Στο προηγούμενο σημείωμα αναφέρθηκα στο θέμα της διαχείρισης υδάτων και ενέργειας με βάση επίκαιρη συζήτηση των πολιτικών μας. Σήμερα θα γράψω για την καταστροφή που γίνεται στα εδάφη της χώρας από την αδιαφορία αγροτών και Πολιτείας που είδα σε μια επίσκεψη στη Χάλκη.
Ήξερα την περιοχή της Χάλκης ως μια ωραία πεδιάδα (στο αριστερό μέρος της ΠΑΘΕ, καθώς κινούμαστε προς Βόλο) με πολλές καλλιέργειες και ιδιαίτερα προοδευτικούς αγρότες. Αυτή τη φορά πήγα και από την αριστερή πλευρά της ΠΑΘΕ. Εκεί αρχίζουν τα λοφώδη εδάφη που βλέπετε στις εικόνες. Η εικόνα που αντίκρισα ήταν εφιαλτική. Εδάφη διαβρωμένα με τις κορυφές άσπρες (το επιφανειακό έδαφος έχει διαβρωθεί και βγήκε στην επιφάνεια η άγονη μάργα). Φαίνεται χαρακτηριστικά στην εικόνα από το Google Earth και μπορεί ο κάθε ένας να κάνει μια περιήγηση για να δει την έκταση του φαινομένου. Φυσικά κατά τα ελληνικά πρότυπα τα χωράφια είναι οργωμένα ή καλλιεργημένα κατά τις κλίσεις με καλοκαιρινά οργώματα, έτσι ώστε να παραμένει το έδαφος γυμνό χωρίς κάλυψη από φυτικά υπολείμματα για να χτυπούν ελεύθερα οι σταγόνες της βροχής και να αρχίζει το φαινόμενο της διάβρωσης που τόσες φορές περιέγραψα.
Οι εικόνες που παραθέτω δείχνουν την κατάσταση. Χωράφια γεμάτα πέτρες, καθώς το γόνιμο χώμα έχει απομακρυνθεί. Οι παραγωγές είναι ιδιαίτερα χαμηλές και ουσιαστικά διατηρείται κάποια καλλιέργεια μόνο για να εισπραχθούν οι επιδοτήσεις. Η κατάσταση αυτή περισσότερο ή λιγότερο προχωρημένη επικρατεί σε πολλές περιοχές της Θεσσαλίας, αλλά και της χώρας. Πολύτιμα εδάφη χάνονται κάθε χρόνο αφαιρώντας εισόδημα από τους αγρότες και την περιοχή και δημιουργώντας ένα τεράστιο οικολογικό πρόβλημα καταστροφής του φυσικού πόρου. Φυσικά η ερημοποίηση προχωρεί αργά και σταθερά και εμείς δυστυχώς δεν κάνουμε τίποτα. Το φαινόμενο είναι πολύ αργό για να γίνει αντιληπτό άμεσα, αλλά συνεχώς προχωρά και καταστρέφει. Αν επαληθευθούν οι προβλέψεις για φαινόμενα βροχών με μεγάλη ένταση από την κλιματική αλλαγή, το φαινόμενο θα επιταχυνθεί.
Τι κάνουμε; Με λύπη θα πω τίποτα. Παρόλο που πολλοί ακαδημαϊκοί έχουμε χτυπήσει το κουδούνι του κινδύνου σε πολλούς τόνους και σε πολλά επίπεδα ατυχώς, η αντίδραση των αγροτών και της Πολιτείας είναι ανύπαρκτη μέχρι σήμερα. Θα δικαιολογήσω τους αγρότες γιατί, όπως ανέφερα, το φαινόμενο είναι αργό και δύσκολα αντιληπτό. Οι επιδοτήσεις και το χαμηλό σχετικά κόστος των λιπασμάτων σκεπάζουν αρχικά τη μείωση της γονιμότητας του εδάφους. Η αγροτική παραγωγή επηρεάζεται από τόσο πολλούς παράγοντες και από τον καιρό που είναι δύσκολος ο εντοπισμός της επίπτωσης της διάβρωσης, αλλά η Πολιτεία τι κάνει; Από τη δεκαετία του 1930 που τα βαριά ερπυστριοφόρα τρακτέρ άρχισαν να εκχερσώνουν τις πλαγιές της Θεσσαλίας δεν έχει ληφθεί κανένα μέτρο για την προστασία του εδάφους. Το Υπουργείο Γεωργίας προφανώς ασχολείται με την Αθήνα όπου είναι απομονωμένο. Αλλά η Περιφέρεια Θεσσαλίας; Ο Περιφερειάρχης μας που είναι γνωστός για τις περιβαλλοντικές του ευαισθησίες δεν πρέπει να ασχοληθεί; Οι συνάδελφοι γεωπόνοι της Διεύθυνσης Γεωργίας (ή όπως αλλιώς τη λένε) της Περιφέρειας τι κάνουν; Ακόμα, ο Γεωπονικός Σύλλογος και το ΓΕΩΤΕΕ; Δεν ξέρω αν οι αρμοδιότητες της παλιάς ΥΕΒ έχουν μεταφερθεί στην αποκεντρωμένη Διοίκηση. Ίσως και αυτοί θα πρέπει να συμμετάσχουν σε ένα πρόγραμμα προστασίας και αναζωογόνησης των εδαφών. Τι πρέπει να κάνουμε; Θα μπορούσα να προτείνω τη σοφία των προγόνων μας που με πεζούλες ή αναβαθμίδες συγκρατούσαν το έδαφος και διατηρούσαν την παραγωγή που τους συντηρούσε. Μάλλον δύσκολο σήμερα να επιστρέψουμε σε αυτές τις πρακτικές. Αλλά έχουμε αρκετά εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε:
1. Απαγόρευση οργώματος σε επικλινείς εκτάσεις με κλίση πάνω από 5%.
2. Επιδότηση κατεργασίας κατά τις ισοϋψείς και ιδιαίτερα της ακαλλιέργειας.
3. Διατήρηση του εδάφους καλυμμένου σε όλη τη διάρκεια του έτους είτε με φυτικά υπολείμματα είτε με καλλιέργειες φυτοκάλυψης είτε με μόνιμες φυτείες, όπως π.χ. καλλιέργειες για παραγωγή βιομάζας για ενέργεια αγριαγκινάρας, switchgrass κ.λπ. ή δημιουργία μόνιμων λειμώνων ή φυτείες με δέντρα (παραγωγικά ή δασικά) αν μπορούν να διατηρηθούν αλλά με υποχρεωτική διατήρηση των ενδιάμεσων τμημάτων από τις σειρές των δέντρων καλυμμένες με βλάστηση (φυσική ή καλλιέργειες φυτοκάλυψης).
4. Δημιουργία ζωνών ανάσχεσης της απορροής κατά τις ισοϋψείς με διατήρηση φυσικής βλάστησης ή δημιουργία βλάστησης όπου οι πλαγιές έχουν μεγάλο μήκος.
5. Στα προγράμματα αγρανάπαυσης στις επικλινείς εκτάσεις θα πρέπει να αρθεί η υποχρέωση κατεργασίας του εδάφους και διατήρησης του γυμνού που υπάρχει σήμερα.
Όλα τα πιο πάνω είναι ενδεικτικά. Συνδυασμός τους θα επιτύγχανε μείωση της διάβρωσης που θα διατηρούσε όσα εδάφη έχουν ακόμη δυνατότητες παραγωγής. Ταυτόχρονα, θα δημιουργήσουν οργανική ουσία που θα κάνει τα εδάφη λιγότερο επιρρεπή στη διάβρωση, θα αυξήσει τη γονιμότητά τους και θα κάνει δυνατή την παραγωγή προϊόντων. Η νέα ΚΑΠ μπορεί να ενσωματώσει τέτοια μέτρα και οι αγρότες να επιδοτηθούν για αυτά. Είναι μια καλή ευκαιρία να σώσουμε ό,τι μπορούμε για το καλό της χώρας. Γιατί αν δούμε τα στατιστικά στοιχεία των καλλιεργειών, οι εκτάσεις τόσο πανελλαδικά όσο και στη Θεσσαλία συνεχώς μειώνονται, στοιχείο που αποτελεί δείγμα του προβλήματος.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
