Το πρόγραμμα πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ περιλαμβάνει και σημαντικά ποσά που αναφέρονται στον πρωτογενή τομέα και στη διαχείριση των υδάτων. Αναφέρω από τον κατάλογο δημοσιευμάτων:
Μετασχηματισμός Γεωργικού τομέα 520 Μ €, Αποθήκευση ενέργειας 1.380 MW (αντλησιοταμίευση , μπαταρίες) 450 Μ €, Μεγάλες επενδύσεις σε αρδευτικά δίκτυα και συστήματα 200 Μ €.
Θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι δράσεις για τον πρωτογενή τομέα θα υπάρχουν και σε άλλα σημεία του προγράμματος, όπως του συστήματος αναβάθμισης δεξιοτήτων του πληθυσμού, της επαγγελματικής εκπαίδευσης, του ορεινού τουρισμού, αγροτοτουρισμού και γαστρονομίας, αξιοποίηση δορυφορικών τεχνολογιών, κ.λπ. Τουλάχιστον στα σχέδια για την εκπαίδευση πρέπει να προβλεφθούν δράσεις εκπαίδευσης των αγροτών, καθώς οι απαιτήσεις εφαρμογής νεώς τεχνολογιών απαιτούν εκπαίδευση και νέες δεξιότητες.
Παράλληλα παρατηρώ ότι αρχίζουν να εμφανίζονται στον Τύπο και εξαγγελίες ή έναρξη εκτέλεσης έργων περάτωσης ημιτελών φραγμάτων (π.χ. Ληθαίου, Αγιονερίου) ή δημιουργίας δικτύων μεταφοράς και διανομής νερού (π.χ. στον Δήμο Κιλελέρ πρόσφατα). Ενώ αποφασίστηκε η προώθηση του Φράγματος στον Ενιπέα που θα καλύψει ανάγκες ύδρευσης, άρδευσης και προστασίας από πλημμύρες πολλών περιοχών των Φαρσάλων και της Καρδίτσας. Αναμφίβολα τα έργα αυτά είναι θετικά και πρέπει να τα επικροτήσουμε.
Υπάρχουν όμως και αρκετά αλλά. Αρχικά να πούμε ότι τα 200 Μ € για μεγάλες επενδύσεις διαχείρισης νερού για όλη τη χώρα είναι μάλλον λίγα. Αν σκεφτούμε ότι το φράγμα στον Ενιπέα θα κοστίσει 70 Μ € και το κλειστό δίκτυο του ΤΟΕΒ Ταυρωπού που υποσχέθηκε ο Πρωθυπουργός στην πρόσφατη επίσκεψή του στην περιοχή άλλα τόσα, το ποσό είναι πολύ μικρό. Δεν ξέρω αν και πόσο μπορεί αυτό το ποσό να πολλαπλασιαστεί μέσω ΣΔΙΤ, αλλά ας ελπίσουμε να είναι μεγάλος ο πολλαπλασιαστής.
Ένα ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι πώς αποφασίζεται ποια έργα θα γίνουν και ποια η προτεραιότητά τους. Είναι ένα κρίσιμο ερώτημα, καθώς τα διάφορα έργα που έχουν αποτυπωθεί στα Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων της Θεσσαλίας δεν έχουν όλα το ίδιο κόστος και όφελος. Θα πρέπει προφανώς να υπάρχει ένα γενικό σχέδιο ιεράρχησης των έργων με ορισμένα κριτήρια. Υποθέτω ότι το πρώτο είναι το κόστος ανά κ.μ. νερού που αποθηκεύει, αλλά και η ποσότητα νερού ή ενέργειας που εξοικονομούμε. Πριν από λίγες μέρες ανακοινώθηκε έργο ταμίευσης νερού 250.000 κ.μ. προϋπολογισμού 1.700.000 ευρώ ή 6,8 ευρώ/κ.μ. Μήπως το κόστος είναι πολύ υψηλό; Δεν γνωρίζω βέβαια αν στο έργο συμπεριλαμβάνονται και άλλα συνοδευτικά έργα, όπως δίκτυα διανομής, κ.λπ. οπότε το κόστος κατανέμεται. Μια γενική παρατήρηση είναι ότι τα μικρά έργα έχουν μεγαλύτερο κόστος ανά κ.μ. νερού που αποθηκεύουν από τα μεγάλα. Το έργο του φράγματος του Ενιπέα θα συγκεντρώνει κοντά στα 70 εκατομμύρια κ.μ. νερού οπότε το κόστος ανά κ.μ. νερού που θα αποθηκεύσει είναι κοντά στο 1 ευρώ. Η διαφορά είναι τεράστια. Για το φράγμα της Συκιάς και τη σήραγγα μεταφοράς προς τη Θεσσαλία με ένα κόστος της τάξεως των 500 εκατομμυρίων ευρώ θα αποθηκευτούν κοντά στα 500 εκατομμύρια κ.μ. νερού με παράλληλη σημαντική παραγωγή ΥΗ ενέργειας που θα συμβάλλει στην ταχύτερη απόσβεση του έργου. Χωρίς να συνυπολογίσουμε και τις δυνατότητες αποθήκευσης ενέργειας με αντλησιοταμίευση τόσο απαραίτητα για να ισορροπήσει η διακύμανση της παραγωγής ηλεκτρισμού από αιολική και ηλιακή ενέργεια. Τα προβλήματα των μικρών ταμιευτήρων είναι πάρα πολλά εκτός από το κόστος κατασκευής, όπως το κόστος λειτουργίας τους, η απώλεια σχεδόν ενός μέτρου νερού τον χρόνο από εξάτμιση, η ποιότητα του νερού, καθώς το νερό συνήθως μεταφέρεται μέσω στραγγιστικών καναλιών και εμπλουτίζεται σε άλατα. Βέβαια κάποιοι μικροί ταμιευτήρες μπορεί να χρειάζονται για εμπλουτισμό υπογείων υδάτων ή για κάποια ενδιάμεση αποθήκευση ποσοτήτων νερού. Επομένως η ανάλυση του κόστους – οφέλους είναι κρίσιμο στοιχείο προγραμματισμού.
Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί φαίνεται να προτιμώνται οι μικροί ταμιευτήρες. Η πρώτη απάντηση είναι γιατί έχουν πολλά εγκαίνια και πολλές φωτογραφίες στα ΜΜΕ. Δίνει τη δυνατότητα λειτουργίας του πελατειακού συστήματος, καθώς τα έργα γίνονται σε περιοχές με αρεστούς Δημάρχους ή άλλους παράγοντες. Ή σε εκλογικές περιφέρειες αρμόδιων Υπουργών κατόπιν ενεργειών τους. Αυτό βολεύει βραχυχρόνια τους αγρότες των γύρω περιοχών, αλλά δεν φαίνεται να λύνει το αρδευτικό πρόβλημα της Θεσσαλίας και την εξάρτηση από τα υπόγεια νερά.
Πώς μπορούμε να εξορθολογήσουμε τον σχεδιασμό και την εκτέλεση των σωστών έργων; Η απάντηση είναι προφανής. Χρειαζόμαστε ένα γενικό σχέδιο όπου θα ιεραρχούνται τα έργα με βάση κριτήρια κόστους – οφέλους, αλλά και επικινδυνότητας περιβαλλοντικών, καθώς και φυσικών καταστροφών. Τότε θα γνωρίζουμε τι πρέπει να γίνει, με ποια σειρά και με τι κόστος.
Ο κάθε φορέας τοπικός ή της Κεντρικής Κυβέρνησης θα γνωρίζει ότι δεν θα μπορεί να κάνει μικρο-εξυπηρετήσεις, αλλά θα πρέπει να ακολουθήσει το σχέδιο που θα απαιτεί την εκπόνηση μελετών ώστε τα έργα να είναι «ώριμα» κάθε φορά που θα βρίσκονται χρήματα.
Με τον τρόπο αυτόν θα μπορέσουμε να κάνουμε σε βάθος χρόνου τα έργα που χρειάζονται για να εξασφαλίσουμε τη ζωή στη Θεσσαλία, τόσο άμεσα όσο και μακροχρόνια, καθώς η κλιματική αλλαγή απαιτεί προετοιμασία για ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως έντονες βροχές ή χρόνια ξηρασίας.
Επομένως χρειαζόμαστε ταμιεύσεις νερού, αλλά και ρύθμιση των ροών. Εκεί πρέπει οι φορείς της περιοχής να επικεντρωθούν για να επιτύχουμε τα καλύτερα αποτελέσματα για τα παιδιά μας.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
