Όρισε ως ερημοποίηση της γης την υποβάθμιση του εδάφους στις ξηρές, ημί-ξηρες και ύφυγρες περιοχές, η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα πολλών παραγόντων στους οποίους περιλαμβάνονται οι κλιματικές διακυμάνσεις και οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Η σημαντικότερη φυσική επίπτωση της ερημοποίησης είναι η απώλεια της ικανότητας ενός τόπου να αποθηκεύει το νερό της βροχής και να ρυθμίζει τον υδρολογικό και άλλους βιοχημικούς κύκλους. Η ερημοποίηση προκαλεί στους τοπικούς πληθυσμούς: Κακή διατροφή, υποσιτισμό, ασθένειες από κακή ποιότητα νερού, ισχυρές και χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις, ασθένειες και εγκαύματα.
Ενώ στη γεωργία προκαλεί: Μείωση γεωργικής παραγωγής, αύξηση έλλειψης νερού, αύξηση μετανάστευσης, αύξηση δασικών πυρκαγιών, απώλεια βιοποικιλλότητας, γεωγραφική απομόνωση, αύξηση φτώχειας.
Τελικό αποτέλεσμα η εγκατάλειψη περιοχών από τους ανθρώπους καθώς είναι αδύνατο να τους συντηρήσουν.
Ο εισηγητής ανέφερε ως κύριες διεργασίες ερημοποίησης τη διάβρωση του εδάφους, τη μείωση του διαθέσιμου νερού που μπορεί να είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, την αλάτωση και αλκαλίωση αλλά και την οξίνιση του εδάφους και τη χημική του ρύπανση. Όλα αυτά οδηγούν σε εγκατάλειψη της γης και αποψίλωση των δασών.
Ο εισηγητής επικεντρώθηκε κυρίως στη διάβρωση των εδαφών τόσο εξαιτίας της κλίσης και της μη κάλυψής τους από φυτικά υπολείμματα ή καλλιέργειες αλλά και στη διάβρωση από τη μηχανική κατεργασία τους εδάφους που επιτείνει και διογκώνει το φαινόμενο στις επικλινείς εκτάσεις. Γιατί με την κατεργασία του εδάφους μεταφέρονται προς τα κάτω τμήματα του εδάφους επιτείνοντας το φαινόμενο. Ως μέτρα προστασίας από τη διάβρωση πρότεινε: την ελαχιστοποίηση της κατεργασίας του εδάφους, τη διατήρηση των φυτικών υπολειμμάτων στο χωράφι, τη διατήρηση καλλιεργειών στο έδαφος για κάλυψή του και τις κατάλληλες αμειψισπορές. Για τη μείωση της διάβρωσης από τη μηχανική κατεργασία του εδάφους πρότεινε: Άροση σε επικλινείς περιοχές, όπου η κλίση το επιτρέπει, παράλληλα με τις ισοϋψείς και όχι παράλληλα με την κλίση με χρήση αναστρεφόμενου αρότρου, μείωση του βάθους οργώματος, αντικατάσταση του αρότρου από καλλιεργητή. Συνέστησε την άμεση λήψη μέτρων για αποτροπή της υποβάθμισης των εδαφών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η εισήγηση για το αρδευτικό νερό της Θεσσαλίας του καθηγητή Δέρκα. Σε ένα διάγραμμα έδειξε ότι στη Θεσσαλία το 90% του νερού καταναλώνεται από τη γεωργία. Το ενδιαφέρον είναι ότι η άρδευση γίνεται κατά 75% από γεωτρήσεις και 25% από επιφανειακούς όγκους ύδατος, 23% από συλλογικά έργα και 77% από ιδιωτικά έργα. Τα συλλογικά αρδευτικά δίκτυα απορροφούν ετησίως 290,85 εκατομμύρια m3 ύδατος, δηλαδή μόνο το 20% των συνολικών απολήψεων. Αυτό δίνει την εικόνα έλλειψης έργων υποδομής στο Θεσσαλικό κάμπο που ουσιαστικά ποτίζεται από επενδύσεις των ιδίων των αγροτών που πληρώνουν πανάκριβα (ενέργεια άντλησης) την άρδευση των καλλιεργειών τους.
Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η κατανομή των μεθόδων άρδευσης που χρησιμοποιούνται από τους αγρότες. Στα συλλογικά δίκτυα επικρατούν οι μέθοδοι υψηλού κόστους ενέργειας και σχετικά μικρότερης απόδοσης χρήσης νερού (τεχνητή βροχή και επιφανειακή άρδευση) ενώ στα ιδιωτικά η στάγδην άρδευση αυξάνεται θεαματικά. Η ίδια χρέωση του νερού ανά στρέμμα, ανεξάρτητα μεθόδου εφαρμογής που χρησιμοποιείται, στα συλλογικά δίκτυα οδηγεί σε σχετική σπατάλη νερού και ενέργειας κάτι που πρέπει να δουν οι φορείς της περιφέρειας. Ο εισηγητής επισήμανε τόσο τις περιοχές όπου η στάθμη των υπογείων υδάτων μειώνεται κάθε χρόνο καθώς και τις περιοχές με αυξημένη ρύπανση των υπογείων υδάτων και παρουσίασε σχετικούς χάρτες.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χάρτης με τα προβλεπόμενα έργα στη Θεσσαλία. Όπως βλέπουμε έχουμε ελάχιστα έργα υπό κατασκευή ενώ τα μέσης και μικρής ωριμότητας είναι σχεδόν το σύνολο των έργων. Αυτός ο χάρτης πρέπει να μας ενεργοποιήσει όλους στη Θεσσαλία. Τους περασμένους μήνες είχαμε με πολλή φασαρία από πλευράς κυβέρνησης την επικύρωση των σχεδίων διαχείρισης υδάτων της Θεσσαλίας που προβλέπουν σειρά έργων αλλά και το αναπτυξιακό συνέδριο της Θεσσαλίας με πολλές υποσχέσεις για έργα ταμίευσης υδάτων κλπ. Από τότε έγινε κάτι; Έχει γίνει κάποια προκήρυξη μελέτης για τα έργα που προτάθηκαν; Δεν πρέπει οι φορείς της Θεσσαλίας (Βουλευτές, Περιφέρεια, Δήμοι κλπ) να πιέσουν για την υλοποίηση των υποσχέσεων; Η προεκλογική περίοδος που διανύουμε δεν είναι μια καλή ευκαιρία για πιο αποδοτικές πιέσεις;
Ο εισηγητής επισήμανε τα προβλήματα των αρδεύσεων στην ελληνική γεωργία. Ένα από αυτά είναι η υπερκατανάλωση του αρδευτικού νερού και ενέργειας που οφείλονται: Στην ελλιπή συντήρηση των συλλογικών δικτύων, σε τεχνικά, διαχειριστικά, οργανωτικά και θεσμικά αίτια έχουν οδηγήσει τα αρδευτικά δίκτυα σε σημαντική υποβάθμιση, Στη μη ορθή μέθοδο τιμολόγησης του αγροτικού νερού όπως χρέωση σύμφωνα με την αρδευόμενη έκταση και όχι τον καταναλισκόμενο όγκο νερού που οδηγεί στο διαφορισμό της χρήσης των μεθόδων άρδευσης στα ιδιωτικά και συλλογικά δίκτυα όπως επισημάνθηκε. Επισήμανε επίσης την έλλειψη τεχνικής βοήθειας σε θέματα αρδεύσεων των αγροτών καθώς τεχνικοί σύμβουλοι είναι συνήθως οι εμπορικοί αντιπρόσωποι των εταιριών πώλησης συστημάτων άρδευσης.
Ο εισηγητής επισήμανε σειρά προβλημάτων ποιότητας του νερού όπως η υφαλμύρωση και η νιτρορύπανση καθώς και τη ρύπανση επιφανειακών υδάτων. Έδωσε επίσης προτάσεις για βελτίωση της διαχείρισης των συλλογικών δικτύων.
Κατέληξε στις ακόλουθες προτάσεις βελτίωσης της διαχείρισης του αρδευτικού νερού που αξίζει το κόπο να τις διαβάσουμε προσεκτικά:
• Σοβαρότερες μελέτες της γεωργικής ανάπτυξης και των αρδευτικών αναγκών των χρηστών σε μελέτες νέων δικτύων και σε μελέτες ανάταξης και εκσυγχρονισμού εγγειοβελτιωτικών έργων σε λειτουργία.
• Βελτίωση της διαχείρισης και συντήρησης των συλλογικών έργων.
• Δημιουργία νέων ευέλικτων οργανισμών κοινής ωφέλειας που θα επικουρούν τους υπάρχοντες (με το κατάλληλο προσωπικό, την τεχνογνωσία και το μέγεθος για να φέρουν σε πέρας επιτυχώς το έργο της διαχείρισης των υδατικών πόρων).
• Τεχνική καθοδήγηση των αγροτών από ειδικούς επιστήμονες για μια αποτελεσματικότερη χρήση του αρδευτικού νερού (δημιουργία γραφείων άρδευσης).
• Χρέωση του νερού σύμφωνα με τον καταναλισκόμενο όγκο και όχι σύμφωνα με την αρδευόμενη έκταση.
• Χρήση συστημάτων νέας τεχνολογίας όπως οι υδροληψίες με ηλεκτρονικές κάρτες που θα συμβάλουν στην ορθολογικότερη κατανάλωση νερού.
• Εύρεση οικονομικών πόρων. Η ενιαία διαχείριση των υδατικών πόρων (αγροτικό- αστικό- βιομηχανικό νερό) μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των οργανισμών διαχείρισης και στην αναβαθμισμένη διαχείριση των έργων.
• Εισαγωγή νέων καλλιεργειών (ή νέων ποικιλιών) με αποτελεσματικότερη χρήσης νερού.
• Αυστηρός έλεγχος στην αδειοδότηση νέων γεωτρήσεων και στη λειτουργία των υπαρχουσών.
• Εισαγωγή του περιβαλλοντικού κόστους και του κόστους φυσικών πόρων στην κοστολόγηση του νερού.
Για τους τακτικούς αναγνώστες της Ελευθερίας όλα αυτά έχουν κατά καιρούς ειπωθεί από όλους τους τοπικούς φορείς και έχουν αναλυθεί σε δημοσιεύματα στον ιστότοπο ΥΠΕΘΕ (ypethe.gr) και σε άρθρα από τους Γκούμα, Μπαρμπούτη, Μεζάρη κ.α. Σήμερα χρειάζεται συντονισμός όλων των φορέων για εκκίνηση των έργων (προκήρυξη μελετών και έργων).
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
