Αυτά τα πλεονεκτήματα τα πληρώνουμε με πολλά αρνητικά στοιχεία, όπως η μεγάλη κατανάλωση ενέργειας (θυμάμαι ότι έλεγα στους φοιτητές μου ότι στη γεωργία από τη μία πλευρά βάζουμε ορυκτά καύσιμα για να παράγουμε τρόφιμα από την άλλη) και φυσικών πόρων όπως το νερό, αλλά και με πολύ μεγάλες αρνητικές επιπτώσεις στον φυσικό πόρο έδαφος. Σήμερα καλούμαστε να αυξήσουμε την παραγωγικότητα της γεωργίας κατά 70% μέχρι το 2050 για να μπορέσουμε να καλύψουμε τις ανάγκες σε τρόφιμα και πρώτες ύλες ενός πληθυσμού που θα φτάσει στα 9 δισ. Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να φροντίσουμε την υγεία (γονιμότητα) του εδάφους μας και τη διατήρησή του, ενώ θα περιορίσουμε τις εισροές και τα απόβλητα που δημιουργούμε ανακυκλώνοντας ό,τι περισσότερο γίνεται μέσα σε ένα πλαίσιο που ορίζει η κλιματική αλλαγή. Επιπλέον η γεωργία πρέπει να δεχτεί όσο περισσότερα απόβλητα της ανθρώπινης διαβίωσης για να συμβάλλει στη διατήρηση του περιβάλλοντος και του οικοσυστήματος σε καλή κατάσταση. Έτσι φαίνεται θα μπορέσουμε να δώσουμε στις επόμενες γενιές τη δυνατότητα να επιβιώσουν σε καλές συνθήκες στον Πλανήτη.
Από τα όσα έγραψα στο προηγούμενο σημείωμα είναι προφανές ότι στη γεωργία για να εφαρμόσουμε τις αρχές της κυκλικής οικονομίας θα πρέπει να δημιουργήσουμε συστήματα παραγωγής προϊόντων με χρήση των ελάχιστων δυνατών εξωτερικών εισροών και φυσικών πόρων και των ελάχιστων απωλειών και αποβλήτων στο περιβάλλον. Πρέπει να ανακυκλώσουμε όσο μπορούμε τα θρεπτικά στοιχεία περιορίζοντας στο ελάχιστο τις εξόδους προς το περιβάλλον. Πρέπει να αξιοποιήσουμε όλα τα απόβλητα της γεωργικής δραστηριότητας και να τα χρησιμοποιήσουμε και πάλι δημιουργώντας κλειστούς βρόγχους. Επομένως πρέπει να δούμε μια κυκλική οικονομία στη γεωργία από τρεις πλευρές:
Ελαχιστοποίηση των εισροών και της χρήσης φυσικών πόρων
Δημιουργία διαδικασιών διαχείρισης με βρόγχους ανακύκλωσης. Εδώ περιλαμβάνεται και η δυνατότητα της γεωργίας να αξιοποιεί υποπροϊόντα ή απόβλητα άλλων δραστηριοτήτων της οικονομίας και της ανθρώπινης διαβίωσης.
Ελαχιστοποίηση των κάθε μορφής αποβλήτων που βγαίνουν εκτός του κυκλώματος της γεωργίας και της αγροδιατροφής γενικότερα.
Ελαχιστοποίηση των εισροών
Αν παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της γεωργίας τα τελευταία 100 χρόνια βλέπουμε μια συνεχή αύξηση της παραγωγής με ταυτόχρονη αύξηση των εισροών. Το μεγαλύτερο μέρος των εισροών προέρχεται σε τελευταία ανάλυση από ορυκτά καύσιμα. Λιπάσματα (κυρίως αζωτούχα), φυτοφάρμακα, καύσιμα για τα μηχανήματα, τα ίδια τα μηχανήματα στηρίζονται στα ορυκτά καύσιμα. Υπάρχουν και άλλες εισροές, όπως θρεπτικά στοιχεία (φωσφόρος και Κάλιο), υλικά κατασκευής των μηχανημάτων και υποδομών, κ.λπ. Κάθε καλλιεργητική πρακτική και οργάνωση των αγροκτημάτων που μπορεί να μειώσει τις εισροές πρέπει να υιοθετηθεί από τους αγρότες για να συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος και της ζωής του Πλανήτη.
Υπάρχουν πολλές πρακτικές που μειώνουν τις εισροές στη γεωργία. Έχω αναφερθεί σε προηγούμενα σημειώματα, αλλά θα επαναλάβω επιγραμματικά: μείωση της κατανάλωσης ενέργειας για την εκτέλεση εργασιών, όπως μείωση της κατεργασίας του εδάφους, χρήση αμειψισπορών ή καλλιεργειών φυτοκάλυψης με ψυχανθή για εμπλουτισμό με άζωτο και μείωση των εφαρμοζόμενων δόσεων λιπασμάτων, χρήση λιπασμάτων κυρίως φωσφόρου και καλίου όταν χρειάζονται με αναλύσεις εδάφους, περιορισμό της διάβρωσης του εδάφους που απομακρύνει πολύτιμα στοιχεία από το έδαφος, χρήση κοπριάς ή άλλων οργανικών υλικών. Ορθολογική χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων είναι επίσης σημαντικό στοιχείο μείωσης εισροών, αλλά και περιορισμού επιπτώσεων στο περιβάλλον.
Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η διαχείριση των αγροκτημάτων. Η χρησιμοποίηση του εξοπλισμού με ελάχιστη κατανάλωση καυσίμου, η ορθή συντήρηση και ρύθμιση του εξοπλισμού, μεγάλη χρήση που να δικαιολογεί την απόσβεση σε συνδυασμό με ομαδική χρήση είναι δράσεις που μειώνουν τις εισροές στη γεωργία. Η χρήση ενός μεγάλου τρακτέρ σε μικρό αγρόκτημα και για εργασίες που χρειάζονται μικρή ισχύ, δημιουργεί πολλαπλές σπατάλες, καθώς καταναλώνεται περισσότερο καύσιμο για τη μονάδα εργασίας, ενώ τα υλικά κατασκευής αποσβένονται σε λιγότερη έκταση. Επομένως δράσεις, όπως κοινή χρήση εξοπλισμού, μπορούν να μειώσουν τις εισροές. Η εισαγωγή νέων τεχνολογιών, όπως η διαφοροποιημένη εφαρμογή εισροών σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες κάθε τμήματος του χωραφιού ή της φυτείας μπορούν να πετύχουν σημαντικές εξοικονομήσεις εισροών.
Σημαντικό στοιχείο της προσπάθειας μείωσης των εισροών είναι και η προσπάθεια μείωσης της χρήσης φυσικών πόρων, όπως το έδαφος και το νερό. Το νερό θεωρητικά είναι ένας ανανεώσιμος πόρος, καθώς ο υδρολογικός κύκλος μας το επαναφέρει με την εξάτμιση ό,τι καταναλώνουμε. Οι βροχές όμως δεν είναι πάντα διαθέσιμες και έχουμε περιόδους ξηρασίας που το στερούν από τα φυτά μας. Επομένως συστήματα ταμίευσης νερού και χρήση στις περιόδους που χρειάζεται αντί για αντλήσεις νερού από υπόγειους υδροφορείς μειώνει τις εισροές. Σημαντικότερο πρόβλημα είναι η χρήση νερού από υπόγειους υδροφορείς που ουσιαστικά είναι νερό που αποθηκεύτηκε εκεί σε πάρα πολλά προηγούμενα χρόνια. Η άντληση του νερού και η χρήση του για άρδευση μεγαλύτερη από την ετήσια ανανέωση τα εξαντλεί, κάτι που όπως όλοι γνωρίζουμε συμβαίνει στη Θεσσαλία σε μεγάλη έκταση. Επιπλέον συστήματα εφαρμογής με μεγάλο βαθμό απόδοσης, όπως τα συστήματα στάγδην άρδευσης, μειώνουν την κατανάλωση νερού. Το ίδιο ισχύει και για τα δίκτυα μεταφοράς με κλειστούς αγωγούς που ελαχιστοποιούν τις απώλειες όταν συντηρούνται σωστά.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος,
ομότιμος καθηγητής
του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
