Στη χώρα μας δεν καταφέραμε να δημιουργήσουμε μια αλυσίδα παραγωγής αγροτικών προϊόντων από το χωράφι μέχρι το πιάτο του καταναλωτή που να λειτουργεί αρμονικά και να κερδίζουν όλοι. Κάθε φορά ο ισχυρός προσπαθεί να κερδίσει περισσότερα από τους άλλους. Οι αγρότες καθώς αρνούνται ή δεν τα καταφέρνουν να συνεργαστούν, είναι συνήθως ο αδύναμος κρίκος. Πριν από λίγους μήνες οι κτηνοτρόφοι διαμαρτύρονταν για τη μείωση των τιμών γάλακτος, ενώ πριν λίγες μέρες οι βαμβακοπαραγωγοί διαμαρτύρονταν ότι οι εκκοκκιστές τους υποχρέωναν να κλείσουν άμεσα τις ανοιχτές τιμές γιατί θα ανέβαιναν οι τιμές. Ταυτόχρονα όλοι διαμαρτύρονται για τις εισαγωγές προϊόντων από το εξωτερικό με χαμηλές τιμές. Για όλα αυτά δημιουργούνται πολλά ερωτηματικά. Πώς μπορούν οι παραγωγοί άλλων χωρών να παράγουν φθηνότερα από εμάς; Ή γιατί ο Έλληνας καταναλωτής πρέπει να πληρώνει ακριβότερα τα ελληνικά προϊόντα; Να μην μου πει κανείς την ιστορία για τα φθηνότερα μεροκάματα. Γιατί όταν εισάγουμε φθηνότερα ντομάτες από την Ολλανδία ή μαρούλια από την Ιταλία και Ισπανία ή γάλα από τη Γερμανία και κρέας από τη Γαλλία μάλλον τα ημερομίσθια εκεί είναι διπλάσια από τα δικά μας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάτι δεν κάνουμε καλά και πρέπει να το μελετήσουμε για να το διορθώσουμε . Το βέβαιο όμως που είναι εύκολο να καταλάβουμε είναι ότι μια σημαντική αδυναμία είναι η τάση ο κάθε αγρότης να κάνει μόνος του την εμπορία των προϊόντων του. Αυτό προφανώς τον κάνει αδύναμο στη διαπραγμάτευση των τιμών. Αν μια εταιρεία γάλακτος είχε να διαπραγματευτεί με ένα προμηθευτή (συνεταιρισμό, ομάδα παραγωγών ή μεγάλο αγρόκτημα) που της προμήθευε ένα ποσοστό του προϊόντος που μεταποιούσε, το αποτέλεσμα στις τιμές θα ήταν διαφορετικό. Είτε λόγω ισχύος των δύο μερών είτε λόγω μείωσης του κόστους διαχείρισης που έχει η εταιρεία στη συλλογή του προϊόντος και στη λογιστική παρακολούθηση. Παρ’ όλο που το θέμα σηκώνει πολλή συζήτηση το εύκολο συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι συμμετοχή σε οργανώσεις παραγωγών (και εδώ απαιτούμενο η καλή οργάνωση και χρηστή διοίκηση σε κάτι που επίσης μέχρι τώρα αποτύχαμε παταγωδώς) και κοινή εμπορία θα συνέβαλλε στην επίτευξη καλύτερων τιμών. Πώς επιτυγχάνεται η καλύτερη οργάνωση και η χρηστή διοίκηση; Πώς αποφεύγεται το πελατειακό σύστημα λειτουργίας κάθε συλλογικού ή κρατικού οργανισμού; Τα πρότυπα υπάρχουν και λειτουργούν σε όλο τον κόσμο εκτός από τη χώρα μας με κύριο στοιχείο την αξιολόγηση των πάντων. Σε αυτό έχουμε μια συστημική αλλεργία.
Ο δεύτερος δρόμος να αυξήσουμε τα εισοδήματά μας είναι να αλλάξουμε καλλιέργειες και να πάμε σε καλλιέργειες υψηλής αξίας. Οι σημερινές καλλιέργειες που δίνουν ελάχιστα περιθώρια κέρδους μπορούν να αντικατασταθούν από καλλιέργειες που έχουν μεγαλύτερο κύκλο εργασιών και δίνουν μεγαλύτερο κέρδος. Φυσικά με πολύ περισσότερη εργασία στη διάρκεια του έτους.
Το τελευταίο διάστημα βρέθηκα στη Χάλκη καθώς εγκαταστήσαμε εκεί ένα πιλοτικό αγρό σκληρού σίτου από το Πρόγραμμα Ελληνικού Σίτου MISKO. Είχα την ευκαιρία να καθίσω στο καφενείο και να μιλήσω με αγρότες και παλιούς μου μαθητές αλλά και παλιούς συμμαθητές. Στη Χάλκη έχουν αρχίσει εδώ και λίγα χρόνια να αλλάζουν καλλιέργειες. Μια ομάδα παραγωγών (άτυπη) συνεργάστηκε με μια εταιρεία που παράγει καταψυγμένα τρόφιμα και καλλιέργησε με ιδιαίτερη επιτυχία σπανάκι. Άλλοι καλλιέργησαν αρακά και φασόλια πάλι για κατάψυξη. Πολλοί παραγωγοί στράφηκαν σε επιτραπέζια σταφύλια και άλλοι σε ξηρούς καρπούς. Από τις συζητήσεις έμαθα ότι το σπανάκι (σπέρνεται τον Σεπτέμβριο, χρειάζεται ποτίσματα και περιποιήσεις όλο τον χειμώνα, συγκομίζεται με μηχανή, η καλλιέργεια τελειώνει τον Απρίλιο) δίνει ακαθάριστο εισόδημα της τάξεως των 600 €/στρέμμα και καθαρό κέρδος περίπου τα μισά. Αντίστοιχο εισόδημα δίνουν τα φασολάκια το καλοκαίρι. Τα αμπέλια και άλλα δένδρα δίνουν πολύ υψηλότερα εισοδήματα. Τα σταφύλια παράγουν 2,5 τόνους/στρέμμα με φετινή «πεσμένη τιμή» των 0,90 ευρώ/κιλό δίνει 2.200 ευρώ/στρέμμα, ενώ τα αμύγδαλα με αποδόσεις 400 κιλών το στρέμμα δίνουν 1.200 ευρώ/στρέμμα. Κάτι αντίστοιχο δίνουν τα φιστίκια και άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες που και αυτές συγκομίζονται μηχανικά. Είναι αυτό η λύση; Σίγουρα για το παραγωγό με μικρή έκταση που κάνει μόνος του τις περισσότερες εργασίες (πότισμα, κλάδεμα, ψεκασμούς) και στη συγκομιδή με βοήθεια όλης της οικογένειας το μεγαλύτερο μέρος του κύκλου εργασιών μένει στον ίδιο τον παραγωγό και την οικογένειά του. Μήπως αυτή είναι η λύση του προβλήματος; Στροφή σε καλλιέργειες υψηλής αξίας που θα μας δώσουν αρκετά κέρδη για να ζήσουμε άνετα ακόμα και με μειωμένες επιδοτήσεις. Ας το σκεφτούμε σοβαρά τόσο εμείς όσο και το Υπουργείο Γεωργίας, η Περιφέρεια κλπ να αναπτύξουμε μια Εθνική Αγροτική Πολιτική που θα βοηθήσει τους αγρότες να στραφούν σε καλλιέργειες υψηλής αξίας και κτηνοτροφία για να έχουν υψηλά εισοδήματα ώστε να σταματήσουν το κυνήγι επιδοτήσεων.
Μια τελευταία σημείωση: Όλη αυτή η δραστηριότητα στη Χάλκη κινδυνεύει αν μείνει από νερό, καθώς γεωτρήσεις στερεύουν και αναγκάζονται να πηγαίνουν όλο και βαθύτερα ή βγάζουν κακής ποιότητας νερό. Αυτό απαιτεί την άμεση προσοχή της πολιτείας.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
