Η καταπολέμηση των ζιζανίων είναι μια πολύ σύνθετη εργασία. Διότι τα ζιζάνια είναι οποιοδήποτε φυτό που φυτρώνει εκεί που δεν το θέλουμε. Δηλαδή ένα καλλιεργούμενο φυτό τη μια χρονιά μπορεί να γίνει ζιζάνιο την επόμενη. Τα ζιζάνια βρίσκονται στο χωράφι σε μορφή σπόρων, κονδύλων ή ριζωμάτων, είναι προσαρμοσμένα στις συνθήκες της περιοχής και γενικότερα είναι πιο ανταγωνιστικά από τα βελτιωμένα (για να παράγουν περισσότερο) φυτά μας. Σήμερα έχουμε πολλά όπλα στη φαρέτρα μας για να τα καταπολεμήσουμε.
Πρώτα είναι οι αμειψισπορές. Υποθέτω ότι πολλοί από εσάς θα έτυχε να καλλιεργήσετε μια εαρινή καλλιέργεια μετά από χρόνια ξηρικής ή το αντίθετο. Θα θυμάστε ότι το πρώτο χρόνο τα ζιζάνια είναι ελάχιστα και μετά αρχίζουν να αυξάνονται. Αυτό μας δείχνει εύκολα το δρόμο της εναλλαγής των καλλιεργειών για να περιορίσουμε τα ζιζάνια ανεξάρτητα από άλλες ωφέλειες που πετυχαίνουμε. Επομένως το πρώτο όπλο μας είναι η εναλλαγή των καλλιεργειών. Ένας σωστός προγραμματισμός θα μας ελαχιστοποιήσει τα ζιζάνια και θα ελαχιστοποιήσει το κόστος καταπολέμησης τους. Η νέα ΚΑΠ (κοινή αγροτική πολιτική) της ΕΕ επιβάλει τη χρήση αμειψισπορών και παρ’ όλες τις προσπάθειές μας να το αποφύγουμε θα αναγκαστούμε να τις εφαρμόσουμε και να δούμε τις ωφέλειες.
Οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης(δηλαδή καλλιέργειες που καλλιεργούμε ανάμεσα σε δύο κύριες καλλιέργειες και διατηρούν το έδαφος καλυμμένο με βλάστη όλο το χρόνο) που είτε συγκομίζονται είτε κόβονται και αφήνονται στο χωράφι μειώνουν τα ζιζάνια καθώς δεν τους επιτρέπουν να ωριμάσουν τους σπόρους και να τους αφήσουν στο έδαφος. Η δημιουργία στρώματος χόρτου στο έδαφος δεν επιτρέπει τη βλάστηση των ζιζανίων και μειώνει τη προσβολή.
Η κατεργασία του εδάφους στοχεύει σε ένα μεγάλο βαθμό στη καταπολέμηση των ζιζανίων. Η αναστροφή του εδάφους παραχώνει τους σπόρους των ζιζανίων και περιορίζει τους πληθυσμούς. Η προετοιμασία της σποροκλίνης καταστρέφει τα ζιζάνια και επιτρέπει τα φυτά μας να βλαστήσουν σε ένα περιβάλλον χωρίς ζιζάνια ενώ τους δίνει συγκριτικό πλεονέκτημα στα ζιζάνια που θα φυτρώσουν καθώς θα ξεκινήσουν σχεδόν μαζί να αναπτύσσονται.
Σήμερα η πιο αποτελεσματική και φθηνότερη οικονομικά λύση είναι η χρήση χημικών ζιζανιοκτόνων. Είτε πριν από τη σπορά με ενσωμάτωση, είτε μετά τη σπορά είτε μετά το φύτρωμα δίνουν συνήθως ένα καλό έλεγχο των ζιζανίων. Κυρίως των ετήσιων ενώ τα πολυετή που είναι εγκατεστημένα στο χωράφι δύσκολα ελέγχονται. Η χημική ζιζανιοκτονία έχει δύο προβλήματα εκτός από το κόστος που επιβαρύνει τη καλλιέργεια. Την ανάπτυξη ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα ζιζανίων και ότι η δράση των ζιζανιοκτόνων είναι περιορισμένη στο χρόνο. Αν σε αυτά προσθέσουμε και το πρόβλημα των επιπτώσεων στο περιβάλλον αλλά και σε εμάς τους ίδιους των χημικών που χρησιμοποιούμε τότε έχουμε μια εικόνα του προβλήματος. Αυτά τα στοιχεία μας δίνουν και τη χρησιμότητα της χρήσης μηχανικών σκαλιστηριών που μπορούν να καταστρέψουν τα ζιζάνια μετά το φύτρωμα των φυτών μας. Αυτά τα χρησιμοποιούμε κυρίως στις εαρινές καλλιέργειες που έχουν αρκετές αποστάσεις μεταξύ των σειρών και μπορούμε εκεί να κατεργαστούμε το έδαφος και να επιτύχουμε την καταστροφή των ζιζανίων. Για αυτό και οι καλλιέργειες αυτές ονομάζονται σκαλιστικές. Πριν από την εμφάνιση των ζιζανιοκτόνων (τη δεκαετία του 1960) αλλά και σήμερα στις βιολογικές καλλιέργειες το μηχανικό σκάλισμα ήταν ο μοναδικός τρόπος καταπολέμησης των ζιζανίων.
Υπάρχουν κάποιοι γενικοί κανόνες για την καταπολέμηση των ζιζανίων. Οι καλλιέργειες είναι περισσότερο ευαίσθητες σε ορισμένα στάδια του βλαστικού κύκλου που χαρακτηρίζουν την κάθε καλλιέργεια. Ένας γενικός κανόνας είναι ότι όσο μικρότερα είναι τα φυτά τόσο μεγαλύτερη ζημιά κάνουν τα ζιζάνια που θα φυτρώσουν. Το βαμβάκι για παράδειγμα είναι ευαίσθητο την 5-7 εβδομάδα, η τομάτα 28-35 μέρες μετά τη μεταφύτευση, το πεπόνι 2-4 εβδομάδες μετά τη μεταφύτευση ενώ το κρεμμύδι είναι ευαίσθητο όλη τη βλαστική περίοδο. Επομένως καλά είναι να ξέρουμε τι χρειάζεται η κάθε καλλιέργεια για να σχεδιάσουμε ορθότερα τον έλεγχο των ζιζανίων.
Τα κοινά μηχανικά σκαλιστήρια δεν είναι τίποτα άλλο από ελαφρούς καλλιεργητές με ειδικά υνιά μορφής πέλματος χήνας (άκρα ποδιών) Εικόνα 1. Στόχος τους είναι να κατεργάζονται μια πολύ λεπτή στιβάδα εδάφους και να καταστρέφουν τα ζιζάνια που αναπτύσσονται ανάμεσα στις σειρές.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
