Γιατί αν με συστηματικές αμειψισπορές και ζιζανιοκτονία μειώσουμε τα ζιζάνια, το όργωμα επαναφέρει σπόρους στην επιφάνεια. Ένα πρόβλημα είναι η συμπίεση του εδάφους που προκαλείται από τις κινήσεις των μηχανημάτων μετά το όργωμα και μέχρι τη σπορά και τελικά μέχρι τη συγκομιδή. Έχει βρεθεί ότι οι κινήσεις των μηχανημάτων καλύπτουν το 80% της επιφάνειας του εδάφους που επανασυμπιέζουν μειώνοντας σε ένα ποσοστό τα οφέλη από την αναμόχλευσή του.
Τα προβλήματα που δημιουργεί η κατάργηση του αρότρου μπορούν πλέον ευκολά να αντιμετωπιστούν. Το πρόβλημα των ζιζανίων, που ήταν τόσο σημαντικό πριν από πενήντα χρόνια, σήμερα είναι πολύ ευκολότερα αντιμετωπίσιμο με τα νέα ζιζανιοκτόνα είτε ολικής καταστροφής της βλάστησης είτε επιλεκτικά κάποιων ζιζανίων χωρίς να επιβαρύνεται η καλλιέργειά μας. Το ίδιο ισχύει και για άλλα παράσιτα. Πολυετείς αμειψισπορές είναι ένα σημαντικό εργαλείο που αντιμετωπίζει εχθρούς και ασθένειες χωρίς να χρειάζεται η αναστροφή του εδάφους. Αντίθετα τα προβλήματα της συμπίεσης του εδάφους από τα συνεχώς μεγαλύτερα μηχανήματα που χρησιμοποιούμε για να μειώσουμε την επίπτωση του κόστους εργασίας φαίνεται να αυξάνονται. Μηχανήματα με μεγάλο βάρος μπορεί να προκαλέσουν συμπίεση σε βάθος μεγαλύτερο από το βάθος κατεργασίας που προκαλεί δυσκολίες στην ανάπτυξη της ρίζας και την εκμετάλλευση βαθύτερων στρωμάτων εδάφους. Σε συνδυασμό με τη συμπίεση του εδάφους από το κάτω μέρος του αρότρου το πρόβλημα είναι πολλές φορές εμφανές και δύσκολο να αντιμετωπιστεί χωρίς χρήση περισσότερης ενέργειας. Η συζήτηση για τα υπέρ και κατά της συμβατικής κατεργασίας συνεχίζεται αλλά φαίνεται ότι πολλά νεότερα ερευνητικά αποτελέσματα οδηγούν σε άλλα συστήματα που μπορούν να προσφέρουν λύσεις στη μείωση της γονιμότητας του εδάφους, τη μείωση της οργανικής ουσίας και της βιοποικιλότητας. Τη σχετική συζήτηση θα προσπαθήσω να μεταφέρω για να γίνουν γνωστές οι εναλλακτικές τεχνικές και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που έχουν καθώς και τη συσχέτισή τους με τη συντήρηση των φυσικών πόρων και των επιπτώσεων στην κλιματική αλλαγή.
Η αντικατάσταση της συμβατικής κατεργασίας μπορεί να γίνει με διάφορα συστήματα μειωμένης κατεργασίας, δηλαδή αβαθούς κατεργασίας χωρίς αναστροφή του εδάφους που αφήνει τα υπολείμματα να καλύπτουν την επιφάνεια του εδάφους προστατεύοντας από τη διάβρωση. Η κατεργασία μπορεί να γίνει με καλλιεργητές ή δισκοσβάρνες σε διάφορα βάθη. Η χρήση δισκοσβάρνας χρειάζεται προσοχή γιατί το κυρτό μέρος του δίσκου (εξωτερική πλευρά) συμπιέζει το έδαφος όταν το κοίλο το αναμοχλεύει. Η χρήση καλλιεργητών αφήνει μεγάλο μέρος των φυτικών υπολειμμάτων στην επιφάνεια του εδάφους που το προστατεύουν από τα κτυπήματα των σταγόνων της βροχής, ενώ η δισκοσβάρνα τα ενσωματώνει στο επιφανειακό στρώμα του εδάφους και προσφέρει κάποια προστασία. Η κατεργασία σε λωρίδες κατεργάζεται μόνο λωρίδες εδάφους π.χ. τα 15-20 εκατοστά από τα 75 εκατοστά στο καλαμπόκι ή από τα 100 στο βαμβάκι. Αυτό αφήνει χωρίς διατάραξη το υπόλοιπο έδαφος με τα φυτικά υπολείμματα να το προστατεύουν από τη διάβρωση, ενώ η ανατάραξη μέρους του εδάφους μειώνει την αποδόμηση της οργανικής ουσίας αλλά και την κατανάλωση ενέργειας. Στο άκρο των εναλλακτικών λύσεων είναι η ακαλλιέργεια ή μη κατεργασία ή μηδέν κατεργασία. Στο σύστημα αυτό δεν γίνεται καμία αναμόχλευση του εδάφους. Μια ειδική σπαρτική ανοίγει ένα αυλάκι στο έδαφος, τοποθετεί εκεί τον σπόρο και τον σκεπάζει και έτσι ξεκινά η φυτεία. Είναι προφανές ότι υπάρχουν πολλές λύσεις που ο κάθε παραγωγός μπορεί να επιλέξει. Να ξεκαθαρίσουμε ότι το κάθε σύστημα έχει διαφορετική κατανάλωση ενέργειας, κόστος εργασίας αλλά και επίδραση στη γονιμότητα του εδάφους.
Όπως ανέφερα, η οργανική ουσία του εδάφους είναι το αποτέλεσμα της προσθήκης οργανικής ύλης που την αυξάνει και της αποδόμησης που γίνεται από τους μικροοργανισμούς του εδάφους. Η προσθήκη οργανικής ύλης προέρχεται από τα φυτικά υπολείμματα της καλλιέργειας, από τις ρίζες των φυτών, από προσθήκη οργανικών υλικών όπως με τη χλωρή λίπανση ή την προσθήκη κοπριάς ή κομπόστας. Η αποδόμηση είναι έντονη όταν η θερμοκρασία και υγρασία είναι κατάλληλες και ο αερισμός του εδάφους έντονος. Αυτές οι συνθήκες επικρατούν συνήθως όταν κάνουμε έντονη αναμόχλευση του εδάφους, όπως με το όργωμα ή με τη βαθιά κατεργασία του εδάφους. Επομένως η κατεργασία όταν προκαλεί βαθιά αναμόχλευση του εδάφους οδηγεί σε αποδόμηση της οργανικής ουσίας. Ο συνδυασμός απομάκρυνσης ή καύσης των φυτικών υπολειμμάτων με το όργωμα ή τη βαθιά κατεργασία – αναμοχλευση του εδάφους έχουν δημιουργήσει τα Ελληνικά εδάφη με οργανική ουσία γύρω στο 1%, κάτι που προφανώς δεν είναι επιθυμητό. Μια οργανική ουσία πάνω από 2% θα βελτίωνε τις ιδιότητες των εδαφών μας και τη γονιμότητά τους που θα μας έδινε μεγαλύτερες αποδόσεις, καλύτερη ποιότητα και με χαμηλότερο κόστος παραγωγής.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
