτικά; Και επιπλέον να αποφύγουμε την καταστροφή των υπόγειων υδροφορέων και την είσοδο θαλασσινού νερού; Ας τα βάλουμε στη ζυγαριά και ας αποφασίσουμε.
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
