Του Κώστα Γιατρόπουλου, γεωπόνου
Όλοι θέλουν την ποιότητα στη διατροφή τους, όλοι θέλουν να ξέρουν τι τρώνε. Στους περισσότερους είναι γνωστά τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ποιότητα. Είναι η εξωτερική εμφάνιση, δηλαδή, το σχήμα, το μέγεθος, το χρώμα, που χαρακτηρίζουν το προϊόν, η ακεραιότητα και η ομοιομορφία. Είναι η συσκευασία. Είναι τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, δηλαδή, η γεύση και το άρωμα, τα ζάχαρα, τα οξέα, οι υδατάνθρακες, οι πρωτεϊνες, οι αρωματικές ουσίες, τα αιθέρια έλαια που έχει και προσδιορίζουν το συγκεκριμένο προϊόν, αλλά και η υφή του προϊόντος, δηλαδή, πόσο σκληρό ή μαλακό, πόσο υδαρές ή τρυφερό είναι. Είναι ακόμη η υγιεινή κατάσταση, δηλαδή, να μην περιέχει το τρόφιμο επικίνδυνες για την υγεία του ανθρώπου ουσίες. Η υγιεινή των τροφίμων αποτελεί πλέον αναπόσπαστο στοιχείο της ποιότητας.
Παρά το γεγονός ότι είναι γνωστά τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την ποιότητα, είναι πολύ δύσκολο μέχρι και αδύνατο για τον καταναλωτή να διακρίνει όλα τα χαρακτηριστικά της ποιότητας μακροσκοπικά με το μάτι, ακόμη και μετά από δοκιμή. Πολλοί καταναλωτές θέλουν να ξέρουν την προέλευση του προϊόντος, ακόμη και με ποιο τρόπο παράγεται και οπωσδήποτε θέλουν να ξέρουν εάν είναι απαλλαγμένα από επικίνδυνες για την υγεία τους ουσίες. Εδώ ακριβώς μπαίνει το ερώτημα, πώς θα διακρίνει ο καταναλωτής το ποιοτικό και υγιεινό προϊόν από το κοινό. Σήμερα υπάρχουν τρεις τρόποι για να διακρίνει κάποιος την ποιότητα.
Ο πρώτος, ο πιο παλιός είναι η προσωπική σχέση και εμπιστοσύνη που δημιουργείται σε ένα συγκεκριμένο παραγωγό. Είναι μία σχέση που σφυρηλατείται μέσα στο χρόνο και όπου, ο καταναλωτής εμπιστεύεται τον παραγωγό για το προσφερόμενο προϊόν και ο παραγωγός προσπαθεί να διατηρήσει αυτή την εμπιστοσύνη. Είναι μία σχέση που παρατηρείται στις άτυπες προσωπικές φιλικές μικροαγορές ή στις λαϊκές αγορές της γειτονιάς. Στον τρόπο αυτό υπάρχει μία σοβαρή αδυναμία, δεν μπορεί να διασφαλιστεί με αντικειμενικό τρόπο η υγιεινή των προσφερόμενων προϊόντων.
Όμως, τα περισσότερα προϊόντα διακινούνται και προσφέρονται στην αγορά απρόσωπα, ο καταναλωτής δεν γνωρίζει τον παραγωγό, πολλές φορές ούτε τον τόπο προέλευσης. Σε αυτή λοιπόν τη μεγάλη αγορά, καθιερώθηκαν δύο τρόποι σήμανσης των ποιοτικών προϊόντων είτε η ετικέτα με«όνομα» είτε η ετικέτα με πιστοποίηση.
Μερικές επιχειρήσεις, συνεταιρισμοί, ομάδες παραγωγών ακόμη και μεμονωμένοι παραγωγοί προωθούν τα προϊόντα τους στην αγορά με ετικέτα, όπου αναγράφεται το «όνομα» ή στη γλώσσα της αγοράς το «brand name», με το οποίο συνδέεται η συγκεκριμένη ποιότητα του προϊόντος και με βάση το οποίο καθιερώνεται και αναγνωρίζεται στην αγορά. Πχ, μήλα Ζαγοράς, ροδάκινα Βελβενδού, φασόλια Πρεσπών, φακές Φαρσάλων, πολλά κρασιά κ.λπ. Θα μπορούσαν να είναι πολύ περισσότερα Θεσσαλικά προϊόντα με όνομα, όπως πατάτες Νιζηρού, σκόρδα Πλατυκάμπου, μήλα Μεταξοχωρίου, σκληρό σιτάρι ΘΕΣ-γη, κ. ά. Όμως, και στον τρόπο αυτό, υπάρχει η σοβαρή αδυναμία, της μη διασφάλισης με αντικειμενικό τρόπο της υγιεινής των προσφερόμενων προϊόντων, θέμα το οποίο μπορεί να αντιμετωπισθεί και πράγματι στις περισσότερες περιπτώσεις αντιμετωπίζεται, όταν παράλληλα με το «όνομα» συνδυάζεται και ένα σύστημα πιστοποίησης.
Ο άλλος τρόπος είναι η πιστοποίηση, που αναγράφεται στην ετικέτα του προϊόντος και γίνεται από ειδικούς οργανισμούς αναγνωρισμένους από το κράτος. Η πιστοποίηση περιλαμβάνει τις προδιαγραφές (πρότυπα) παραγωγής, συσκευασίας, μεταποίησης, τυποποίησης και διακίνησης, τις οποίες ο παραγωγός ή διακινητής του προϊόντος είναι υποχρεωμένος να τηρεί και έτσι να διασφαλίζεται η ποιότητα, η υγιεινή και η ασφάλεια του προϊόντος. Τα πιο γνωστά πρότυπα κυρίως για τα μεταποιημένα προϊόντα είναι το ISO και το HACCP. Ειδικά, για την παραγωγή αγροτικών προϊόντων εφαρμόζονται ως προς τον τόπο προέλευσης τα πρότυπα – Π.Ο.Π. (προστατευόμενη ονομασία προέλευσης), και Π.Γ.Ε. (προστατευόμενη Γεωργική ένδειξη), ως προς τον τρόπο παραγωγής τα πρότυπα - AGRO και GLOBALGAP - ολοκληρωμένη παραγωγή και το πρότυπο της βιολογικής παραγωγής.
Πρέπει να διευκρινισθεί ότι, η αναγραφόμενη πιστοποίηση ή το «όνομα» στην ετικέτα ή η εμπιστοσύνη που κάποιος έχει στον παραγωγό δεν συνιστούν ποιότητα. Αυτά, είναι κατά κάποιο τρόπο η απόδειξη ή επιβεβαίωση της ποιότητας που έχει το προϊόν. Με άλλα λόγια, εάν το προϊόν δεν έχει τα στοιχεία της ποιότητας, δεν μπορεί η ετικέτα να το κάνει ποιοτικό. Αυτό σημαίνει ότι τον πρώτο λόγο τον έχει ο παραγωγός-αγρότης ο οποίος, θα πρέπει να θέλει κατ’ αρχήν, αλλά και να διαθέτει τα μέσα και τη γνώση να παράγει ποιοτικά προϊόντα. Ο παραγωγός έχει την μεγάλη ευθύνη να εφαρμόσει τις κατάλληλες τεχνικές και μεθόδους παραγωγής, ώστε τα παραγόμενα προϊόντα να έχουν τα χαρακτηριστικά της ποιότητας που περιγράφονται παραπάνω και που επιθυμεί ή ζητάει ο καταναλωτής. Στη συνέχεια, μετά τον αγρότη και ο διακινητής ή μεταποιητής θα πρέπει να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα, ώστε αυτά τα ποιοτικά προϊόντα να φθάσουν μέχρι τον καταναλωτή. Άρα, την ποιότητα, θα πρέπει να τη θέλουν και να την προωθούν πρώτοι από όλους οι παραγωγοί και οι διακινητές των προϊόντων. Για το λόγο αυτό, όλα τα συστήματα πιστοποίησης ποιότητας, ασφάλειας και υγιεινής είναι εθελοντικά, δηλαδή, πιστοποιείται όποιος ζητάει πιστοποίηση ποιότητας του προϊόντος που παράγει.
Τα ποιοτικά προϊόντα έχουν μεγάλη σημασία για τους καταναλωτές. Κατ΄ αρχήν, χάριν της σήμανσης που υπάρχει στην ετικέτα, ο καταναλωτής διευκολύνεται στο να διακρίνει τα ποιοτικά, από τα κοινά προϊόντα. Επομένως γνωρίζει τι αγοράζει. Δεύτερον, έχουν υψηλότερη διατροφική αξία και είναι πιο υγιεινά τρόφιμα. Αυτό εδράζεται στο γεγονός ότι κατά την παραγωγική διαδικασία των ποιοτικών προϊόντων ή δεν χρησιμοποιούνται χημικά (βιολογική γεωργία) ή αποφεύγονται οι υπερβολές στη χρήση χημικών λιπασμάτων, φαρμάκων, φυτορρυθμιστικών ουσιών, αρδευτικού νερού κλπ και τηρούνται με ακρίβεια οι όροι και οι προϋποθέσεις χρήσης τους.
Τα ποιοτικά προϊόντα, έχουν μεγάλη σημασία και για τον ίδιο τον παραγωγό, διότι τα προϊόντα του έχουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία που εξασφαλίζει καλύτερες τιμές, μεγαλύτερο εισόδημα και ευκολότερη διάθεση στην αγορά. Επί πλέον, ο παραγωγός διακατέχεται από αισθήματα υπερηφάνειας για τα προϊόντα του και ικανοποίηση για τη συμβολή του στην προστασία του περιβάλλοντος. Έτσι, εργάζεται στα κτήματά του με περισσότερο κέφι και αυτοπεποίθηση και ατενίζει πιο αισιόδοξα το μέλλον.
Έχουν όμως και εθνική σημασία, διότι τα ποιοτικά προϊόντα παίρνουν καλή θέση τόσο στη ντόπια όσο και στη διεθνή αγορά. Είναι ανταγωνιστικά προϊόντα που πωλούνται σε καλύτερες τιμές. Είναι ένα στοίχημα αυτό, που θα πρέπει η χώρα μας να το κερδίσει, να κερδίσει τις αγορές, να δημιουργήσει μία ανταγωνιστική γεωργία. Τα ελληνικά προϊόντα έχουν το πλεονέκτημα να παράγονται σε μία γόνιμη γη, σε μία γη με πλούσιο ήλιο και με πολλά αρώματα και με αυτά τα διαβατήρια να κατακτήσουν τις αγορές, αρκεί να επικρατήσει η «λογική» της ποιοτικής γεωργίας και όχι της ποσοτικής. Τα προϊόντα μας μπορεί να είναι καλά ή και εξαιρετικά, αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό. Πρέπει και να αποδεικνύεται, πρέπει να έχουν το «διαβατήριο», την «ταυτότητα» της ποιότητας, από όπου θα αναγνωρίζονται από τον καταναλωτή. Είναι ανάγκη, η ποιοτική γεωργία, να αποτελέσει συγκεκριμένη πολιτική του κράτους, να δοθεί συγκεκριμένη κατεύθυνση και να στηριχθεί από υπεύθυνους και συντονισμένους φορείς. Σήμερα τα ελληνικά παραγόμενα ποιοτικά προϊόντα είναι πολύ λίγα στο σύνολο της παραγωγής. Υπολογίζονται στο 3% τα βιολογικά και περίπου άλλο τόσο ή και λίγο παραπάνω τα υπόλοιπα ποιοτικά προϊόντα ΠΟΠ, ΠΓΕ, Ολοκληρωμένης παραγωγής, με brand name κλπ.
