Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
Στα προηγούμενα σημειώματα αναφερθήκαμε στις δυνατότητες των συστημάτων πλοήγησης που χρησιμοποιούν τη τεχνολογία GPS. Επίσης όταν μιλήσαμε για τις σπαρτικές σιτηρών αναφερθήκαμε στην τεχνολογία δημιουργίας γραμμών κίνησης του ελκυστήρα με το όνομα tramline. Η δυνατότητα ελεγχόμενης κυκλοφορίας των μηχανημάτων στο χωράφι εκτός από την ακρίβεια κινήσεων των ψεκαστικών, λιπασματοδιανομέων κλπ επιτρέπει και τον περιορισμό της συμπίεσης του εδάφους μόνο σε ορισμένες λωρίδες του χωραφιού. Αυτό επιτυγχάνεται με τα συστήματα ελεγχόμενης κυκλοφορίας (control traffic systems).
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους. Ένας είναι η εκτέλεση εργασιών με ένα πέρασμα του γεωργικού ελκυστήρα. Η σύνδεση διαδοχικών μηχανημάτων π.χ. κατεργασίας του εδάφους και σποράς με ένα πέρασμα εξασφαλίζει τη συμπίεση μόνο ενός ποσοστού του εδάφους που είναι λιγότερο από 30%. Αυτό μπορεί να γίνει στα συστήματα μειωμένης κατεργασίας ή μηδέν κατεργασίας. Αντίθετα η συμβατική κατεργασία που περιλαμβάνει όργωμα με διαδοχικά περάσματα των ελκυστήρων με τα παρελκόμενα ουσιαστικά συμπιέζει το μεγαλύτερο μέρος του εδάφους. Δεδομένου δε ότι το πρώτο πέρασμα προκαλεί το 85% της συμπίεσης αυτό οδηγεί σε μια καθολική συμπίεση του εδάφους. Μια δεύτερη ιδέα είναι ο πλήρης έλεγχος της κυκλοφορίας των μηχανημάτων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με δύο τρόπους. Με συστήματα ελκυστήρων με μεγάλο εύρος τροχών (Gantry) της τάξεως των 6-12 μέτρων (Σχήμα 1). Μεταξύ των τροχών του ελκυστήρα δημιουργείται ένας εργαλειοφορέας (toolbar) όπου αναρτώνται τα παρελκόμενα μηχανήματα για τις διάφορες εργασίες ενώ οι τροχοί του ελκυστήρα κινούνται σε καθορισμένους διαδρόμους ανά αποστάσεις ίσες με το εύρος των τροχών. Εφαρμογές τέτοιων συστημάτων στις ΗΠΑ και Βρετανία απέδειξαν ότι η μειωμένη συμπίεση περιορίζει την ενέργεια για κατεργασία του εδάφους τουλάχιστο κατά 30% ενώ δίνει καλύτερη ανάπτυξη των φυτών και αποδόσεις. Η διαδοχική κίνηση των ελκυστήρων στους ίδιους διαδρόμους τους συμπιέζει και κάνει ευκολότερη την κίνηση ακόμα και σε υγρές συνθήκες.
Μια άλλη ιδέα είναι η δημιουργία στο χωράφι διαδρομών ελεγχόμενης κυκλοφορίας με το όνομα στα Αγγλικά tramline. Στις καλλιέργειες χειμερινών σιτηρών παίρνει τη μορφή σειρών που δεν σπέρνονται για να ξεχωρίζουν οι διαδρομές((Σχήμα 2). Αυτό το κάνουν οι σπαρτικές οι οποίες κάθε ορισμένες διαδρομές (ουσιαστικά κάθε ορισμένα ανεβοκατεβάσματα της μηχανής ή των εργαλείων διάνοιξης της αυλακιάς) ανάλογα με το πλάτος των παρελκομένων κλίνουν δύο μετρητικούς μηχανισμούς (μάτια) στο πλάτος των τροχών του ελκυστήρα. Αν π.χ. το πλάτος των παρελκομένων (λιπασματοδιανομέα, ψεκαστικού) είναι 12m και της σπαρτικής 4m τότε κάθε τρεις διαδρομές αφήνονται οι δύο άσπαρτες σειρές οι οποίες απέχουν μεταξύ τους 12 μέτρα. Επομένως κατά τη λίπανση ή τον ψεκασμό οι ελκυστήρες κινούνται πάνω στις γραμμές σε ένα σταθερότερο έδαφος και η συμπίεση περιορίζεται μόνο εκεί. Αυτό εξασφαλίζει και την ακριβή κίνηση των μηχανημάτων και αποφεύγονται αλληλοεπικαλύψεις ή κενά.
Μια επέκταση της ιδέας γίνεται με τα Συστήματα Ελεγχόμενης Κυκλοφορίας (ControlledTrafficFarming). Αυτή δημιουργεί μόνιμους διαδρόμους ελεγχόμενης κυκλοφορίας. Η δημιουργία των μόνιμων διαδρομών από χρονιά σε χρονιά επιτυγχάνεται με τη βοήθεια σύγχρονων συστημάτων πλοήγησης με χρήση GPS.
Τα συστήματα αυτά στοχεύουν στην εγκατάσταση στους αγρούς μονίμων ζωνών κυκλοφορίας των μηχανημάτων ώστε να γίνεται με ακρίβεια η εκτέλεση των εργασιών ενώ ελέγχεται και η συμπίεση του εδάφους που περιορίζεται στις ζώνες κυκλοφορίας των μηχανημάτων. Η διατήρηση των ιδίων ζωνών από χρόνο σε χρόνο με τη βοήθεια των συστημάτων πλοήγησης εξασφαλίζει την αποφυγή συμπίεσης των χωραφιών με σημαντικά πλεονεκτήματα.
Είναι προφανές ότι η κυκλοφορία στα χωράφια ελκυστήρων και άλλων μηχανημάτων με διαφορετικά πλάτη εργασίας κάνει δύσκολη την εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος. Η βασική ιδέα είναι να αποκτήσουν όλα τα μηχανήματα πλάτος εργασίας πολλαπλάσιο ενός βασικού μεγέθους. Η εταιρεία που προωθεί την ιδέα Controlled Traffic Farming κατέληξε ότι το καλύτερο εύρος τροχών ελκυστήρα είναι τα 3 μέτρα και όλα τα άλλα μηχανήματα να έχουν πλάτος εργασίας πολλαπλάσιο του 3.Οι περισσότεροι ελκυστήρες έχουν πλάτη τροχών δύο μέτρα ή λιγότερο. Η δημιουργία εύρους τροχών 3 μέτρων μπορεί να γίνει με ειδικές προσθήκες τμημάτων στα ακραξόνια των τροχών (Σχήμα 3).
Τα συστήματα ελεγχόμενης κυκλοφορίας των μηχανημάτων έχουν αρχίσει να διαδίδονται και τους αποδίδεται μια σειρά πλεονεκτήματα όπως:
1. Ο περιορισμός της κατανάλωσης ενέργειας για την κατεργασία του εδάφους. Ο Chamen εκτίμησε ότι η χρήση συστήματος ελεγχόμενης κυκλοφορίας μπορεί να περιορίσει την κατανάλωση ενέργειας κατά 70%.
2. Οι ελκυστήρες δεν χρειάζεται να έχουν λάστιχα μεγάλου πλάτους που κοστίζουν περισσότερο.
3. Οι ελκυστήρες μπορεί να είναι μικρότερης ισχύος και ελαφρύτεροι καθώς δεν έχουν να αντιμετωπίσουν την ισχύ που απαιτείται για την κατεργασία εδάφους όπως το όργωμα. Επομένως χαμηλότερο κόστος εξοπλισμού.
4. Το έδαφος είναι λιγότερο συμπιεσμένο, έχει καλύτερη δομή και οι καλλιέργειες αναπτύσσονται καλύτερα. Οι δείκτες υγείας όπως οι πληθυσμοί των σκουληκιών είναι σαφώς ανεβασμένοι.
5. Η διήθηση του νερού είναι καλύτερη και επομένως υπάρχει μεγαλύτερη ποσότητα διαθέσιμου νερού ενώ περιορίζεται η απορροή και η διάβρωση.
6. Μεγαλύτερη και πιο ομοιόμορφη παραγωγή.
7. Εγκαιρότητα στην εκτέλεση των εργασιών καθώς η κίνηση στους σταθερούς διαδρόμους είναι ευκολότερη ακόμα και με σχετικά υγρές συνθήκες.
Όλα τα πλεονεκτήματα που αναφέρθηκαν κάνουν τα συστήματα ελεγχόμενης κυκλοφορίας ιδιαίτερα ελκυστικά για τη γεωργία υψηλών αποδόσεων. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται και άλλα σημαντικά πλεονεκτήματα όπως η διευκόλυνση της συγκομιδής της πατάτας η οποία συλλέγεται με λιγότερες ξένες ύλες, καλύτερες αποδόσεις σε καλλιέργειες λαχανικών κλπ.
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
