Τα αποτελέσματα ήταν θετικά και πετύχαμε ουσιαστική μείωση των λιπασμάτων χωρίς επίδραση στην παραγωγή. Η προσωπική μου εμπειρία από τη χρήση των αισθητήρων αυτών στο σιτάρι είναι ότι διακρίνουν με βάση το χρώμα την ανάγκη των φυτών και εφαρμόζουν την ανάλογη λίπανση. Αναγνωρίζουν τις περιοχές με επάρκεια αζώτου π.χ. μετά από ψυχανθές και μειώνουν τη δόση. Στα δέντρα ακολουθήσαμε την αρχή της αντικατάστασης των θρεπτικών στοιχείων που αφαιρούμε με την παραγωγή. Με χαρτογράφηση της παραγωγής μπορούμε να βρούμε τι ακριβώς αφαιρείται με την παραγωγή και να το αντικαταστήσουμε. Μια εξοικονόμηση 10-20% μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της ρύπανσης, αλλά και του κόστους παραγωγής χωρίς καμία μείωση της παραγωγής.
Εδώ θα ήθελα να αναφέρω και ένα άλλο στοιχείο. Καθώς πολλές περιοχές της χώρας έχουν ρύπανση από νιτρικά στο νερό που ποτίζουν, πολλές φορές μεγάλο μέρος του αζώτου που χρειάζεται η φυτεία προστίθεται με το πότισμα. Ας κάνουμε έναν λογαριασμό. Το όριο για να είναι το νερό πόσιμο είναι να περιέχει κάτω από 50 mg/l ( χιλιοστά του γραμμαρίου ανά λίτρο) νερού. Το 1 κυβικό μέτρο (1.000 λίτρα) έχει επομένως 50 γραμμάρια και τα 500 κ.μ. που ποτίζουμε κάθε χρόνο 25 κιλά νιτρικών ή περίπου 6-7 κιλά αζώτου το στρέμμα. Αυτό είναι το μισό άζωτο που χρειάζεται το βαμβάκι και ένα μεγάλο μέρος του αζώτου που χρειάζονται πολλές δενδρώδεις καλλιέργειες. Αυτά βρήκε σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα του Π.Θ. ο Γ. Νάνος στον Τύρναβο (δημοσίευσε σχετικό άρθρο στην Ελευθερία πριν λίγες εβδομάδες), αλλά και παλαιότερα μελέτη του ΙΧΤΕΛ (Ινστιτούτο Χαρτογράφησης Εδαφών) στην Αργολίδα και σε άλλες περιοχές της χώρας. Οι αγρότες ουσιαστικά προσθέτουν ρύπους, ξοδεύοντας τα ωραία τους χρήματα γιατί κανείς δεν βρίσκεται να τους ενημερώσει. Εμείς όμως έχουμε πρόγραμμα νιτρορρύπανσης.
Έχω ασχοληθεί σε πολλά σημειώματα για τη σημασία της οργανικής ουσίας του εδάφους τόσο για τη δομή του, τη σταθερότητα των συσσωματωμάτων, αλλά και τη μεγάλη δυνατότητα απορρόφησης και συγκράτησης, τόσο του νερού (αύξηση υδατοϊκανότητας) όσο θρεπτικών στοιχείων. Η οργανική ουσία λειτουργεί σαν σφουγγάρι και συγκρατεί νερό και θρεπτικά στοιχεία που τα αποδίδει στα καλλιεργούμενα φυτά σταδιακά. Έτσι αποτρέπεται η έκλυσή τους προς τα βαθύτερα στρώματα. Ιδιαίτερα τα νιτρικά ιόντα που είναι αρνητικά φορτισμένα και εκπλύνονται εύκολα συγκρατούνται από τη θετικά φορτισμένη οργανική ουσία και περιορίζουν την έκλυση. Όπως γνωρίζουν οι αναγνώστες η οργανική ουσία του εδάφους είναι η διαφορά της ποσότητας οργανικής ύλης (φυτικά υπολείμματα, ρίζες φυτών που συγκομίζονται, χλωρή λίπανση, οργανικά λιπάσματα, κοπριές, κ.λπ.) μείον την ποσότητα που υποδομείται από τους μικροοργανισμούς. Οι μικροοργανισμοί είναι αερόβιοι (θέλουν οξυγόνο) και επομένως ο αερισμός του εδάφους που προκαλείται από την αναμόχλευσή του ενισχύει τη δράση τους και την αποδόμηση της οργανικής ουσίας. Επομένως για να αυξήσουμε την οργανική ουσία του εδάφους πρέπει να αυξήσουμε τις εισροές οργανικού υλικού και να μειώσουμε την αποδόμηση. Η αποδόμηση μειώνεται με μείωση της κατεργασίας του εδάφους με καλύτερη την ακατεργασία. Η χρήση ακατεργασίας έδειξε σε πειράματα στο Π.Θ. ότι προκαλεί σε λίγα χρόνια ουσιαστική αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους από το 1% (συνηθισμένο για τα Ελληνικά εδάφη) στο 2 με 2,5%.
Η αύξηση των εισροών οργανικής ύλης μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους. Ένας ιδιαίτερα χρήσιμος για τη μείωση της έκλυσης θρεπτικών στοιχείων τρόπος είναι η χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης. Δηλαδή καλλιεργειών ανάμεσα σε δύο κύριες καλλιέργειες είτε για παραγωγή εμπορεύσιμου προϊόντος, είτε για βόσκηση, είτε για ενσωμάτωση στο έδαφος ως χλωρή λίπανση. Για τη χώρα μας είναι συνήθως καλλιέργεια ανάμεσα σε δύο ποτιστικές καλλιέργειες που σπέρνεται αμέσως μετά τη συγκομιδή το φθινόπωρο (αλλά και πριν από τη συγκομιδή) και αναπτύσσεται μέχρι την επόμενη άνοιξη πριν από τη σπορά της επόμενης καλλιέργειας. Ένα από τα πλεονεκτήματα είναι η απορρόφηση του υπολειμματικού αζώτου της προηγούμενης καλλιέργειας που δεν το αφήνει να εκπλυθεί από τις χειμερινές βροχές. Ιδιαίτερα καλλιέργειες δημητριακών που αναπτύσσονται σχετικά γρήγορα το φθινόπωρο απορροφούν το άζωτο από το έδαφος. Τα ψυχανθή αναπτύσσονται αργότερα, αλλά εμπλουτίζουν το έδαφος με άζωτο για την επόμενη καλλιέργεια. Μίγματα αγρωστωδών και ψυχανθών συνδυάζουν τα πλεονεκτήματα και των δύο. Ακόμη και όταν το υπέργειο τμήμα της καλλιέργειας φυτοκάλυψης συγκομίζεται π.χ. για ζωοτροφή, η ρίζα που μένει στο έδαφος αποτελεί εισροή οργανικής ύλης που θα γίνει οργανική ουσία, όπως έδειξαν πολλά πειράματα του Π.Θ.
Επομένως υπάρχουν καλλιεργητικές πρακτικές που μπορούν να μειώσουν τη νιτρορρύπανση χωρίς να καταφεύγουμε σε επιδοτήσεις κάτω από το τραπέζι. Αν σε αυτά προσθέσουμε και τις προοπτικές να υπάρχει εμπόριο άνθρακα και δέσμευσης αερίων του θερμοκηπίου, οι αγρότες θα έχουν μια δίκαιη ανταμοιβή για την ενσωμάτωση άνθρακα στο έδαφος σε μορφή οργανικής ουσίας. Αυτό φαίνεται να ενισχύει η νέα ΚΑΠ οπότε θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να ξεκινήσουμε τέτοια προγράμματα. Για να δεχόμαστε τους ελέγχους με το κεφάλι ψηλά και όχι να κρυβόμαστε. Όλα αυτά όμως χρειάζονται σχεδιασμό και δουλειά που για την ώρα δεν βλέπω να θέλει να τα κάνει κάποιος.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
