Χθες με ρώτησε κάποιος φίλος αν πρέπει να εφαρμόσει κοπριά στα δένδρα του και τι θρεπτικά στοιχεία θα κερδίσει. Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι η κοπριά προσφέρει πολύ περισσότερα από τα θρεπτικά στοιχεία καθώς αυξάνει την οργανική ουσία του εδάφους. Η οργανική ουσία προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα στο έδαφος και αυτό θα προσπαθήσω να εξηγήσω στα επόμενα.
Τα συστήματα γεωργίας συντηρήσεως (μειωμένη κατεργασία και ακαλλιέργεια, καλλιέργειες φυτοκάλυψης και χλωρή λίπανση, αμειψισπορές) καθώς και η καλή διαχείριση των φυτικών υπολειμμάτων (όχι καύση) και η προσθήκη οργανικών υλικών όπως κοπριάς συμβάλλουν στην αύξηση της στο έδαφος. Τι προσφέρει όμως η οργανική ουσία στο έδαφος;
Ας ξεκινήσουμε από το ίδιο το έδαφος. Το ορίζουμε ως την επιφανειακή στιβάδα του στερεού φλοιού της Γης ή το στρώμα που εκμεταλλεύονται οι ρίζες των φυτών. Αποτελείται από ανόργανα σωματίδια που προήλθαν από το μητρικό υλικό (δηλαδή το αρχικό πέτρωμα που αποσαρθρώθηκε για να παραχθεί το έδαφος) για χιλιάδες χρόνια δράσης των κλιματικών παραγόντων και της χλωρίδας και πανίδας (φυτά και ζώα του εδάφους). Τα σωματίδια είναι πολύ μικρά με μέγεθος κάτω από 2 μικρά (είναι χιλιοστά του χιλιοστού) που είναι η άργιλος, από 2 έως 50 μικρά που είναι η ιλύς και πάνω από 50 μικρά που είναι η άμμος. Στο έδαφος υπάρχει η οργανική ουσία δηλαδή υλικό οργανικής προέλευσης καθώς και δισεκατομμύρια μικροοργανισμών αλλά και μεγαλύτεροι οργανισμοί όπως σκουλήκια κλπ. Η Εικόνα 1 δίνει τον ορισμό της οργανικής ουσίας του εδάφους, Δηλαδή ένα ποσοστό κάτω από 5% που είναι οι ζωντανοί οργανισμοί, περίπου 10% φυτικά υπολείμματα, 30-50% οργανικό υλικό σε αποσύνθεση και άλλο τόσο σταθεροποιημένη οργανική ουσία. Η οργανική ουσία είναι ένα μικρό ποσοστό του εδάφους. Στα πτωχά σε οργανική ουσία εδάφη όπως τα Ελληνικά το ποσοστό είναι κοντά στο 1% ενώ τα γονιμότερα εδάφη έχουν πάνω από 2,5%.
Τα ανόργανα σωματίδια του εδάφους έχουν τεράστιες επιφάνειες πάνω στις οποίες συγκρατούνται το νερό και τα θρεπτικά στοιχεία. Αν μπορούσατε να πάρετε την επιφάνεια της άμμου μιας κουταλιάς θα καλύπτατε ένα τραπέζι ενώ αν παίρνατε μια κουταλιά αργίλου θα γεμίζατε ένα χωράφι. Χάρη σε αυτές τις επιφάνειες συγκρατούνται στο έδαφος το νερό και τα άλλα θρεπτικά στοιχεία.
Τα ανόργανα σωματίδια συνενώνονται και δημιουργούν συσσωματώματα που είναι αυτά που βλέπουμε και εμείς με τα μάτια μας. Οι συνενώσεις αυτές επιτυγχάνονται με τα πιο λεπτόκοκκα υλικά και με το νερό. Σημαντικό στοιχείο όμως είναι η οργανική ουσία που βοηθάει να γίνουν τα συσσωματώματα σταθερότερα και ανθεκτικά σε εξωτερικές δυνάμεις όπως η συμπίεση του εδάφους. Τα συσσωματώματα αυτά δημιουργούν τη δομή του εδάφους δηλαδή τη διάταξη των συσσωματωμάτων στο χώρο και τη σταθερότητα αυτής της διάταξης. Ουσιαστικά δημιουργείται το πορώδες του εδάφους δηλαδή το μίγμα των μικρού μεγέθους πόρων που συγκρατούν με ισχυρές δυνάμεις το νερό και τους μεγαλύτερους που συγκρατούν το νερό με μικρότερες δυνάμεις και επιτρέπουν τη στράγγιση με τη βαρύτητα. Η στράγγιση αδειάζει του πόρους και επιτρέπει τον αερισμό του εδάφους που είναι απαραίτητος για την ανάπτυξη της ρίζας και των οργανισμών που ζουν στο έδαφος. Επομένως το πρώτο στοιχείο που προσφέρει στο έδαφος η οργανική ουσία είναι σταθερότερα συσσωματώματα και δομή. Τα σταθερά συσσωματώματα κάνουν το έδαφος πιο ανθεκτικό στη διάβρωση (οι σταγόνες της βροχής διασπούν δυσκολότερα τα συσσωματώματα του εδάφους) και στη συμπίεση. Η βελτίωση της δομής που πετυχαίνουμε κάνει τα αργιλώδη εδάφη να γίνονται λιγότερο συνεκτικά και τα αμμώδη περισσότερο.Γενικά βελτιώνει την ευθρυπτότητα του εδάφους δηλαδή κάνει ευκολότερη την κατεργασία του και την προετοιμασία της σποροκλίνης. Η καλή δομή βελτιώνει τη διείσδυση του νερού στο έδαφος οπότε αυξάνει το νερό που αποθηκεύεται στο έδαφος και μειώνει την απορροή και τη διάβρωση.
Η οργανική ουσία έχει μεγάλες επιφάνειες επαφής και για αυτό αυξάνει την υδατο-ικανότητα του εδάφους δηλαδή την ικανότητα του εδάφους να συγκρατεί νερό που αποδίδει κατά τη βλαστική περίοδο στα φυτά που έχει ως επακόλουθο την αύξηση της απόδοσης χρήσης του νερού. Το νερό που βρίσκεται στο έδαφος μπορεί να χωριστεί σε δύο κατηγορίες. Αυτό που συγκροτείται από τα σωματίδια του εδάφους με πολύ ισχυρές δυνάμεις και τα φυτά δεν μπορούν να το αποσπάσουν. Είναι το μη διαθέσιμο νερό στα φυτά. Ένα άλλο τμήμα που μένει στο έδαφος μετά τη στράγγιση (την απομάκρυνση με τη βαρύτητα) μπορεί να αποσπαστεί από τα φυτά και είναι το διαθέσιμο νερό. Στην Εικόνα 2 φαίνεται το διαθέσιμο και μη νερό του εδάφους ως ποσοστό του όγκου του νερού σχετικά με τον όγκο του εδάφους. Στον οριζόντιο άξονα φαίνονται οι τύποι των εδαφών από τα αριστερά το αμμώδες μέχρι τα δεξιά το αργιλώδες. Είναι γνωστό ότι τα αργιλώδη εδάφη αντέχουν περισσότερο στην ξηρασία από τα αμμώδη κάτι που φαίνεται στο διάγραμμα αυτό. Η οργανική ουσία αυξάνει ακόμα περισσότερο το διαθέσιμο νερό του εδάφους.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
