Είναι προφανές από τον ορισμό ότι οι απώλειες μπορούν να χωριστούν σε δυο κατηγορίες:
1. Ποσοτικές απώλειες. Που σημαίνει απώλεια ποσοστού της παραγωγής. Δηλαδή απώλεια του προϊόντος που για οποιονδήποτε λόγο όπως ελέχθη δεν καταλήγει στην αποθήκη του παραγωγού και
2. Ποιοτικές απώλειες που αναφέρονται σε μείωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της παραγωγής που οδηγούν προφανώς σε μείωση της τιμής του ή σε άλλα μειονεκτήματα όπως δυσκολίες στην αποθήκευση κ.λ.π.
Οι ποσοτικές απώλειες μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες:
1. Φυσιολογικές απώλειες. Με τον όρο αυτό εννοούμε απώλειες οι οποίες οφείλονται σε διεργασίες στην φυτεία πριν από την είσοδο της μηχανής στο χωράφι. Δηλαδή οποιαδήποτε ποσότητα προϊόντος που δεν θα καταλήξει στην αποθήκη του παραγωγού από διάφορες αιτίες (μπορεί να είναι και φυσιολογικές) αλλά και από καιρικές συνθήκες, δράση πουλιών κ.λ.π. θεωρούνται ότι αποτελούν τις φυσιολογικές απώλειες. Εδώ καλά είναι να γίνει κατανοητό ότι τα φυτά δεν παράγουν για εμάς αλλά για να δημιουργήσουν απογόνους και να πολλαπλασιαστούν. Επομένως το σιτάρι όταν ωριμάσει πρέπει να αποδεσμεύσει τους σπόρους για να διασκορπισθούν στη γύρω περιοχή και να δώσουν νέα φυτά τον επόμενο χρόνο. Το βαμβάκι πρέπει να αποδεσμεύσει τις ίνες με τους σπόρους για να διαδοθούν με τον αέρα. Βέβαια η βελτιωτική προσπάθεια έχει δημιουργήσει ποικιλίες που δεν έχουν έντονα αυτά τα στοιχεία αλλά το πρόβλημα της αύξησης των φυσιολογικών απωλειών με την υπερωρίμανση παραμένει. Η εκτίμησή τους γίνεται με μετρήσεις πριν από την είσοδο της μηχανής τους στο χωράφι. Είναι προφανές ότι οι απώλειες αυτές δεν σχετίζονται άμεσα με την μηχανή, σχετίζονται όμως έμμεσα διότι τις περισσότερες φορές αυξάνονται όταν καθυστερεί η παραγωγή. Υπό αυτή την έννοια μια μικρή δυναμικότητα των μηχανών που οδηγεί σε καθυστέρηση της συγκομιδής προκαλεί αύξηση των φυσιολογικών απωλειών. Επομένως έστω και έμμεσα η μηχανή επηρεάζει τις φυσιολογικές απώλειες.
2. Απώλειες από την λειτουργία της μηχανής. Εδώ είναι καθαρά απώλειες που οφείλονται σε ατέλειες της μηχανής που δεν είναι ικανή να συγκομίσει το 100% του προϊόντος αλλά κάποιο ποσοστό από αυτό παραμένει στο χωράφι και ουσιαστικά χάνεται για τον παραγωγό. Πολλές φορές όμως είναι και αποτέλεσμα κακής συντήρησης ή κακών ρυθμίσεων που μπορούν να διορθωθούν με επιμελέστερη εργασία. Οι απώλειες αυτές οφείλονται στα διάφορα συστήματα των μηχανών και γι’ αυτό πολλές φορές γίνεται προσπάθεια το κάθε τμήμα απώλειας να συνδέεται με κάποιο σύστημα της μηχανής π.χ. απώλεια από το σύστημα θερισμού σε μια θεριζοαλωνιστική, απώλεια αποκορύφωσης σε ένα τευτλοεξαγωγέα. Σε άλλες περιπτώσεις γίνεται εκτίμηση με βάση την μορφή αυτής της απώλειας όπως προϊόν πεσμένο στο έδαφος ή προϊόν που μένει πάνω στο φυτό μετά από το πέρασμα της μηχανής όπως γίνεται με το βαμβάκι.
Οι ποιοτικές απώλειες είναι ένα στοιχείο το οποίο είναι πολύ ουσιαστικό στην μηχανική συγκομιδή. Συνήθως η μηχανή κάνει μια διεργασία πολύ πιο σκληρή από ό,τι κάνουν τα χέρια και επομένως δημιουργούν σε πολλές περιπτώσεις ποιοτικές απώλειες. Αυτές άλλοτε είναι ανεκτές π.χ. μια μείωση του μήκους ίνας στο βαμβάκι ή μια μείωση της λευκότητάς του, ή μια θραύση ενός ποσοστού σπόρων σιταριού ενώ σε άλλες δεν είναι αποδεκτές π.χ. μωλωπισμοί φρούτων ή λαχανικών που τα κάνουν μη επιθυμητά για τον καταναλωτή ή που προκαλούν γρήγορο σάπισμά τους που επίσης τα καταστρέφει ως οικονομικό προϊόν.
Οι απώλειες εκφράζονται πάντα ως ποσοστό της παραγωγής και όχι ως απόλυτο μέγεθος. Συνήθως υπολογίζεται μια θεωρητική παραγωγή που υπάρχει στο χωράφι και από αυτή αφαιρούνται οι διάφορες απώλειες για να μείνει η παραγωγή που καταλήγει στην αποθήκη του γεωργού. Διότι πράγματι οι απώλειες είναι σημαντικές όταν αποτελούν υψηλό ποσοστό της παραγωγής. Για παράδειγμα εάν θεωρήσουμε μια απώλεια 50 κιλών σιταριού σε ένα χωράφι που βγάζει 250 κιλά είναι μια πολύ υψηλή απώλεια (20%) Αντίθετα σε ένα χωράφι που έχει υψηλή παραγωγή 1000 κιλών τότε είναι μια μάλλον μικρή απώλεια της τάξεως του 5%. Επομένως πάντα οι απώλειες πρέπει να ανάγονται ως προς το ποσοστό της παραγωγής.
Από όσα ελέχθησαν πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η απώλεια είναι το κριτήριο της ποιοτικής λειτουργίας μιας μηχανής. Υπερβολικές απώλειες κάνουν την λειτουργία των μηχανών ασύμφορη και παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή τουλάχιστον στα μεταβατικά στάδια ανάμεσα στην μηχανική συγκομιδή ή στη διατήρηση της συγκομιδής με τα χέρια. Επίσης οι απώλειες επηρεάζονται από τις συνθήκες λειτουργίας της μηχανής και ουσιαστικά καθορίζουν το δυναμικό της μηχανής. Μια μηχανή μπορεί να κινηθεί στο χωράφι με διάφορες ταχύτητες και επομένως να συγκομίζει μεγαλύτερες εκτάσεις ανά ώρα. Την ταχύτητα όμως καθορίζει το όριο των αποδεκτών απωλειών. Διότι αν αυξήσουμε την απόδοση με υψηλές απώλειες τότε χάνουμε χρήματα και η δουλειά μας δεν πάει καλά.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
